Zağnos Paşa Camii
 | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Balıkesir, Türkiye |
| Koordinatlar | 39°38′55″K 27°52′47″D / 39.64861°K 27.87972°D |
| İnanç | İslam |
| Durum | Etkin |
| Mimari | |
| İnşaat başlangıcı | 1461 |
| Tamamlanma | 3 Mart 1461 |
| Özellikler | |
| Kapasite | 1000 kişi |
Zağnos Paşa Camii veya Balıkesir Ulu Camii, Türkiye'nin Balıkesir şehir merkezinde bulunan15. yüzyıl yapısı cami.
Balıkesir'in en büyük camisi ve şehrin sembolü olan yapılardandır. 1461 yılında veya birkaç yıl önce Fatih Sultan Mehmet'in vezirlerinden Zağnos Paşa tarafından yaptırılmıştır.
Türk Kurtuluş Savaşı döneminde Mehmet Akif Ersoy bu camide verdiği ünlü vaaz ile halkı mücadeleye çağırmış ve Mustafa Kemal Paşa, Balıkesir Hutbesi olarak bilinen konuşmasını bu camide yapmıştır.
Geçmişi[değiştir | kaynağı değiştir]
Zağanos Camii, Osmanlı Devleti sadrazamlarından Zağnos Paşa tarafından 1461 yılında veya birkaç yıl önce yaptırılmıştır.[1] Camii, türbe, muvakkithane ve hamamdan oluşan külliyenin bir parçasıdır.
Fatih'in 48 adamının görevlendirilmesiyle cami 6 haftada inşa edilmiştir ve 3 Mart 1461 günü büyük bir törenle ibadete açılmıştır.[kaynak belirtilmeli]
1577 ve 1898 Balıkesir depremlerinde hasar gören cami, 1577 depreminden sonra Mahmud Ağa adlı mimarın çabalarıyla onarıldı;[2] 1898 depreminden sonra bir süre kapalı kaldı.
Kapısındaki kitabeye göre cami, 1902-1904 arasında eskisinden farklı olarak yeniden inşa edildi. Günümüzdeki cami, eski caminin temelleri üzerine dönemin mutasarrıfı Ömer Âli Bey tarafından yaptırılan, yapımı 1904'te tamamlan camidir.[2] Caminin ilk inşaatından günümüze sadece minber kapısı gelebilmiştir.[1]
Mehmet Akif Ersoy, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında 23 Ocak 1920 günü bu camide bir hutbe vermiş ve vatanı kurtarma konusunda halkı heyecanlandırmıştır.[3] Anadolu'daki Milli Mücadelenin önderi Mustafa Kemal Paşa da 7 Şubat 1923 günü camiyi ziyaret etmiş ve öğleyin camide okunan mevlidden sonra minbere çıkarak Balıkesir Hutbesi olarak bilinen bir konuşma yapmıştır.[4]
Caminin siluetini ortaya çıkarmak için çevresinde yapışa meydan düzenlemeleri 2021'de tamamlanmıştır.[5]
Mimari özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Düzgün yontma taş ve kesme taştan yapılmış, kare planlı bir yapıdır. Ortada dört ayak üzerine oturan merkezî bir kubbesi, onun etrafında dört adet köşe kubbesi ve aralarına yerleştirilmiş yarım daire tonozlar vardır.[6]
Caminin iç mekanına kuzey, doğu ve batıdaki üç ayrı kapıdan girilr. Giriş kapıları çift kanatlıdır ve ahşap işlemeciliğiyle yapılmıştır. Her üç kapının da hemen önünde ahşap tavanlı sundurmalar vardır.
Minare, caminin kuzeybatısındadır. Arabacıoğlularından Hacı Hafız Efendi tarafından yapılan barok minare, kesme taşlardan oluşur.[7]
Külliyenin diğer yapıları[değiştir | kaynağı değiştir]
Zağanos Paşa Camii, cami, muvakkithâne, hamam ve türbeden oluşan bir külliyenin parçasıdır. Kent merkezinde çarşı içinde yer alan külliyede geçmişte bedesten, imaret ve çarşı da bulunmaktaydı.[8] Bu yapılara ek olarak, Zağanos Paşa’nın oğlu Mehmed Bey de cami avlusuna bir mektep yaptırmıştı. Mektep binası da 1897 depreminde yıkılmıştır. Külliye yapılarından sadece hamam günümüze orijinal olarak ulaşmıştır.
Caminin hemen dışındaki türbe, 12. Osmanlı sadrazamı Zağanos Paşa'ya aittir. Muvakkithane, minarenin kaidesinin hemen yanında yer alır.
Cami avlusunda iki şadırvan vardır. Kuzeydeki on iki köşeli mermer bir şadırvanın içi, Paşa Hamamı'ndan gelen su ile doludur. Batıdaki, caminin ikinci yapılışı sırasında yapılmıştır. Kuzeydekinden tek farkı, musluk panolarının kabartmalarla süslenmiş olmasıdır.[7] Caminin dışında beş yüzlü memer bir şadırvan daha vardır.[9]
Avlunun güney kısmında bir güneş saati bulunur.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Bayrakal, Sedat (2007). "Erken Osmanlı Dönemi minberleri (1300-1500)". Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi. 18 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Balıkesir Ulu Camii" (PDF). Türkiye Ulu Camileri Albümü. 18 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2017.
- ^ Kirmit, Ömer Faruk (1 Ocak 2022). "Mehmet Akif Ersoy ve Milli Mücadele: Balıkesir Zağanos Paşa Cami Vaazı". Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2022 10(3) sayfa 1119-1134. 18 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ Arslan, Recep (1 Temmuz 2019). "Atatürk'ün Balıkesir Ziyaretleri". Belgi Dergisi. 2 (18): 1281-1300. doi:10.33431/belgi.534869. ISSN 2146-4456. 12 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ Habertürk (9 Nisan 2021). "Zağnos Paşa Camisi projesi hayata geçti - Balıkesir Haberleri". Haberturk.com. 18 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ "ZAĞNOS PAŞA CAMİSİ (PAŞA CAMİSİ) VE KÜLLİYESİ". Kültür Portalı. 18 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ a b "Zağnos Paşa Külliyesi ve Camisi". Tarihiyapilar.net sitesi. 18 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ Ahmet Vefa Çobanoğlu, Tuğba Erzincan. "Zağanos Paşa Külliyesi". TDV İslâm Ansiklopedisi. 18 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
- ^ "Zağanos Paşa Camii" (PDF). Vakıf Dergisi. 18 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Kasım 2023.
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Caminin dıştan görünümü -
İçte görünümü -
Camideki Balıkesir hutbesi metni
 |
Wikimedia Commons'ta Zağnos Paşa Camii ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |