Cizre Ulu Camii
 | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Durum | Kullanılmakta |
| Konum | Şırnak, Cizre |
| Koordinatlar | 37°19′18″K 42°11′29″D / 37.32167°K 42.19139°D |
| Açılış | 639 |
Cizre Ulu Camii, Şırnak ilinin Cizre ilçesinin merkezindeki Dağkapı Mahallesi'nde yer alan tarihî ibadet yapısı.
Caminin ilk yapılışının VII. yüzyılda, Anadolu'ya İslamiyet'in girdiği ilk yıllarda kiliseden camiye dönüştürülerek gerçekleştiği düşünülür.[1][2] Birçok defa onarım görmüş, yapıdan ayrı dikdörtgen kaide üzerine yuvarlak gövdeli minaresi 1155 yılında yılında inşa edilmiştir.[3] Metal kapısı ve bunun üzerindeki, oymacılık sanatının önemli bir eseri olan ejder figürlü bronz kapı tokmakları yapının en önemli özelliklerindendir. 13. yüzyıla tarihlenen anıtsal kapı ile tokmaklardan birisi günümüzde İstanbul'daki Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ndedir. Diğer tokmak 1969'da yurtdışına kaçırılmıştır.
Geçmişi
[değiştir | kaynağı değiştir]VII. yüzyılda, Anadolu'ya İslamiyet'in girdiği ilk yıllarda kiliseden camiye dönüştürülmüş bir yapıdır. Caminin sekiz kitabesi bulunur. Bu kitabelerden Abbâsiler döneminde onarım gördüğü, Zengi Atabeyi Baz Şah’ın oğlu Emir Ali Sencer tarafından 1160 yılında caminin yeniden inşa edildiği, 1203 ve 1284 yıllarında da onarımlar gördüğü anlaşılır. Cami, Cumhuriyet devrinde 1946 yılında onarılmış; 2007 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir.[4] Vakıflar Genel Müdürlüğünce 2007 yılında yapılan restorasyon çalışmalarının aslına uygun yapılmadığının belirlenmesi üzerine valilikçe hazırlanan "Şehr-i Nuh Diriliyor" projesi kapsamında restorasyon çalışmalarına 2013'te yeniden başlandı.[5] Yapı, bakım görmek üzere 2020 yılında yeniden ibadete kapandı.[6]
Mimari özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kesme taştan, dikdörtgen planlı yapının üzeri kasnaklı kubbe ile örtülüdür.[3] Kuzeyinde avlu ile medrese odaları, kuzey cephe duvarının üzerinde ise bir kaide üzerinde yükselen tuğla minaresi bulunur.[2] Aşağıdan yukarıya doğru daralan minarenin şerefesi yoktur; konik bir külahla sonlanır ve tek süsü, dört yanındaki çini panolardır.[7] Avlunun ortasında altıgen planlı ve kubbe ile örtülü şadırvan vardır.[2] Medrese odalarıyla çevrili avludan camiye yedi kapı ile geçilir. Caminin ünlü anıtsal kapısı, bu yedi kapıdan ortadakidir.
Ana giriş kapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Caminin 13. yüzyıla tarihlenen ana giriş kapısının kanatları ahşap üzerine bakır malzemeden geometrik süslemelerle bezelidir ve tunç plakalarla kaplı pirinç çubuk ve levhalarla süslenmiştir. Kapı kanadının her iki tarafında, alt alta sıralanmış ve merkezinde 12 kollu yıldızın yer aldığı üç madalyon yer alır. Aralarda ise kanatlar kapanınca tamamlanan iki tüm ve iki yarım madalyon bulunur.[8]
Kapı tokmakları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kapının üzerinde yer alan tunç kapı tokmakları iki ejderin ortasında görülen aslan başı şeklindedir. Üzeri kazıma tekniği ile süslenmiştir. Ejderler, kuyruklarından birbirine bağlı durumdadır ve kuyruk uçlarında kartal başları bulunur. Bu tokmakların, dönemin fizikçi ve sanat adami El- Cezeri 'nin eseri olduğu düşünülür. Kapı tokmaklarından biri 1969’da yurt dışına kaçırılmıştır. Kopenhag’daki David Samling Müzesi'ndedir. Diğeri ise 1976 yılından beri İstanbul Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’nde sergilenmektedir.[9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2017.
- ^ a b c Kurtbil, Zeynep Hatice. "ULUCAMİ - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 26 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2021.
- ^ a b "CİZRE ULU CAMİİ ve İKİZ EJDERLİ KAPI TOKMAĞI". habitat.org.tr. 10 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2021.
- ^ "CİZRE ULUCAMİ". Kültür Portalı. 17 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2021.
- ^ "Cizre Ulu Camii'nin restorasyonu ŞIRNAK". Haberler.com. 24 Eylül 2013. 17 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2021.
- ^ "860 yıllık tarihi Cizre Ulu Camisi'ne restorasyon". NTV. 13 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2021.
- ^ Elpe, Ebru (10 Ocak 2021). "KONUM OLARAK CAMİDEN AYRI MİNARELER". AKRA Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi. 9 (23): 191-214. doi:10.31126/akrajournal.805371. ISSN 2148-0370. 27 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2021.
- ^ "Yurdundan koparılan çift başlı ejderin dramı – #tarih". 13 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2021.
- ^ Şafak, Yeni (16 Haziran 2016). "Ejderli kapı tokmaklı cami: Cizre ulu camii". Yeni Şafak. 16 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2021.