Yōko

Yōko (Japonca: 妖狐yōko, pinyin:yāohú) Japon ve Çin mitolojilerinde geçen bir tür yōkaidır. İnsanları aldatması ve insan kılığına bürünmesiyle bilinir. Bakekitsune olarak adlandırıldığı da olur.

Genel bakış

Çin roman ve hikâyelerinde özelikle çekici bir kadın şeklini alıp, erkekleri kandıran tilki olarak geçer.

Japonya'nın farklı bölgelerindeki masallarında rakun köpeği benzer bir şekilde, insana veya başka hayvanlara dönüşebilmesiyle sıkça yer alır. Ayrıca kendisine yardımcı olan insanlara minnet borcunu geri ödemesiyle ünlüdür. Bölgeye göre farklı isimlerle anılır. Igataume, okonkonsama, otouka, ketsune, mayowashidori yako, yakan bunlardan bazılarıdır.

Çin'de tilkiler genellikle tavuk yumurtasını seven hayvanlar olarak bilinirken Japonya'da ise daha çok yağda kızartılmış yiyecekleri sevdikleri düşünülür.

Çin’de insan kılığına giren tilkiler kendilerini çoğu zaman Ko (胡) soyadı ile tanıtırlar. Bunun sebebi Çincede 胡 (hú) ile 狐 (hú) karakterlerinin aynı şekilde telaffuz edilmesinden kaynaklandığı söylenir. Öte yandan, farklı soyadı kullanan tilkiler de vardır. Ayrıca tilkinin tüy renginin insan kılığına girdikten sonra soyadını etkilediği de söylenir.

Japon geleneğinde ise soyadı ile ilgili bu tarz vurgu veya anlatılara rastlanmaz.

Yōko, Japonya'da başta insanlar olmak üzere değişik varlıkların kılığına bürünüp insanları aldatan bir varlık olarak anlatılır.

Eski Japonya'da tüm vücudu beyaz veya siyah tüylerle kaplı tilkilerin uğurlu hayvanlar olarak kabul edildiğini gösteren betimlemeler bulmak mümkündür. 712 yılında yazılmış Shoki Nihongi adlı metinde siyah tilki hakkında bazı kayıtlar görülmektedir. Ayrıca hanedana hediye edilen ve uğurlu şeylerin açıklamalarının olduğu bir kitapta siyah tilki için "Hükümdarın hükmü ile dünyaya düzen gelip barış görüldüğünde görünür" şeklinde bir ifade olup tüm insanların mutluluğuna işaret sayılmıştır

Japon Anlatıları ve Geleneği

Tilkileri taşıdıkları anlamlara göre derecelendirme  çalışmaları Edo döneminde İnari ve Reiko'ya inananlar arasında başlamış olup bu konuda farklı değerlendirmeler yapılmıştır. Edo döneminin sonlarında yazılan “Zen’an Denemeleri” adlı kitapta sık sık referans verilen Kien Minagawa'ya göre  seviye açısından tenko (Gök Tilkisi) , kūko (Hava Tilkisi), kiko (Ruh Tilkisi), yako (Tarla Tilkisi) şeklinde sıralanırlar. Bunlar arasında görerek algılayabileceğimiz yalnızca yakodur. Kiko ve daha üst seviyedekilerin bir şekli olmayıp ruhsal varlıklar olarak kabul edilirler[3]. En üst seviyede bulunan tenkolar ise Tanrılarla özdeşleştirilirler.

"Nihon Ryōiki"日本霊異記

"Tilkilerin sıklıkla yōkai olarak yüz yaşına kadar yaşadıkları ve kadın kılığına bürünürler." kaydı bulunmaktadır.

"Wamyōshō"和名抄

"Tilkiler genellikle yōkai olup yüz yaşına kadar yaşayabilip, kadın kılığına bürünürler." şeklinde bir açıklama geçmektedir. Çin mitolojisinden oldukça etkilendiği görülmektedir.

"Tono Monogatari"遠野物語

Tilki yōkailer hakkında hikâyeler anlatılır. Tōno ilçesi Muikamachi semtinde (Iwate vilayeti) “Büyük Tilki” diye anılan bir tilkiden bahisle her biri yarısından fazlası beyaz, iki kuyruklu kadim bir tilkinin varlığından söz edilmektedir. Demirci ustası Matsumoto Sanemon'un evine geceleri taş attığı ancak sonrasında yakalandığı yazılıdır. Aynı kitapta kılık değiştirmiş bir kedinin kılığına bürünen bir tilkinin hikâyesi de yer almaktadır

Çeşitli tilki türleri

Yako, Takayuki Sawaki " Hyakkai Zukan "

Vahşi tilki (Yako)野狐

Bir tür başıboş tilkidir. Japonya'da insanlara karşı kötülükte bulunup rahatsız edici şakalar yapan tilkilerin genelini ifade eder. Kyūshū'da insanlara musallat olan bir tür oldukları, içine girdikleri kişilerle arası kötü olanlara kötülük yaptıkları söylenmektedir. Zen Budizm'inde ise henüz kesin bir şekilde aydınlığa ermemiş olmasına rağmen, kibrinden dolayı aydınlığa erişmiş gibi davranan keşişlere "yakozen" denir.

Keşiş Tilki (Senko)仙狐

Çin'de geçen yōkai tilkilerinden biridir. Keşişlik eğitimini bitirip keşişliği elde etmiştir.

Beyaz Tilki (Byakko,Hakuko) 白狐

Beyaz tüylere sahiptir. Japonya'da Abe no Seimei'nin annesi olarak bilinen Kuzunoha ve Kyougen"tsurugikitsune"de geçen Hakuzōsu ünlü beyaz tilkilerden bazılarıdır. Tanrı Inari 'nin takipçileri olan tilkilerin neredeyse hepsi beyaz tilkidir. İnsanlara mutluluk getirdiklerine inanılır

Qing hanedanının "Shan Hai Jing" sunda tasvir edilen dokuz kuyruklu tilki

Dokuz Kuyruklu Tilki (Kyūbiko)九尾狐

Çin'de uğurlu hayvanlardan biri olarak kabul edilmektedir. "Fengshen Yanyi"de geçen Dakki ile "Sangokuyōkaiden"de geçen Tamamo no Mae'nin bu tür bir tilki oldukları söylenmektedir. Edo dönemi sonrası muazzam bir büyü gücünü elde eden tilkilerden bahsetmek için kullanılmaya başlandı.

Sekiz Kuyruklu Tilki　(Yaogitsune)八尾狐

Edo döneminde Kasuga no Tsubone'nin yazdığı söylenen "Tōshōdaikengenshukushi"  (Şogun Tokugawa Ieyasu’nun Büyük Hükümranlığını Kutlama Sözleri) adlı kaynakta "3.nesil Şogun Tokugawa İemitsu'nun rüyasına sekiz kuyruklu bir tilkinin girdiği ve hastalığının iyileşeceğini müjdeleyip kaybolduğu" ile İemitsu'nun tilkinin resmini yaptırdığı yazılmaktadır.[. Bu resim uzun bir dönem sır perdesiyle örtülüydü ancak 2015 yılında Kyoto'da bir kişinin evinde şogunun özel ressamı Kanō Tan'yū'nun eseri olan "Sekiz Kuyruklu Tilki Resmi” (Yaogitsune-zu) bulunmuştur.

Altın Tilki (Kinko)金狐, Gümüş Tilki (Ginko)銀狐, Siyah Tilki (Kokuko)黒狐

Kitsune Monogatari’de (Tilki Hikayesi) betimlenen İyi huylu tilkilerden (Zenko) biri olduğu öne sürülmektedir. Aynı metinlerde Zenko türünün Tenko, Kinko, Gginko, Byakko ve Kokukodan oluştuğu söylenmektedir