Turul Derneği
Turul Derneği (Macar Üniversiteleri ve Kolejleri Ulusal Turul Derneği Hazırlık Komitesi), 1919 ve 1945 yılları arasında Horthy dönemi Macaristan'ındaki en önemli üniversite gençlik örgütüydü.
1930'lara gelindiğinde, bir üniversite örgütünden, üye dernekleri aracılığıyla tüm ülkeyi kapsayan geniş bir kitlesel harekete dönüşmüştü. Sağcı radikal bir duruş, Hıristiyan-milliyetçi düşünce, militarizm, Trianon revizyonizmi ve anti-Semitizm ve Yahudiliği bastırma çabaları ile karakterize edildi. Konsey diktatörlüğünden sonra üniversitelerde düzenin yeniden kurulmasını sağlayan üniversite fakülte ekiplerinden kalıcı bir organizasyona dönüştüler. Miklós Horthy IV'ü desteklediler. Károly'nin restorasyon girişimleri sırasında, 1921 sonbaharında Budaörs Savaşı'nda valinin yanında savaştılar.[1] Düzenli üniversite vahşetlerinin ve Yahudi öğrencilere karşı Yahudi karşıtı gösterilerin düzenlenmesinde önemli bir rol oynadılar. Gyula Gömbös'ün siyasi yönüne en yakın kişilerdi. Turul, Horthy rejimini ırksal gerekçelerle eleştirdi ve Yahudi ve Alman karşıtı bir "nöbetçi değişikliği" ile Hıristiyan köylülüğe siyasi, ekonomik ve sosyal hakların verilmesini talep etti. 1930'larda sosyal faaliyetleri yoğunlaştı, fakir öğrencileri destekledi ve bir dizi boş zaman ve kamu yararına sivil faaliyetler düzenledi. O dönemde üye sayısı 40.000'e ulaştı, ideolojik tabanı genişledi, popüler ve solcu unsurlar eklendi. Arrow sempatizanları da hazır bulundu. Bu fay hatları boyunca örgüt 1943'te bölündü. İki dünya savaşı arasında genç kuşakların önemli bir bölümünün düşünce tarzını etkileyen ve belirleyen Turul, 1945 yılında dağıtıldı.
Onun hikayesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Tarih, tarihi çevre[değiştir | kaynağı değiştir]
Sağcı radikal gençlik örgütlerine duyulan ihtiyacın tarihi, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarına ve 1918/19 devrimleri dönemine kadar uzanmaktadır. Dünya Savaşı'ndaki yenilgi, ülkenin Trianon'da "aşağılanmasının" getirdiği acı yaşam duygusu; varoluşsal umutsuzluk, aster devrimi, Sovyet Cumhuriyeti'nin ilerlemesi, liberal-pasifist ve ardından enternasyonalist-komünist hareketler büyük siyaset sahnesinde ortaya çıkınca milliyetçiler arasındaki umutsuzluk, yerini "Hıristiyan-ulusal fikri"ni savunan milliyetçi ve irredentist gençlerin kurduğu "karşı-devrimci" hareketler kurulmaya başlandı. Ayrıca, 1919'dan sonra, toplumun çoğunluğunda olduğu gibi, üniversite gençliği arasında da Yahudilerin ekonomik ve sosyal ilerlemesine karşı bir içerleme ve bu olgunun bastırılması talebi vardı. 1914'ten sonra, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren daha belirgin bir şekilde gerçekleşen Yahudiliğin yükseliş süreci, Dünya Savaşı'nda öldürülen Yahudi kökenli Yahudilerin nispeten az sayıda olması gibi bir dizi faktörle birleşti.[2] 20.000 kişilik Galiçya Yahudi mülteci akışının olumsuz fenomeni, Yahudi örgütlerinin faaliyetleri, diğer inançlara sahip insanlar tarafından genellikle dışlanan, öncelikle kendi inançdaşlarına yardım etme faaliyetleri, ilgili Yahudilerin rolüne ilişkin basında ve kamusal söylemde yapılan vurgu kadar, Macar kamuoyunun 1918-1919 olaylarını ve özellikle Sovyet Cumhuriyeti'ni Yahudilerin iktidara gelişi olarak algılaması ("kızıl terör = Yahudi terörü") antisemitizmi toplumda yaygınlaştırdı. Üniversite gençliği de antisemitizmi yakından hissedebilecek olgulara sahipti. Üniversite öğrencileri için Yahudi öğrencilerin üniversitedeki yüksek oranı günlük bir deneyimdi. Özellikle hukuk, tıp, üniversite ve beşeri bilimler fakültelerinde (%30'un üzerinde), 1910'da Budapeşte'de benzer entelektüel mesleklerde Yahudilerin oranı doktorlarda %59, avukatlarda %61 ve gazetecilerde %48 idi. Buna göre, Yahudilerin nüfuzunu çeşitli antisemitizm biçimleriyle bastırma ihtiyacı, Turul'un ideolojisinde ve faaliyetlerinde önemli bir rol oynadı.
Komünist yönetimin düşüşünden sonra üniversite kolluk kuvvetleri[değiştir | kaynağı değiştir]
1919'da komünist iktidarın ardından, sağcı radikal gençlik hareketleri başkentin üniversitelerinde ve kolejlerinde aktif hale geldi ve düzeni sağlamak ve solcu ve Yahudi öğrencileri ortadan kaldırmak için silahlı kuvvetler (sözde tıp, bilim üniversitesi ve üniversite jandarma taburları) oluşturuldu. Ağustos ayında Tıp Fakültesi ve Teknoloji Üniversitesi'ndeki Yahudi öğrenciler üniversiteden atıldı.[3] İki dünya savaşı arasındaki dönemin baskın üniversite gençlik örgütleri tarafından örgütlenen "Bütün Yahudilerin ve Bolşeviklerin yasaklanmasını talep ediyoruz" dilekçeleri bir günde 370 öğrenci tarafından imzalanmıştı. Baskı altındaki rektör ise dilekçeleri onayladı.
1919'un sonundan itibaren sağcı öğrenci derneklerinin gelişimi[değiştir | kaynağı değiştir]
3 Ağustos 1919'da, neredeyse Macaristan Sovyet Cumhuriyeti'nin düşüşüyle aynı zamanda, Medicus tabur grubu, burada okuyan milli fikirli öğrencileri birleştirmek amacıyla Budapeşte Üniversitesi'nde Turul Derneği'nin kurulduğunu duyurdu. Kısa bir süre sonra, Hungária Magyar Technikusok Egyesület, katı Katolik değerleri savunan Foederatio Emericana ve son olarak 1927'de Habsburg yanlısı meşruiyetçi Szent István Bajtársi Szövetség kuruldu.[4] Bu dört büyük dernekten Turul, üniversite öğrencileri arasında en fazla etkiyi elde etti, diğerleri daha dar bir grubu temsil etmeyi amaçlıyordu: Hungária yalnızca Teknoloji Üniversitesi'nde faaliyet gösteriyordu, Emericana yalnızca Katolik gençleri bir araya getiriyordu ve Szent István, kralın seçiminde katı, sınırlı bir konumu temsil ediyordu.
1921'de Turul Derneği, Macaristan Kralı I. Karl'ın tahtı geri alma girişimleri sırasında Miklós Horthy'yi destekledi. Geri alma girişimleri sırasındaki ilk çatışma olan Budaörs Muharebesi'nde Miklós Horthy'nin kuvvet toplama konusunda yetersiz olduğu anda Turul Derneği, silahlanarak direnişi ilk gösteren grup oldu.
20'ler: üniversitede dayak dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
1920'lerde Turul'un faaliyetlerinin ana unsuru, Macarlar için ülke içindeki yaşam fırsatlarını yeniden kazanmak ve sürdürmek için Yahudilerin ekonomik ve sosyal etkisinin ve üniversitelerdeki Yahudi öğrencilerin oranının azaltılmasıydı. Faaliyetleri, öncelikle, Yahudi öğrencilere yönelik düzenli üniversite vahşetlerinde, Yahudilere yönelik dayaklarda ve 1928'den sonra her akademik yılın başında düzenlenen Yahudi karşıtı gösterilerde kendini gösterdi. Ana yönergeleri, 1920'deki sayı maddesinin pratikte uygulanması ve 1928'de yasanın "zayıflatılmasından" sonra, daha önce düşürülen kayıt oranlarının savunulmasıdır.
Turul ülkedeki bir numaralı öğrenci organizasyonu olması[değiştir | kaynağı değiştir]
20'li yılların ikinci yarısında, Turul Derneği ulusal düzeydeki en büyük yüksek öğretim öğrenci organizasyonu haline geldi. 1930'ların sonunda, zaten yaklaşık 40.000 üyesi vardı ve hatta birkaç solcu ve komünist öğrenci de derneğe üye oldu.
Bir üniversite öğrencisi olarak, gazeteci Géza Losonczy, Dobi hükümetinin dışişleri bakanı Gyula Kállai (1949–1951), Sándor Zöld (içişleri bakanı 1950), Béla Janikovszky (Szeged'deki ÁVO komutanı, János Komlós'un amiri) gibi Rákosi döneminde tanınan birkaç komünist şahsiyet de Turul üyesiydi.
1932'den genişleyen imaj, popüler ve sosyal hareket[değiştir | kaynağı değiştir]
Turul halkının en saygı duyduğu Gyula Gömbös'ün iktidara geldiği sıralarda baş lider seçilen József Végváry'nin liderliğinde Turul gerçek bir kitle hareketine dönüştü ve ideolojisi de değişti. Köylü ve işçi kökenli gençlerin üyeliğe alınacağını açıklandı ve kitleler derneğe kayıt oldukça özellikle köylülerin dernek içeresinde ağırlık kazandı.[5] Bu arada, liderlerinde pek çok eski Turul Derneği üyesinin bulunduğu, yeni ortaya çıkan diğer aşırı sağcı partiler ile yüzleşmek zorundaydı. Bu aşırı sağcı gruplar arasında en etkili olanlar arasında Ok Haç Partisi vardı. Yahudiliğe çok daha radikal bir çözüm, daha güçlü Alman karşıtlığı ve Gömbös'e karşı ser muhalefeti talep ediyorlardı.
Macar ırkının korunmasını ve Alman ve Yahudi karşıtı tavrı sürdürse de Végváry, önceki güçlü Yahudi karşıtı eğilim yerine, öncelikle sosyal değişikliklerine odaklandı. Gömbös hükümetinin Yahudi karşıtı çabalarını destekledi, ancak aşırı sağılara karşı da harekete geçti.
Turul'un sosyal faaliyetleri 1933-1938 yılları arasında güçlendi. 1930'ların üniversite hayatında gerçekten önemli bir rol oynayan, eğlence ve spor sağlayan ve gençlerin sosyal sorunlarına yardımcı olan önemli kurumlar Turul adıyla birbiri ardına kuruldu. Bu alanlar arasında kolejler, spor kampları, dil kursları, tiyatro ve spor etkinlikleri, seminerleri, çalışma kampları vb. Ayrıca ülke genelinde yerel düzeyde de canlı, kutuplaşmış bir dernek hayatı vardı.[5]
Hükümetin desteğiyle son derece başarılı halkı bilinçlendirme etkinlikleri (Macar Sağlık Haftası, Sağlık Treni, Macar Halk Haftası) düzenlediler, ancak ilgili propaganda halkın refahı hedeflemenin yanı sıra Turul'un ırksal koruma içeriğini de kapsıyordu.
Genişleyen imajla birlikte Turul'daki sağcı ve solcu (halkçı ve komünist) eğilimler daha da ayrıştı ve Turul nihayet 1943'te bu fay hatları boyunca bölündü.
1945'te feshedilişi[değiştir | kaynağı değiştir]
Ülkenin Sovyet işgalinden sonra iktidara gelen yeni siyasi seçkinler, Horthy dönemindeki diğer sağcı örgütlerle birlikte Turul'u ideolojik ve siyasi olarak düşmanları olarak gördüler. Dernek 1945'te feshedildi. Geçici Ulusal Hükümet bunu yasakladı.
Turul Derneği ruhu[değiştir | kaynağı değiştir]
Turul'un maneviyatının merkezinde, diğer 3 yoldaşlık derneği gibi, başta Hıristiyan-milliyetçi düşünce, militarizm, revizyonizm ve antisemitizmi barındıran vatansever "yoldaşlık fikri" vardır.
Üniversite öğrencileri arasında en popüler politikacı: Gyula Gömbös[değiştir | kaynağı değiştir]
1920'lerde ve 1930'larda Gyula Gömbös, üniversite gençliği arasında benzeri görülmemiş bir prestije sahipti. Ve yoldaş dernekleri içinde (Ekim 1921'deki Budaörs Muharebesinden bu yana) 1944'e kadar süren gerçek bir Gömbös kültü gelişti.[6] Gençler, Gömbös'ün 1918'den sonra ani artan entelektüel işsizliğe radikal bir çözüm vadeden ve geniş, Hıristiyan-milliyetçi bir kalabalığa entelektüel refah olasılığı sunan tavizsiz üslubundan etkilendiler.
Turul, temel amacını üyelerine, yani zor bir sosyal durumda olan üniversiteye başlayan öğrencilere yardım etmekti. Bu nedenle, Turul'un ideolojisine veya yöntemlerine sempati duymayan öğrenciler, Turul'un üye örgütlerine sadece ideolojik temelde değil, aynı zamanda sosyal temelde de katıldılar.
Turul, Horthy rejimini ırkın korunması temelinde eleştirdi ve Yahudi ve Alman karşıtlığı ile Hıristiyan köylülüğe siyasi, ekonomik ve sosyal hakların verilmesini talep etti. O zamanki genel görüş Turul'da da mevcuttu, buna göre iki iç düşman, "Yahudiler entelektüel yerlere tecavüz ediyor" ve "Svabyalı (Alman) toprağı işgal ediyor"du. Turul'a göre bu durum Macarların zenginleşmesini imkansız hale getiriyordu. Turul Derneğinin genel başkanı Dr. József Végváry'nin 2 Mart 1939'da Yahudi Kanununun Parlamentoda tartışılması sırasında şunları söyledi:
[...] Savaştan sonra yayılmaya başlayan Yahudilere ilk karşı çıkanın Macar gençliği ve özellikle onun örgütü olan yirmi yıl önce kurulan Turul Derneği olduğunu belirtmekte fayda var. Macarlar; ekonomik, entelektüel ve kültürel yaşamından yasaklandı. Kararımız, haksız anti-Semitizm veya önyargılı nefret tarafından değil, açık yaşam hakkı tarafından yönlendirildi. Bu Macar gençliği nereye giderse gitsin, nerede iş bulmaya çalışsa, her yerde sımsıkı kapatılmış kapılarla karşılaştı. Sayıları yıldan yıla ürkütücü bir şekilde artıyor ve istihdam olasılığı bu oranda kötüleşiyordu. [...]
Başka bir tartışmada Turul Derneği genel lideri Ambrus József şunları söyledi:
[...] %42'si büyük mülk olan Transtuna bölgesi için son derece endişeliyiz. Transtuna'nın bazı bölgelerinde safkan Macarlar öldüğünde, üretken ve çalışkan Svabyalı ailelerin adım adım Macar topraklarını ele geçirdiğini görmeliyiz. [...]
1930'ların sonunda geniş bir kitle hareketine dönüşen Turul, dönemin kamuoyundaki ruh haline göre aşırılık yanlısı bir örgüt olarak değil, daha ziyade, ulusal-muhafazakar değerleri, Trianon revizyonizmi ve Yahudileri bastırmayı amaçlayan kamuoyu tarafından yaygın olarak kabul gören sağcı bir dernek olarak görülüyordu.
Turul Derneği'nin önemi[değiştir | kaynağı değiştir]
İki savaş arası dönemin en güçlü sosyal ve üniversite örgütü olan Turul Derneği, dönemin kamu düşüncesi ve liderlerin çıkarlarını savunma yeteneği nedeniyle (özellikle Gyula Gömbös ve Kálmán Darányi'nin) başbakanlar üzerinde önemli bir etkiye sahipti.
Róbert Kerepeszki'ye göre, "iki dünya savaşı arasında belirgin bir düşünce tarzına ve şekillendirme gücüne sahip olan Turul, genç nesil entelektüellerin önemli bir bölümünü, 1930'larda önemli veya saygın bir sosyal konuma gelenleri etkiledi."
Organizasyon Yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]
Ulusal üst kuruluş olarak Turul, ülkenin yüksek öğretim kurumlarında faaliyet gösteren üye kuruluşlarını, sözde "arkadaşlık grupları"nı bir araya getirdi. Örneğin, Werbőczy Bajtársi Egyesület; hukukçuları, Tıp Fakültesi'nde örgütlenen Csaba'yı, Beşeri Bilimler Fakültesi'nde örgütlenen Árpád'ı vb. bir araya getiriyordu. Üniversiteden ayrılan gençler, diplomalarını aldıktan sonra da üyeliklerini devam ettirebiliyorlardı ("dominus" veya "yaşlılar" olarak adlandırılıyorlardı) ve Turul üyelerinin çıkarları için faaliyet gösteriyorlar ve yükseköğretim kurumlarından yeni mezun olanlar için iş bulma, etkinlik düzenleme vb. faaliyetlerde bulunuyorlardı. 1930'larda Turul, köylülere ve genç işçilere açıldı ve sözde üniversite öğrencileri ile işçi-köylü kökenli gençlerin karışımından oluşan karma sendikaların, işçi sendikalarının örgütlenmesinin merkezini oluşturdu. Tüm bunların sonucunda Turul, bir üniversite gençlik hareketinden daha geniş bir toplumsal harekete dönüştü.
Formel Özellikler, Giyim, Pozisyonlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Derneğin üyeleri ve yetkilileri gibi derneğin üst mevkilerinde yer alan üyeler genellikle geleneksel isimler (daru, levente) taşıyordu.
Turul'un faaliyetlerinden örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]
Szeged Yahudi karşıtı üniversite hareketleri 1930-1933[değiştir | kaynağı değiştir]
Szeged'deki özellikle hukuk ve tıp fakültelerindeki Yahudi kökenli öğrencilerin oranı Budapeşte'dekine benzer şekilde yüksekti ve üniversitedeki kamusal atmosfer benzerdi. 1920'lerden itibaren, Szeged Üniversitesi'nde Yahudi olmayan üniversite öğrencileri arasında Turul Derneği'nin yoldaşlık grupları örgütlendi. Ana hedefleri, Yahudilerin bastırılması ve muhafazakar, Hıristiyan çıkarlarının üniversite ve sosyal yaşamda temsil edilmesiydi. Sayı maddesinin kaldırılmasından sonra Turullu öğrencilerin eylemiyle 1930-1933 yılları arasında Yahudi öğrencilerle çatışmalar çıktı.
Kasım 1930'da, üniversitede bir dizi Yahudi karşıtı olay meydana geldi; bunların temeli, Yahudi kökenli bir doktorun, iddiaya göre, Hıristiyan tıp öğrencisi arkadaşına hakaret etmesiydi. 10 Kasım'da, kişisel bir davaya dayanarak, Bajtárs ittifakından öğrenciler, Szeged Üniversitesi'nin üç fakültesinde de Yahudi öğrencilere hakaret etti ve onları taciz etti. Yahudilere ait, liberal Délmagyarország ve sağcı, muhafazakar Szeged Új Nemzedék, olanlar hakkında farklı haberler yaptı.
Délmagyarország'a göre, Hukuk Fakültesi'ndeki Yahudi karşıtı gençler "Beşeri Bilimler Fakültesi'nde "iki Yahudi üniversite öğrencisine hakaret edildi, birinin kafasına arkadan vuruldu. Yakaladıkları Yahudileri tokatladılar ve tekmelediler."[7] Olaya karışan öğrenciler çoğunlukla kırsal kesimdendi ve liderleri Szeged'den bir hukuk öğrencisi olan Tibor Gabriel'di. Saldırganlara tanık olan beşeri bilimler öğrencilerine göre, olaya karışan öğrenciler Werbőczy ve Csaba yoldaşlık derneği üyeleriydi. Yahudi karşıtı gençler daha sonra Kossuth Lajos caddesindeki Tıp Fakültesi'nin anatomi enstitüsüne yürüdüler, ancak Profesör Ferenc Kiss binayı onlara kapattı. Bu arada rektör Ferenc Kováts olay yerine geldi ve Yahudi aleyhtarı harekete karşı güçlü bir tavır aldı.
Ancak Szeged'deki sağcı Új Nemzedék'e göre, "Şehitlik arayan Yahudi öğrenciler Pazartesi günü üniversitede bir kavga ve skandal çıkarmak istediler" ve hukuk fakültesinde de kavga olmadı. Göstericiler yalnızca "Yahudi öğrencilere büyük bir sessizlik ve emirle binayı derhal terk etmeleri gerektiğini bildirdi".
Ertesi gün, yoldaş derneklerinde toplanan Turul Derneği'nin üniversite öğrencileri, Délmagyarország yayınevi önünde protesto gösterisi yaptı. Yaklaşık dört yüz kişi "Kahrolsun Yahudi basını! Öğrenci yiyiciler yok olsun! Yaşasın Hıristiyan basını!" sloganları atarak müdahale etmeye gelen polis kendilerini kılıçlarla dağıtmadan önce yayınevinin camlarını taşlarla kırdı.
12 Kasım 1931'de 25-30 çoğu üniversite birinci sınıf öğrencisi, Kossuth Lajos caddesindeki anatomi enstitüsünün önünde Yahudi karşıtı sloganlar atarak gösteri yaptı. Aynı gün Beşeri Bilimler Fakültesi'nde "öğretmen Elemér Mályusz'un dersinden sonra öğrenciler toplandılar, bağırdılar, ses çıkardılar, içlerinden biri sınıfa oyuncak koku bombası attı", ancak patlamadı.[8] Öğrenciler nihayet, Beşeri Bilimler Fakültesi dekanı Árpád Buday tarafından zapt edildi. Burada okuyan Miklós Radnóti'ye göre, yoldaş derneklerinde aktif olan hukuk öğrencileri Yahudileri protesto etmek için Sanat Fakültesi'ne gittiler. 14 Kasım 1931'de Árpád Buday, Szegedi Napló gazetesinde rahatsızlığı kabul ettiği, ancak bunun Yahudi karşıtı niteliğini ve kavgayla ilgili haberlerin çoğu yalan olduğunu belirten bir açık mektup yayınladı.
Szeged, üniversite İsrail-Hıristiyan ayırma önerisi, 1933[değiştir | kaynağı değiştir]
1933 yılı sonlarında Szeged Üniversitesi'nin sağcı öğrencilerinden oluşan Turul Dostluk Derneği, İsrailli ve Hıristiyan öğrencilerin üniversite derslerinde ayrı ayrı oturmalarını, Yahudi öğrencilerin ise sadece Hıristiyan öğrencilerin arkasında oturmasını önerdi. Teklife karşı Yahudi öğrencileri temsilen MIEFHOE, üniversitenin rektörüne başvurarak insanlık onurlarının ve Macar ulusal duygularının korunmasını istedi. Üniversite meclisi aldığı bir kararla Turul'un önerdiği sistemi reddetti.[9] Olay, antisemitizmin üniversite öğrencileri arasında var olduğunu ve basında çok yer aldığını ancak resmi anlamda destek görmediğini göstermesi açısından önemli bir olaydır. Üniversite rektörleri ve Szeged şehrinin önde gelen politikacıları bu aşırı isteklerden uzaklaşarak farklı din ve dünya görüşlerine sahip öğrenciler arasında barışçıl bir atmosfer sağlamaya çalıştılar.
Öbür dünya 1945'ten sonra[değiştir | kaynağı değiştir]
Komünist sistemin kurulmasıyla birlikte Turul'un geçmişi, dahil olan hemen hemen herkesin hayatında "kara bir nokta" olarak görüldü. Birkaç istisna dışında gerici, düzen karşıtı, alaycı, faşist bir tavrın varsayılması anlamına geliyordu.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 25 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 25 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023.