İçeriğe atla

Tezer Özlü

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tezer Özlü
Doğum10 Eylül 1942(1942-09-10)
Simav, Kütahya, Türkiye
Ölüm18 Şubat 1986 (42 yaşında)
Zürih, İsviçre
Defin yeriAşiyan Mezarlığı, İstanbul
Takma adTuncay Gökmen
MeslekYazar, çevirmen
MilliyetTürkiye Türk
VatandaşlıkTürkiye
TürRoman, öykü
Evlilik
Güner Sümer
(e. 1964; b. 1968)

Erden Kıral
(e. 1969; b. 1983)

Hans Peter Marti
(e. 1984; ö. 1986)
Çocuklar1

Tezer Özlü (10 Eylül 1942, Kütahya - 18 Şubat 1986, Zürih), Türk yazar.

Başta Çocukluğun Soğuk Geceleri ve Yaşamın Ucuna Yolculuk olmak üzere az sayıda kitabıyla tanınır. Yazar Demir Özlü ve yazar-çevirmen Sezer Duru'nun kardeşidir. Türk edebiyatının "gamlı ve lirik prensesi" lakabıyla anılmaktadır.

Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

10 Eylül 1942[a] tarihinde eğitimci anne babanın, üçüncü ve son çocuğu olarak Kütahya'nın Simav ilçesinde doğdu. Annesi Nimet Servet Kafkasya kökenli, babası Sabih Özlü Halep doğumludur. Çocukluğu anne babasının görev yaptığı Simav, Ödemiş ve Gerede'de geçti. On yaşındayken İstanbul'a geldi. Gerede'de başladığı ilköğretimini Taksim 29 Ekim İlkokulunda tamamladı. Ortaöğrenimi için Sankt Georg Avusturya Kız Lisesine başladı. 1961 yazında okul vesilesiyle arkadaşları Gönenç ve Güler ile yurt dışına çıktı. 1963'te mezun olmanın önemli olmadığını düşünerek liseyi son senesinde bıraktı. 1962-1963 yıllarında otostopla Avrupa'yı gezdi. 1963 yılı Nisan ayında Almanya'ya ablasının yanına, oradan da ablasıyla Paris'e geçti. Orada Yüksel Arslan, Mübin Orhon, Nejat Devrim, Remzi Raşa, Selim Turan, Hakkı Anlı gibi birçok ressamla tanıştı. 1963'te İstanbul'a dönen Özlü, Paris'te tanıştığı tiyatrocu ve yazar Güner Sümer'le 1964 yılında evlenerek birlikte Ankara'ya yerleştiler.[1] Sümer'in Ankara Sanat Tiyatrosunda (AST) çalıştığı bu dönemde Özlü, Almanca çevirmenlik yaptı. AST'ta 1963-1964 sezonunda Sümer'in yönettiği Brendan Behan'ın Gizli Ordu adlı oyununda oynadı.[2][3] Ankara'daki yıllarında önce Türkiye Şeker Fabrikaları Müdürlüğünde, sonrasında Goethe Enstitüsünde çevirmen olarak çalıştı.[1]

1965'te babasının isteği üzerine İstanbul Erkek Lisesi sınavına girdi ve liseyi dışarıdan bitirdi. 1967'de Sümer'den ayrılma kararı aldı ama evlilikleri bir yıl daha sürerek 1968'de boşandı. Ardından İstanbul'a gelerek bir süre anne babasıyla yaşadı. 1963'te koyulan manik depresyon tanısıyla kesintili olarak 1967-1972 yılları arasında İstanbul'da farklı hastanelerin psikiyatri kliniklerinde kaldı. M.A.N., Birleşik Alman İlaç Fabrikaları (BİFA) kuruluşlarında çevirmenlik yaptı.[1]

Asaf Çiyiltepe'nin ölümünden sonra 1968'de eşi Pirkko'nun evinde tanıştığı sinemacı Erden Kıral'la Haziran 1969'da evlendi. Bu evlilikten 1973'te "Deniz" adında kızı doğdu.[1][4] Kızı doğduktan sonra bir süre ara veren Özlü, Türk-Alman Kültür Merkezi'nde program asistanlığı yaparak devam etti. 1981'de Alman Akademik Değişim Servisi bursu alarak bir yıllığına Berlin'e gitti. Bu arada Kıral'dan ayrılma kararı aldı. 1982'de Kanlıca'da Ferit Edgü'nün evinde Erden Kıral, Onat Kutlar ile birlikte -Edgü'nün aynı adlı romanından uyarlanan- Hakkâri'de Bir Mevsim film senaryosu için çalışmalarda bulundu.[5] Romanı sinemaya uyarlamaya fikri ilk olarak Özlü'den çıkan film, Türkiye'de sansüre uğradı. 1983'te 33. Berlin Uluslararası Film Festivali'ne katılan film, yarışmadan Gümüş Ayı Jüri Özel Ödülü dâhil olmak üzere dört ödül kazandı.[4][6][7] Burs ve festival süresince Berlin'de kalan Özlü, burada Türk edebiyatını tanıtan etkinlikler, programlar düzenledi, Türkçeden Almancaya çeviriler yaptı.

1983'te Berlin'de bir sergide İsviçre asıllı fotoğraf sanatçısı Hans Peter Marti ile tanıştı. Aynı yıl İstanbul'a döndüğü sırada, ayrılma kararı aldığı Erden Kıral ile boşandı. Türk-Alman Kültür Merkezi'nde tekrar çalışmaya başladı. Türkiye'de evlenme sürecinde Marti'yle bürokratik engellerle karşılaşan Özlü, Nisan 1984'te Zürih'te evlenerek kızıyla oraya yerleşti.[2] 1985'te koltuk altında oluşan şişlikten meme kanseri olduğunu öğrendi. İlk başta ameliyatı reddeden Özlü'nün sonradan cerrahi müdahaleyle göğsü alındı. 18 Şubat 1986'da Zürih'te öldü. Cenazesi İstanbul'a getirilerek 25 Şubat 1986 tarihinde Aşiyan Mezarlığı'na defnedildi.[8]

Özlü, eski eşi Erden Kıral'ın Yol filminin çekimi döneminde yaşananları anlattığı filmi Yolda'da Yelda Reynaud tarafından canlandırıldı.[9]

Aşiyan Mezarlığı'ndaki kabri

Edebî hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Özlü'nün edebiyata olan ilgisi küçük yaşlarda ağabeyi Demir Özlü'nün etkisiyle başladı. Ortaokul, lise yıllarında evde ağabeyinin kitaplarla dolu odasından dünya ve Türk edebiyatından okumalar, ağabeyiyle edebiyat toplantılarına katılımlar yaparak devam etti. Genç yaşlarında öykü yazmaya başladı, 1963'te "Fortuna" adındaki ilk öyküsü, Celâl Sılay tarafından çıkarılan Yeni İnsan dergisinde yayımlandı. Öyküleri Milliyet Sanat, Yeni Dergi, Yeni Ufuklar, Soyut gibi dergilerde yayımlanarak devam etti. Bu dergilerdeki öyküleri ilk olarak 1978'de Eski Bahçe adlı kitapta, yazarın ölümünden bir yıl sonra 1987’de ise tüm öyküleri Eski Bahçe - Eski Sevgi adıyla toplanarak basıldı.

İsveçli sinemacı Ingmar Bergman'ın senarist ve yönetmenliğini yaptığı Yaban Çilekleri, Aynadaki Gibi filmlerinin senaryosunu Türkçeye çevirerek yayımladı. 1978'de Ossip Pjatnizki'nin Bir Bolşeviğin Anıları adlı eserini "Tuncay Gökmen" takma adını kullanarak çevirdi.[5] Çocukluğundan başlayarak yaşadıklarını ve psikiyatri kliniklerinde kaldığı dönemleri anlattığı ilk romanı Çocukluğun Soğuk Geceleri 1980'de Derinlik Yayınları'nda yayımlandı.[10] Kendisini derinden etkilemiş üç yazar olan Italo Svevo, Franz Kafka ve Cesare Pavese'nin izini sürerek yazdığı ikinci romanı 1983'te Auf den Spuren eines Selbstmords (Bir İntiharın İzinde) adıyla yayımlandı. Üç yazarın yaşadığı ve öldüğü Almanya, İtalya, Avusturya topraklarına yaptığı yolculuklar üzerine kurulu olarak yazılan roman, 1983 Marburg Yazın Ödülü'nü kazandı. Özlü'nün ilk başta "Bir İntiharın İzinde" adıyla Türkçeye çevirmeyi düşündüğü romanı, yakın dostu Ferit Edgü'nün mektuplaşmasındaki önerisiyle "Yaşamın Ucuna Yolculuk" adıyla çevirerek 1984'te Ada Yayınları ile Türkçe baskısı yapıldı.[11][12] Gergedan dergisinin 13. sayısında (1987) yazar anısına bir "fotobiyografi" yayımlandı. Günce ve anlatılarından bazı parçalar ise Kalanlar (1990) adlı küçük bir kitapçıkta bir araya getirildi. Bu kitapta yer alan çoğu Almanca yazılmış metinler, ablası Sezer Duru tarafından Türkçeye çevrildi. Özlü'nün yayımlanmamış senaryosu Zaman Dışı Yaşam da yazarın tüm yapıtlarını yayımlayan Yapı Kredi Yayınları (YKY) tarafından 1993'te basıldı. Bu seride, yazarın dostu Leyla Erbil'e yazdığı mektuplardan oluşan Tezer Özlü’den Leyla Erbil’e Mektuplar (1995) da bulunmaktadır. 2014'te Özlü'nün çocukluğundan arkadaşı Ferit Edgü'yle 1966'den hayatının son aylarına kadar süren mektuplaşmalarından oluşan Her Şeyin Sonundayım adlı kitabı Edgü tarafından 2010'da Sel Yayıncılık etiketiyle yayımlandı. Özlü'nün ölümünden sonra yıllarca mektupları yayınlamaya sakınan Edgü, kitabın önsözünde onu ve yazar kimliğini "...gücünü yaşadıklarından alan, yaşadıkları için yazınsal bir dil yaratan, varoluşunu yazmaya, yazısını varoluşuna borçlu biri..." olarak anlatmıştır. [13]

Özlü ayrıca Wolfgang Hildesheimer'in "Bay Walser'in Kargaları" adlı eserini Türkçeye çevirmiş ve radyoya uyarlamıştır.[14] Çevirilerinin bazılarında "Tuncay Gökmen" müstearını kullanmıştır.

Eserleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Eski Bahçe (1978), öykü
  • Çocukluğun Soğuk Geceleri (1980), roman
  • Auf den Spuren eines Selbstmords (Bir İntiharın İzinde) (1983) / Türkçeye çevrilmiş adı Yaşamın Ucuna Yolculuk (1984), anlatı
  • Eski Bahçe - Eski Sevgi (1987), öykü
  • Kalanlar (1990), deneme
  • Zaman Dışı Yaşam (1998), senaryo
  • Yeryüzüne Dayanabilmek İçin (2014), deneme

Çevirileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Nüfus kaydında 10 Eylül 1943 olarak görünen doğum tarihi için ağabey Demir Özlü ifadesinde, Özlü'nün doğduğunda kendisinin 7 yaşında olduğunu ve yılın son aylarında doğduğu için baba Sabih Özlü tarafından kayda yanlışlıkla bir yıl geç yazdırdığını belirtmiştir. Maddenin yazımında Demir Özlü'nün ifadesi esas alınmıştır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d Sezer Duru ((Ed.)). "Kız Kardeşim ve Ben". Tezer Özlü'ye Armağan. Yapı Kredi Yayınları. ss. 4-11. ISBN 975-363-309-2. 
  2. ^ a b "Tezer Özlü'den kalanlar: "Ağlama, Letiza, ağlama. Hiçbir şey değil. Ölmek hiçbir şey değil..."". cafrande.org. 7 Eylül 2016. 10 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2010. 
  3. ^ "1963/1964 Dönemi". Ankara Sanat Tiyatrosu. 13 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2008. 
  4. ^ a b ""Küçük Dünyanız Sizin Olsun" Diyen Büyük Kadın Tezer Özlü". yazi-yorum.net. 10 Eylül 2018. 18 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2025. 
  5. ^ a b "Zaman Dizini". "Her Şeyin Sonundayım" - Tezer Özlü, Ferit Edgü. Sel Yayıncılık. ss. 105-107. ISBN 978-9755704494. 
  6. ^ "Berlinale | Archiv | Fotos & Videos | Fotos". berlinale.de. 16 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2025. 
  7. ^ "Hakkari'de Bir Mevsim'in Başarısı ve Öteki Filmler Üstüne - Tezer Özlü". Milliyet Sanat. cafrande.org. 16 Haziran 2019 [15 Mart 1983]. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2025. 
  8. ^ "Bir dal cama vuruyor, Tezer". birartibir.org. 18 Şubat 2020. 13 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2025. 
  9. ^ Fatih Özgüven (14 Nisan 2005). "Yarı 'Yolda' kalmak..." Radikal Gazetesi. 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2008. 
  10. ^ Özlü, Tezer (Ekim 2004). Çocukluğun Soğuk Geceleri (11. bas.). Yapı Kredi Yayınları. 
  11. ^ "Her Şeyin Sonundayım" - Tezer Özlü, Ferit Edgü. Sel Yayıncılık. ss. 40-41, 44-47. ISBN 978-9755704494. 
  12. ^ ""Kitabına ne güzel yakışırdı YAŞAMIN UCUNA YOLCULUK."". aykiriakademi.com. 14 Mayıs 2017 [1984]. 12 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2025. 
  13. ^ Sönmez, Sevengül (26 Mart 2010). "Sana ne yazabilirim ki?". radikal.com.tr. 28 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2015. 
  14. ^ Yazar tarafından radyoya uyarlanan bu oyunu, Engin Uludağ yönetmiş; Hale Akınlı, Müşfik Kenter, Meral Taygun ve Zihni Göktay oyunda rol almışlardır. Oyunun radyo kaydında, yazarın adı "Tezer Kıral" olarak geçmektedir."Radyo Tiyatrosu Bay Walser'in Kargaları". İstanbul Radyosu (TRT). radyooyunlari.com. 5 Mayıs 2016. Erişim tarihi: 16 Mart 2025. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikisöz'de Tezer Özlü ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tezer_Özlü&oldid=35193019" sayfasından alınmıştır