Stimleme

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Hand rubbing faux-fur
Yumuşak veya başka türlü hoş dokulara dokunmak, yaygın bir kendini uyarma biçimidir.

Stimleme,[1] kendi kendini uyarma,[2] kendini uyarıcı davranışlar[3] veya özuyarım olarak bilinen davranış, fiziksel hareketlerin, seslerin, sözcüklerin, nesneleri hareket ettirmenin veya diğer davranışların tekrarlanmasıdır. Bu tür davranışlar (bilimsel olarak "stereotipiler" olarak da bilinirler) bir dereceye kadar tüm insanlarda, özellikle gelişimsel yetersizlikleri olan insanlarda bulunur ve ayrıca otizm spektrumundaki kişilerde de sık görülür.[2] Duyusal işleme bozukluğu teşhisi konan kişilerin de potansiyel olarak kendini uyarıcı davranışlar sergiledikleri bilinmektedir.[4]

Stimleme, insanların daha az tahmin edilebilir çevresel uyaranları engelleyerek kendilerini sakinleştirdikleri ve duyarlıklarının arttığı aşırı uyarılma durumuna karşı koruyucu bir yanıt olarak yorumlanmıştır.[2][4] Stimlemenin kaygıyı ve diğer olumsuz veya artan duyguları hafifletmenin bir yolu olarak gören görüşler de vardır.[5]

Otistik bir yetişkin (ortada) 2015 Erasmus Ödül töreni sırasında ellerini hareket ettiriyor (bir kendini uyarma örneği)

Bazı stim davranışlarının, yoğun duyguları düzenlemeye yardımcı oldukları için, sağlıklı ve faydalı olduğu gösterilmiş olsa da[6][7] stimleme genellikle sosyal olarak damgalanır ve küçümsenir. Nöroçeşitli insanlar, sosyal olarak kabul edilebilir görünmediğinden ve çoğu zaman arkasında yatan nedenleri anlamayan insanlarda hoş olmayan bir tepki yarattığından, genellikle kendi kendini uyarma davranışlarını gizlemeleri veya azaltmaları gerektiğini hissederler. Zararsız veya uyarlanabilir mahiyettki kendi kendini uyarıcı davranışları bastırmada ve maskelemede potansiyel zihinsel sağlık ve esenlik riskleri de vardır.[6][7][8][9]

Stimleme davranışları, dokunsal, görsel, işitsel, vokal, propriyoseptif (uzuv algılama ile ilgili), koku alma ve vestibüler stimlemeden (denge ile ilgili) oluşabilir. Stimleme'nin bazı yaygın örnekleri (bazen stim[10] olarak adlandırılır) arasında el çırpma, alkışlama, el sallama, göz kırpma, volta atma, kafa vurma, sesleri veya kelimeleri tekrarlama, parmak şıklatma ve nesneleri döndürme yer alır.[11][12] Bazı durumlarda, stimleme tehlikeli olabilir ve bunu yapan kişi için fiziksel olarak zararlı olabilir. Örneğin, bireyler vücut kısımlarını duvarlara güçlü bir şekilde vurarak kendilerini yaralama riskiyle karşı karşıya kalabilirler.[13]

Stimleme ve Otizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Otizmli küçük bir çocuk mutfak lavabosunda soğuk suyla stim yapıyor.

Otistik kişilerde stim davranışı hemen hemen her zaman mevcuttur, ancak tek başına mutlak tanıya götürmez.[14] Otistik ve otistik olmayanlar arasındaki en büyük fark, uyaranın türü ve miktarıdır.[14] Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan Mental Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabında, stim davranışı "basmakalıp veya tekrarlayan motor davranışlar" olarak tanımlanır ve otizm spektrum bozukluğunun beş temel tanı kriterinden biri olarak listelenir.[15]

Farklı bakış açıları, stimlemenin hem duyusal hem de motor işlevleri içerdiğini ileri sürmektedir. Bu sensörimotor fonksiyonların az gelişmiş olması, kişinin kontrol edilebilir bir tepki olarak ürettiği stim davranışlarına neden olabilir. Otuz iki otistik yetişkinle görüşülen bir çalışma, öngörülemeyen ve bunaltıcı ortamların stimlemeye neden olduğunu bulmuştur.[16]

Sert, mavi, kauçuk, çiğnenebilir bir uyarım halkası

Kafa vurma, el ısırma, kendini aşırı ovma ve deriyi kaşıma gibi durumlarda, stimleme bazen kendini yaralamaya neden olabilir.[17]

Özdüzenleme amacına hizmet ettiğinden ve çoğunlukla bilinçaltında yapıldığından, stimlemeyi bastırmak zordur.[18] Günlük egzersiz miktarını artırırken duyusal ve duygusal çevreyi yönetmek, kişi için konfor seviyesini artırabilir; bu da stim ihtiyacının miktarını azaltabilir.[19] Bilinçli ya da bilinçsiz olarak, nörotipik görünmek amacıyla stimlemeyi bastırmak, bir tür otistik maskelemedir.[20][21] Tipik olarak olağanüstü bir çaba gerektirir ve ruh sağlığını ve esenliğini olumsuz etkileyebilir.[20][21][22]

Ayrıca Bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Rosalind Bergemann (2013). An Asperger Leader's Guide to Living and Leading Change. Jessica Kingsley Publishers. ISBN 9780857008725. 
  2. ^ a b c Valerie Foley (2011). The Autism Experience. ReadHowYouWant.com. ISBN 9781458797285. 
  3. ^ "Otizmli Bireylerin Genel Özellikleri Nelerdir?". İzmir Otizm. 13 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ekim 2023. 
  4. ^ a b Gretchen Mertz Cowell (2004). Help for the Child with Asperger's Syndrome: A Parent's Guide to Negotiating the Social Service Maze. Jessica Kingsley Publishers. ISBN 9781846420429. 
  5. ^ Eileen Bailey (15 Temmuz 2011). "Autism Spectrum Disorders and Anxiety". Health Central. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2014. 
  6. ^ a b Charlton (2021). ""It feels like holding back something you need to say": Autistic and Non-Autistic Adults accounts of sensory experiences and stimming". Research in Autism Spectrum Disorders. 89: 101864. doi:10.1016/j.rasd.2021.101864. 12 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023. 
  7. ^ a b Collis (February 2022). "Autistic adults' experience of restricted repetitive behaviours". Research in Autism Spectrum Disorders. 90: 101895. doi:10.1016/j.rasd.2021.101895. 12 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023. 
  8. ^ Kapp (28 Şubat 2019). "'People should be allowed to do what they like': Autistic adults' views and experiences of stimming". Autism. 23 (7): 1782-1792. doi:10.1177/1362361319829628. ISSN 1362-3613. PMC 6728747 $2. PMID 30818970. 
  9. ^ McCormack (4 Temmuz 2022). "'If I don't Do It, I'm Out of Rhythm and I Can't Focus As Well': Positive and Negative Adult Interpretations of Therapies Aimed at 'Fixing' Their Restricted and Repetitive Behaviours in Childhood" (PDF). Journal of Autism and Developmental Disorders. Springer Science and Business Media LLC. doi:10.1007/s10803-022-05644-6. ISSN 0162-3257. PMID 35781855. 12 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  10. ^ Temple Grandin, PhD (November 2011). "Why Do Kids with Autism Stim?". Autism Digest. 31 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2014. 
  11. ^ Eileen Bailey (27 Ağustos 2012). "Stimming". Health Central. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2014. 
  12. ^ "Stimming: What autistic people do to feel calmer". BBC. 5 Haziran 2013. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2014. 
  13. ^ "What is stimming?". Medical News Today. 19 Şubat 2018. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2022. For some, stimming can include higher-risk behaviors such as banging their hands, head, legs, and objects, which may be potentially physically harmful. 
  14. ^ a b Lisa Jo Rudy. "Stimming". 23 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2014. 
  15. ^ Diagnostic and statistical manual of mental disorders : DSM-5. 5. Arlington, VA. 2013. ISBN 978-0-89042-554-1. OCLC 830807378. 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2023. 
  16. ^ Kapp (2019). "'People should be allowed to do what they like': Autistic adults' views and experiences of stimming". Autism. 23 (7): 1782-1792. doi:10.1177/1362361319829628. PMC 6728747 $2. PMID 30818970. 
  17. ^ "Live Monitoring System for Recognizing Varied Emotions of Autistic Children". 2018 International Conference on Advanced Science and Engineering (ICOASE). 2018. ss. 151-155. doi:10.1109/ICOASE.2018.8548931. ISBN 978-1-5386-6696-8. 
  18. ^ Devita-Raeburn, Elizabeth (10 Ağustos 2016). "The controversy over autism's most common therapy". Spectrum News (İngilizce). Simons Foundation. 26 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2023. 
  19. ^ Cunningham (2008). "Stereotypy in Autism: The Importance of Function". Research in Autism Spectrum Disorders. 2 (3): 469-479. doi:10.1016/j.rasd.2007.09.006. PMC 2598746 $2. PMID 19122856. 
  20. ^ a b Pearson (1 Mart 2021). "A Conceptual Analysis of Autistic Masking: Understanding the Narrative of Stigma and the Illusion of Choice". Autism in Adulthood (İngilizce). 3 (1): 52-60. doi:10.1089/aut.2020.0043. ISSN 2573-9581. PMC 8992880 $2. PMID 36601266. 
  21. ^ a b Hull (August 2017). ""Putting on My Best Normal": Social Camouflaging in Adults with Autism Spectrum Conditions". Journal of Autism and Developmental Disorders (İngilizce). 47 (8): 2519-2534. doi:10.1007/s10803-017-3166-5. ISSN 0162-3257. PMC 5509825 $2. PMID 28527095. 
  22. ^ "6A02 Autism spectrum disorder". icd.who.int. ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics. 2022. 1 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Stimleme&oldid=31005622" sayfasından alınmıştır