Skene (tiyatro)
Antik Yunan tiyatrosunda skene (Grekçe: σκήνη) sahnenin arka kısmında bulunan yapıydı. Grekçe: skene kelimesi 'çadır' veya 'kulübe' anlamına gelir ve bu amaçlar için orijinal yapının bir çadır veya ahşap hafif bir bina olduğunu ve geçici bir yapı olduğunu düşündürmektedir.[1] Başlangıçta çok hafif bir yapı veya sadece bir ipten asılı bir bezdi, ancak zaman geçtikçe skene temel değişiklikler geçirdi. İlk olarak, bazen konuşmalar yapmak için çatısı kullanılabilen kalıcı bir bina haline geldi ve zaman geçtikçe orkestra seviyesinden yükseltilerek bir proskēnion veya "skene önündeki alan" oluşturdu. Proskēnion'un cephesi orkestra arkasındaydı ve sahne dekorlarını desteklemek için bir alan sağladı.
Roma Dönemi'nde skene büyük ve karmaşık, çeşitli katlarda ayrıntılı bir şekilde dekore edilmiş taş bir bina haline gelmişti. Oyuncular parodoslardan çıkıp konuşmak için basamakları ve balkonları kullanabiliyorlardı. Ayrıca kostümlerin saklandığı ve periaktoi'lerin (arka plan olarak kullanılan boyalı paneller) bağlandığı yerdi.[2]
Klasik Yunanistan
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik Yunan tiyatrosu MÖ 6. yüzyılda başlamış olup kökenleri Dionysos Festivali ve dithyrambos olarak bilinen tanrılara adanan koro ilahileri gibi dini ritüellere dayanmaktadır. İlk Yunan tiyatroları, bir tepenin yamacına inşa edilmiş basit açık hava yapılarıydı. Atina'daki Dionysos Tiyatrosu'nun, özel olarak inşa edilen ilk tiyatro olduğu düşünülmektedir. MÖ 5. yüzyılın ortalarına doğru, Yunan tiyatrosunda skene ortaya çıkmaya başladı. Oyuncuların oynadığı, dans ettiği ve performans sergilediği orkestranın arkasına bir skene yerleştirilmesi, Yunan tiyatrosunun orijinal olduğu düşünülen yuvarlak yapısını bozdu. Skene aynı zamanda başka bir "gizli sahne" olarak da hizmet verdi. Bazen bazı olaylar içeride gerçekleşirdi ve bu durumda içeriden gelen seslere dayanarak neler olduğuna karar vermek seyirciye kalırdı. Klasik dönem dramalarının bir geleneği olarak, karakterler hiçbir zaman sahnede ölmezdi, bunun yerine genellikle ölmek için skene'ye çekilirlerdi.
Klasik dönemde Atina'da sahne binasının arkasına, arkası tiyatroya dönük küçük bir stoa sütunlu yapı inşa edilmiş ve bu sütunlu yapı, aksiyon için kalıcı bir fon oluşturmuştur.[3]
Helenistik dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]Helenistik dönem, yaklaşık olarak Büyük İskender'in MÖ 323'teki ölümüyle başlamış ve MÖ 31'deki Actium Savaşı'nda Roma'nın zaferiyle son bulmuştur. Antik Yunanistan, etnik ve şehir devletlerinden oluşan bir kültürden büyük monarşiler tarafından yönetilen bir yapıya dönüşmeye başlarken, sahne binalarını da içeren tiyatro mimarisi önemli değişiklikler yaşamaya başladı. MÖ 4. yüzyılda, skene kalıcı bir taş yapı haline geldi ve sahne yerden yükseltildi. Günümüze ulaşan örneklerde, bu sahnenin orkestranın 2,5-4 metre üzerinde yükseltilmiş ve 2-4 metre derinliğinde olduğu, skene ile sonlandığı görülmektedir.[4]
Yunan korosunun önemi, daha küçük bir ana oyuncu grubuna kıyasla azalırken, koro performansını orkestrada sürdürmeye devam etti, ana oyuncular ise genellikle proskenion'un üzerindeki sahneden performans sergiliyordu. Bu önemli değişiklik, MÖ 3. ve 1. yüzyıllar arasında, Helenistik dönemde gerçekleşti. Skene'nin kendisi giderek daha karmaşık hale geldi ve aynı zamanda oyuncuların konuşma yapabileceği bir yer olarak da kullanılabilir oldu. Böylece performansçılar, aralarında üç seviye kullanabilir hale geldi. "Skene'nin çatısına theologeion ('tanrı-konuşan') deniliyordu ve bundan, birincil kullanımının ya dramanın başında ya da sonunda tanrıların ortaya çıkışı için olduğu varsayılabilir."[3] Bugün hâlâ ayakta duran tiyatroların çoğu Helenistik dönemden kalmadır.
Roma dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Roma tiyatrolarında, scaenae frons ('skene'nin cephesi'), skenenin artık iki veya üç kat yükselen ayrıntılı bir şekilde dekore edilmiş taş ekranlar için kullanılan terimdir. MÖ 1. yüzyıla gelindiğinde, skene, orkestradan tamamen vazgeçen ve genellikle dekore edilmiş nispeten düşük bir proscēnion cephesi ve arkasında geniş bir sahne veya pulpitum bırakan Roma gelişimi kadar ayrıntılıydı, üç veya daha fazla kapı ve bazen üç katlı karmaşık bir scaenae frons ile sona eriyordu.
Oyuncunun, bireysel bir rol üstlenen ve koroya cevap veren (oyuncu kelimesi olan hypokrites, "cevaplayıcı" anlamına gelir) evrimi, dramatik bir forma, sahneli sahnelerin veya bölümlerin dönüşümlü olarak sunulmasına yol açtı. Skene artık Yunan tarzında boyanmış setleri desteklemedi, ancak karmaşık taş binaların bir serisi olan ayrıntılı kalıcı mimari dekorasyon üzerine dayanıyordu. Her iki tarafta da bir paraskenion vardı.
Episkenion, skenenin üst katıydı ve üçüncü bir sahne seviyesi vermek için derinleştirilebilir, thyromata veya açıklıklar aracılığıyla görülebilirdi. Skene cephesinin arkasındaki logeion ('bina') içi genellikle izleyicilerin görüş alanı dışında kalır ve soyunma odası ve sahne malzemeleri için orijinal işlevi yerine getirirdi.
Hayatta kalan örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Dönem | Antik şehir | Modern şehir | Ülke | Notlar,
referanslar |
Fotoğraflar |
|---|---|---|---|---|---|
| Roma | Hierapolis | Pamukkale | Türkiye | .jpg) | |
| Helenistik | Miletos | Aydın | Türkiye |  | |
| Roma | Emerita Augusta | Merida | İspanya |  | |
| Roma | Nova Trajana Bostra | Busra | Suriye |  | |
| Helenistik | Atina | Atina | Yunanistan |  | |
| Roma | Leptis Magna | Hums | Libya |  | |
| Helenistik | Epidaurus | Argolis | Yunanistan |  |
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Boardman, John ed., Oxford Klasik Sanat Tarihi, 1993, OUP,0198143869 .
- "Grove" = Anastasia N. Dinsmoor, William B. Dinsmoor jr, Thomas Braun ve diğerlerinin "Mimarlık; Tiyatrolar" bölümü. "Antik Yunanistan" . Grove Art Online, Oxford Art Online, Oxford University Press. İnternet. 22 Mar. 2016.
- "Perseus", Perseus Ansiklopedisi, Skene .
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Antik Roma Tiyatrosu - http://www.crystalinks.com/rometheaters.html