SS Kurtuluş
 SS Kurtuluş | |
| Tarihçe | |
|---|---|
 Türkiye
| |
| Adı | SS Teşvikiye (1924-1930), SS Bülent (1930-1934), SS Kurtuluş (1934-1942), also see register below |
| İnşa eden | Caird & Purdie Shipyard in Barrow-in-Furness, Cumbria, İngiltere |
| Denize indirilişi | 1883 |
| Hizmet | 1883 |
| Hizmet dışı | 20 Ocak 1942 |
| Limanı | İstanbul |
| Akıbet | 20 Ocak 1942'de Marmara Adası'nda kayalıklara çarparak battı. |
| Genel karakteristik | |
| Uzunluk | 75,5 m (247 ft 8 in) |
| Kapasite | 2.735 |
SS Kurtuluş, II. Dünya Savaşı'nda Yunanistan'ın Nazi Almanyası'nın işgali altında bulunduğu dönemde bu ülkeye Türkiye'den insani yardım taşınmasında oynadığı rol ile tarihe geçmiş Türk kuru yük gemisi.
Kızılay adına Atina'nın Pire limanına beşinci seferini yaparken 20 Şubat 1942 sabahı Marmara Adası'nda kayalıklara çarparak battı. Geminin hikâyesini ve dönemin genel tarihsel çerçevesini konu eden Erhan Cerrahoğlu yapımı belgesel film "Kurtuluş Vapuru Belgeseli" 2006 yılında vizyona girdi.
Gemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Gemi 1883'te İngiltere'de 76,5 m'lik ve 2.735 groston kapasiteli bir kuru yük gemisi olarak inşa edildi. Çeşitli isimler ve bandıralar altında hizmet ettikten sonra 1924'te Kalkavan kardeşlerin deniz taşımacılığı şirketi tarafından satın alınarak Türkiye bandıralı ilk gemilerinden biri oldu. Kalkavanlar, gemiyi 1934'te bir başka armatör firma olan Tavilzade kardeşlere sattı ve "Kurtuluş" ismi bu dönemde verildi. Kurtuluş vapuru 1941'de işgal altında büyük açlık yaşayan Yunanistan'a sevkedilecek insani yardımın taşınması için Türk hükûmeti tarafından kiralandı.
Görev
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yunanistan, Nisan 1941'de Nazi Almanyası tarafından işgal edilip Büyük Britanya Deniz Kuvvetlerince ablukaya alınmasından sonra büyük bir açlık yaşamaktaydı. Bu dönem Yunan tarihinde "Büyük Açlık" (Yunanca'da μεγάλος λιμός) olarak geçer. Bu açlık felaketi, dönemin Yunan kaynaklarına göre 70.000 kişinin, çağdaş tarihçi Mark Mazower'e göre ise 300.000 kişinin ölümüne neden oldu.[1] Balık tutmanın dahi yasaklandığı bir ortamda açlıktan ölüm tehlikesi ile karşı karşıya kalmış ada Yunanlarının küçük motorlarla Türkiye'ye geldikleri ve kendilerine yiyecek verildiği Türkiye'nin Batı Anadolu sahil şeridinde yaşlılar tarafından günümüzde de anlatılır.[2]
Bu süreçte Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, daha 19 yıl önce bizzat savaştığı Yunanlara her türlü insani yardımın yapılması talimatını veren kararnameyi imzaladı. Büyük Britanya hükûmetinin başlangıçta ablukadan geçiş izni vermekte isteksiz davranmasına rağmen, Türkiye'nin de abluka bölgesi içinde olduğu ve dolayısıyla aynı abluka alanının içinde gıda sevkiyatı yapılabileceği mantığına dayalı bir ara formül bulundu ve nihayet alınan izinle gerekli organizasyon üç ay gibi kısa bir sürede tesis edildi. Türkiye böylece Yunanistan'a yardım eli uzatan ilk ülke oldu.
Kızılay tarafından organize edilen ülke çapında bir kampanya ile toplanan gıdalar İstanbul'a sevkedildi ve büyük Kızılay işaretleri ile boyanmış SS Kurtuluş gemisi tehlikeli sefere hazırlandı. SS Kurtuluş ilk seferine çıkmak için 6 Ekim 1941 tarihinde Karaköy iskelesinden demir aldı. Gıda malzemeleri Pire limanında Kızılhaç'a teslim edildi. Sonraki aylarda Yunanistan'a üç sefer daha yapan SS Kurtuluş, toplam 6.735 ton gıda yardımı taşıdı.[3]
SS Kurtuluş beşinci seferinde, Marmara Adası kuzey sahilinde, Saraylar köyü açığında fırtınaya yakalanarak kayalıklara çarptı ve 21 Şubat 1942 sabahı battı. 34 kişilik mürettebat karaya çıkarak kurtuldu. Batığın bulunduğu noktanın karşısındaki burun günümüzde, SS Kurtuluş'un hatırasına, Kurtuluş Burnu olarak adlandırılmaktadır.
SS Kurtuluş'un kaybına rağmen, savaş ilerledikçe zorluklarını bizzat yaşamaya başlayan Türkiye yardımlarını sürdürdü. SS Dumlupınar, SS Tunç, SS Konya, SS Güneysu, SS Aksu gemileri 1946'ya kadar Yunanistan'a insani yardım taşıdı. Bunlardan SS Dumlupınar, 13-16 yaşları arasında 1.000 kadar hasta Yunan çocuğu İstanbul'a getirdi ve bu çocuklara savaşın sonuna kadar Türkiye'de bakıldı.
| Yıl | Gemiye verilen isim | Bandıra |
| 1883 | SS Euripides | Yunanistan |
| 1896 | SS Razeto | İtalya |
| 1897 | SS Bratia Paramonovi | Rusya |
| 1901 | SS Cephalonia Vagiano | Yunanistan |
| 1905 | SS Michael Archangel | Rusya |
| 1915 | N41 | Rus Donanması |
| 1918 | SS Michael Archangel | Sırbistan |
| 1924 | SS Teşvikiye | Türkiye |
| 1930 | SS Bülent | Türkiye |
| 1934-1942 | SS Kurtuluş | Türkiye |
Film
[değiştir | kaynağı değiştir]Araştırmacı yazar ve film yönetmeni Erhan Cerrahoğlu SS Kurtuluş gemisinin belgeselini hazırlamaya 2005 yazında başladı ve enkazın yeri uzman dalgıç Prof. Erdoğan Okuş ve ekibi tarafından tespit edildi.
Sponsorları arasında Kültür ve Turizm Bakanlığı, İstanbul Ticaret Odası ve Olympic Airlines'ın bulunduğu, Çetin Tekindor'un seslendirdiği "Kurtuluş Vapuru Belgeseli" ilk kez vizyona giren görüntüler, İstanbul, Atina ve Marmara Adası'nda, vatandaşlar, Kurtuluş'un kaptanının yakınları ve bu arada Yunan tarihçi Georgeos Margaritis ile yapılmış röportajları içermektedir. Film, deniz kirliliği ile ilgili bir araştırma esnasında teknesinin Karadeniz'de alabora olması ile 2006 Nisan'ında ölen Prof. Erdoğan Okuş'a ithaf edilmiştir.
Kurtuluş filminin müziği İzmir Marşıdır.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dimitri Kitsikis, «La famine en Grèce, 1941 1942. Les conséquences politiques»,Revue d'Histoire de la Deuxième Guerre mondiale (Paris), no. 74, Nisan 1969.
- "Kurtuluş vapuru belgeseli", belgesel film, 2006, Yön. Erhan Cerrahoğlu & Prof. Erdoğan Okuş
- SS Kurtuluş belgeseli internet sitesi
- NTV
- Yunanistan tarihi 29 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- KIZILAY BELGELERİ IŞIĞINDA YUNANİSTAN’DA ÖLÜM, AÇLIK, İŞGAL (1939-1949) - Doç. Dr. Ulvi Keser&9 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Zor Zamanlarda İyi Komşuluk Örneği: İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’den Yunanistan’a Yapılan Yardımlar&
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Mark Mazower (1995). Inside Hitler's Greece: The Experience of Occupation, 1941-44 ISBN 0-300-08923-6 (İngilizce). Yale University Press.
- ^ Dağınık çeşitli kaynakların yanı sıra, Zühal İzmirli - Yücel İzmirli tarafından yazılmış Rodos'tan Karşıyaka'ya anı-romanında, Marmaris'ten Rodos'a düzenli olarak yapılan gıda yardımının ada halkı için yaktığı anlık umut ışıklarına dramatik tarzda değinilmektedir.
- ^ Procopis Papastratis (1984). British policy towards Greece during the Second World War, 1941-1944 ISBN 978-0-521-24342-1 (İngilizce). Londra Ekonomi Okulu.