Parti Pehlivan
Parti Pehlivan veya Soyadı Kanunu'ndan sonra Mehmet Baskak (1868/1872, Irakleia - 6 Ağustos 1941, Manisa), Makedonya dağlarında Türk komitacı ve pehlivan, I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusunda subay, Batı Anadolu Kuvâ-yi Milliyesi'nde çete lideri.
İlk yıllar
[değiştir | kaynağı değiştir]Serez'in kuzeyinde, Yunanistan'ın Orta Makedonya bölgesinde bulunan Aşağı Cuma adlı kasabada doğdu. Küçük yaşta memleketinde yaygın bir spor olan güreşe merak saldı ve kısa zamanda pehlivan oldu. Olağanüstü bir güreşçi olarak her zaman turnuvaların galipleriyle güreşti. (“Parti” lakabını güreş müsabakalarında verilen ödülleri kaçırmadığı için almıştır)
İlerleyen zamanlarda yerel ahaliden bir Rum'u öldürdüğü için Makedonya dağlarına çıkmak zorunda kaldı. Uzun yıllar boyunca dağlarda Bulgar ve Yunan komitacılara karşı Türk ve Müslüman halkın yanında savaştı, zaman zaman II. Abdülhamid'in baskıcı yönetimine karşı Hristiyanlarla birleşmek zorunda kaldı.
İTC'nin (İttihat ve Terakki Cemiyeti) Serez şubesinin bir üyesi olarak Mustafa Kemal'in de bulunduğu Hareket Ordusu'na katıldı, 31 Mart Ayaklanması'nı bastırılmasında görev aldı.
Birinci Dünya Savaşı yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Irak Cephesi'nde İngiliz kuvvetlerine ve Arap düzensiz birliklerine karşı savaştı. Kut savaşında bir subay olarak görev aldı. Savaştan sonra Şehir Hapishanesinin baş gardiyanı olarak Manisa'ya döndü.
Milli Mücadele yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]
15 Mayıs 1919'da Yunan işgal kuvvetlerinin İzmir'e ayak basmasından bir gün sonra Manisa Mutasarrıfı Giritli Hüsnü (Hüsnüyadis) Bey'in İzmir'e gidip Yunan kuvvetlerine teslim olması üzerine Manisa Hapishanesi gardiyanı Parti Pehlivan, 14 idamlık ve müebbetlik mahkûmu kaçırarak çetesini kurar. Kurduğu çete Bergama Baskını'na katılır ve Milne Hattı'nın Doğusuna çekilir.
Alaşehir kongresinden sonra çetesi ile birlikte Çerkes Ethem ile Yunan Ordusuna karşı savaştı.Padişah yanlıları tarafından çıkarılan Ahmet Anzavur İsyanı'nın bastırılmasında Çerkes Ethem birliklerinin yanında görev aldı.
Çerkes Ethem'in ihanetini öğrendikten sonra bağlarını kopardı ve ihanetin bir parçası olmadığını belirterek Türk Milli Ordusu'na teslim oldu. 1 Ocak 1921'de Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa'ya Çerkez Ethem'in ihanetiyle içine düştüğü durumu anlatan bir mektup yazarak anlayış istedi.
Daha sonra 6 Haziran 1921'de İsmet Paşa tarafından affedilerek düşman hatlarının gerisinde kalması ve gerilla olarak görev yapması emredildi. Kendisi gibi Rumeli Türk'ü olan Simav Valisi'ne katıldı. Daha sonra, Demirci ve Simav ilçelerinde görevli 11. Akıncı müfrezesinin komutanlığına atandı.[1]
Birinci Dünya Savaşı'nda dul kalan, Molla Mehmed'in kızıyla, yöredeki Anadolu Türklerinden destek toplamak için evlendi.
Eşi Yunan Ordusu tarafından yakalandı ve yaklaşık bir yıl rehin tutuldu. Yunan subayları birçok kez onu Yunan tarafına çekmeye çalıştı, ama o her zaman çok sert bir dille reddetti.[2] 24 Haziran 1922'de, Gördes'deki Yunan Kuvvetleri Komutanı'nın (7/06/1922'de yazılan) bir önceki mektubuna şu cevabı verdi:
"Senin iyi, kurnaz bir adam olduğunu biliyordum... Halbuki pek ahmak imişsin! Beni bir karı için teslim olur zanneder, vatana hıyanet mi ümit ediyorsun? Bir karı değil, yüz bin karı olsa ben gâvura ne teslim olur ne de öyle şart şurta bakarım. Ben gâvur öldürmekten başka bir şey anlamam. Sen onu başkalarına anlat! Sana son nasihatim: Benim karıyı öldürür ve ayaklarını kıçına sokarsın dostum." - 11 inci Akıncı Müfreze K. Parti Pehlivan
Mektuba daha sonrasında, üstü İbrahim Ethem Akıncı Parti Pehlivan'ın sert üslubu için bir açıklama eklemiştir.
"Bir parça nezaket ve nezahetten ari olduğuna müteessifim. Af edersiniz; çünkü Pehlivan bir parça müteessir olduğundan hatırını kırmamak için aynen yazmağa mecbur oldum" - Kaymakam İbrahim Ethem [2]
Yunan kaynaklarına göre kendisi ve çetesi, Albay Plastiras ve Gonatas komutasında kalan kuvvetlerin peşindeydi, 12 Eylül 1922'de Yunan-Türk Savaşı'nın son savaşı olan Uzunkuyu'da çatıştılar.[3]
Savaştan sonra
[değiştir | kaynağı değiştir]Savaştan sonra esir mübadelesi ile Anadolu'daki eşiyle birleşti ve kısa bir süre sonra 1912'den beri görmediği Serezli'deki ailesi, Yunanistan-Türkiye Mübadelesi ile Manisa'ya geldi.
Daha sonra, göstermiş olduğu kahramanlıklardan dolayı ünlü İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi.
Çerkez Ethem ile birlikte eşkıyalık yaptığı gerekçesiyle İstiklal Mahkemeleri'nde yargılandı, karısının küpesine kadar el konuldu. Ancak affedildi ve tüm eşyaları iade edildi.[4]
Cumhuriyetin ilanından sonra hizmetlerinden dolayı Manisa'nın Hacıhaliller mahallesinde kendisine toprak verilmiş ve vefatına kadar Manisa'da yaşamıştır.
6 Ağustos 1941'de ölmüştür.
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Gördes'te Parti Pehlivan ve ve arkadaşlarının heykeli dikilmiştir .
Dido Sotiriou tarafından yazılan ünlü Bloody Earth adlı romanda adı geçer.
Türk yazar Erol Toy, 1973 yılında adını taşıyan bir oyun yazmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "DEMIRCI GOVERNOR IBRAHIM ETHEM BEY AND DEMIRCI RAIDERS". CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 14, 1: 427-468 – DergiPark vasıtasıyla.
- ^ a b Demirci Akıncıları. Ankara, Turkey: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 2009. ss. 279-280. ISBN 9789751621849.
- ^ "The last battle in Asia Minor from Plastiras in Ceşme". 14 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "TBMM Tutanağı -1925 Yılı, i:108, C:1" (PDF). 2 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.