Orli Wald

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Orli Wald Auschwitz'e vardığında, 26 Mart 1942

Orli Wald (1 Temmuz 1914 - 1 Ocak 1962), Nazi Almanyası'nda Alman Direnişi'nin bir üyesiydi. 1936'da tutuklandı ve vatana ihanetle suçlandı, bunun üzerine dört buçuk yıl bir kadın hapishanesinde yattı ve ardından kaçtığı 1945 yılına kadar Nazi toplama kamplarında "koruyucu gözetim" altında kaldı.

Auschwitz-Birkenau'daki revirde mahkum görevlisiydi, Yahudi ve diğer mahkumlara yardım etmesi nedeniyle "Auschwitz Meleği" olarak anıldı. Savaştan sonra Wald, hapsi sırasında hastalıktan kaynaklanan fiziksel sorunlar nedeniyle sık sık hastaydı. Ayrıca, toplama kamplarıyla ilgili anılarıyla baş edemediği için depresyona girdi ve çok sayıda intihar girişiminde bulundu. Geçmişin üstesinden gelmek için yaşadıkları hakkında hikâyeler yazdı, ancak 48 yaşında bir psikiyatri hastanesinde öldü.

İlk yıllar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wald, Aurelia Torgau olarak Fransa'nın Maubeuge kenti yakınlarındaki Bourell'de, Maria ve August Torgau adlı Alman bir çiftin altıncı çocuğu olarak dünyaya geldi.[1] Kalifiye bir işçi olan babası, Fransa'da lokomotif tamircisi olarak iş buldu,[2] ancak Wald'un doğumundan haftalar sonra I. Dünya Savaşı çıktı ve aile tutuklandı.

Babası 1919'a kadar gözaltında kalmasına rağmen[3] annesi ve çocukları Fransa'yı terk etmeye zorlandı. Lüksemburg'a gittiler ama oradan da ayrılmak zorunda kaldılar ve 1916'da Almanya'nın Trier kentine vardılar. August Torgau serbest bırakıldıktan sonra, Komünist harekette aktif olduğu Trier'deki aileye katıldı.[1] Wald, Trier'deki okuldan mezun oldu, ardından satış görevlisi olarak çıraklık yaptı. 1920'lerde, Willi adlı erkek kardeşleri Fritz ve Willhelm gibi, Almanya Genç Komünistler Birliği'nin (YCLG) bir üyesi oldu.[1]

Nazi dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Naziler 1933'te hükümetin kontrolünü ele geçirdikten sonra, Almanya'ya eğitim broşürleri kaçırarak siyasi direnişe dahil oldu. Bu çalışması 1934'te tutuklanmasına yol açtı, ancak delil yetersizliği konunun düşmesine neden oldu ve faaliyetlerine devam etti.[1]

1934'te bir inşaat işçisi ve YCLG üyesi Friedrich-Wilhelm (Fritz) Reichert ile 1935'te[1][4] evlendi, ancak evlilik sadece altı ay sürdü. Desteğini Nazilere çeviren ve Sturmabteilung'a (SA) üye olan Reichert, 1936'da ayrılık davası açtı. Haziran 1936'da, direniş hücresi tutuklandı ve muhtemelen kendisini suçlayan kocasının yaptığı suçlayıcı ifadeler nedeniyle[5] idamla cezalandırılabilecek bir suçlama olan vatana ihanetle suçlandı.[6]

21 Aralık 1936'da, 22 yaşında, dört buçuk yıl ağır çalışma cezasına çarptırıldı ve aynı gün Ziegenhain kadınlar hapishanesine götürüldü. Üçü hücre hapsinde olmak üzere, Ziegenhain'de dört yıl görev yaptı.[1] Annesi onun affedilmesi için çok çaba sarf etmiş, ancak bir sonuç alamamıştır.[1]

Reichert, 1939'da[4] eşinden "Naziler tarafından tanındığı" ve SA üyesi olduğu gerekçesiyle ondan boşandı.[7] 1940 yılında, cezasının tamamını çekmesine rağmen, o zamanlar Orli Reichert olarak bilinen Wald serbest bırakılmadı ve Üçüncü Reich için bir tehlike olarak "koruyucu gözaltında"[8] tutulduğu Ravensbrück toplama kampına gönderildi. Kendisine siyasi tutuklu[1] olduğunu belirten "kırmızı üçgen" takıldı ve Margarete Buber-Neumann ile arkadaş oldu.[9] Mart 1942'de Auschwitz'e transfer edildi ve 502 numaralı mahkum oldu. Mahkum revirinde çalışmaya gönderildi ve ertesi kış kendisi hastalandı. Durumunun umutsuz olduğunu görünce uyku haplarıyla intihara kalkıştı ama kurtuldu ve iyileşti.[1] 1943'te Lagerälteste oldu ve onu diğer mahkumlara yardım etmek için daha iyi bir konuma getirdi. Josef Mengele başkanlığındaki kötü şöhretli revirde, anneler gaz odasına gönderilirken doktorlar tarafından fenol enjeksiyonlarıyla öldürülen yeni doğan bebekler de dahil olmak üzere çok sayıda Nazi suçuna tanık oldu.[10]

Mahkumlar üzerinde yapılan Nazi tıbbi deneyleri; ve doktorların hasta insanları tedavi etmek yerine gazla öldürmek üzere seçtikleri "seçimler".[7] Lagerälteste olarak bazen seçimlerde Mengele'ye yardım etmek zorunda kaldı,[11] ancak birçok kişiyi kurtarabildi.[12]

Wald, tutukluyken bile Alman direnişinde çalışmaya devam etti.[4] Yahudi ve diğer mahkumlara yardım etmek ve onları kurtarmak için hayatını riske atarak ona "Auschwitz Meleği" adını kazandırdı.[13] Ocak 1945'te Auschwitz'den Ravensbrück ve Malchow toplama kampına yapılan ölüm yürüyüşünden sağ kurtuldu ve Nisan 1945'te bir grup kadınla birlikte kaçmayı başardı. Sovyet askerleri tarafından bulundu ve askerler ona tecavüz etti.[4]

II. Dünya Savaşı'ndan sonra[değiştir | kaynağı değiştir]

Orli Wald'ın gömülü olduğu Hannover mezarlığında onun adını taşıyan yol

Hapis cezasının bir sonucu olarak, Haftentschädigung (hapis cezası için maddi tazminat) ve daha sonra hapsedilmesinden kaynaklanan artan tıbbi masrafları karşılamak için devlet yardımı[14] alabilmesi için gerekli olan Reichert soyadını[7] bırakamadı.

Savaştan sonra Eduard Wald ile Harz dağlarındaki Sülzhayn'da, o zamanlar Nazi Rejimi Zulmüne Uğrayanlar Birliği tarafından yönetilen Carl von Ossietzky Sanatoryumu'nda tanıştı.[1] Bir editördü, aynı zamanda bir Alman direniş savaşçısıydı ve Brandenburg-Görden'de hapsedilmişti . Kasım 1947'de evlendiler ve daha önce yaşadığı Hannover'e taşındılar. Hem kendisi hem de daha sonra siyasetçi ve sendikacı olan kocası, Almanya Sosyalist Birlik Partisi'nin stalinizasyonuna karşı mücadele etmiş ve Sosyal Demokratlara katılmışlardı.

Wald, toplama kamplarında yaşadığı travmatik deneyimlerin üstesinden gelmek için kısa biyografik öyküler yazdı ve ölümüne kadar hapsedilmesinin etkilerinden hem fiziksel hem de zihinsel olarak acı çekti. Unutamadığı anılarının yanı sıra, kendisine Auschwitz orkestrasını[15] hatırlatan ve gelen mahkum nakilleri için çalan müziği duymaya artık dayanamıyordu. Sık sık depresyona girerek birçok kez intihara teşebbüs etti ve depresyon için kendisine verilen ilaçlara bağımlı hale geldi.[1] Yapmak istediği Frankfurt Auschwitz Duruşmalarında ifade vermesi planlandıktan sonra, anıları ona o kadar güçlü geldi ki, tam bir ruhsal çöküntü yaşadı ve Hannover yakınlarındaki Ilten'de bir psikiyatri kliniğinde 48 yaşında öldü.[13]

Miras[değiştir | kaynağı değiştir]

Hannover'in Wettbergen semtinde Reicherthof adında küçük bir sokak vardır. Akrabaları ve arkadaşları, muhtemelen tutuklanmasından sorumlu olan ilk kocasının adının kullanıldığı sokak adına itiraz etti.[16]

Bunun sonucunda 2007 yılında Hannover şehri, Orli Wald'ın gömülü olduğu Engesohde mezarlığının yakınındaki bir sokağa[17] Orli Wald adını verdi. 23 Şubat 2007'de daha önce yaşadığı Trier'de Orli Torgau-Wald adına bir stolperstein dikildi.[1]

Yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Nachgelassenes - Der dunkle Schatten'de Schriften von Orli Wald
  • Orli Wald-Reichert, Das Taschentuch in HG Adler, Hermann Langbein ve Ella Lingens-Reiner, editörler: Auschwitz. Zeugnisse ve Berichte . Europäische Verlagsanstalt, Köln (1979);3-434-00411-4 s. 105 - 108 [note 1]

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Bernd Steger, Günter Thiele, ed. Peter Wald, Der Dunkle Schatten. Auschwitz ile Leben. Erinnerungen ve Orli Reichert-Wald . Schüren, Marburg (1989)3-924800-57-X
    • genişletildi ve yeniden yayınlandı: Steger & Wald, Hinter der grünen Pappe. Orli Wald im Schatten von Auschwitz. Leben und Erinnerungen. VSA-Verlag Hamburg (2008)978-3-89965-322-9
  • Hermann Langbein, Menschen Auschwitz'de . Avrupa, Viyana (1996)3-203-51145-2 (ayrıca Ullstein tarafından yayınlanmıştır)
  • Margarete Glas-Larsson, "Ich reden!" G.Botz, Viyana (1981)3-217-01186-4
  • Adélaïde Hautval, Medizin gegen die Menschlichkeit. Weigerung einer nach Auschwitz deportierten Ärztin, tıbbi bir deney teilzunehmen. Karl Dietz, Berlin (2008)978-3-320-02154-2
  • Ella Lingens-Rainer, Gefangene der Angst . Berliner Taschenbuchverlag (2005)3-8333-0152-X
  • Bruno Baum, Auschwitz'deki Widerstand. VVN, Berlin (1949) s. 25; ayrıca Kongre, Berlin (1962) s. 80 [note 2]
  • Edu Wald belgeleri, Alman İşçi Sendikaları Konfederasyonu -Archiv, Düsseldorf ve Archiv der sozialen Demokratie

Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Polonyalı annenin ifadelerine göre, bir Alman subayının kızı olan kör bir kızın Auschwitz'de SS tarafından zehirli iğne ile öldürülmesine ilişkin görgü tanığı ifadesi ve rapor. Thüringer Volk, 10 Nisan 1948. Enjeksiyonu yapan katil, 1945'ten sonra cezasız kalan Hans Nierzwicki (1905-1967) idi.
  2. ^ Wald, Orly Reichert olarak anılmaktadır. Baum daha sonra Sosyalist Birlik Partisi görevlisi olmuştur.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c d e f g h i j k l Biography of Orli Torgau-Wald 6 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Stolpersteine Trier. Retrieved July 14, 2011 (Almanca)
  2. ^ Manfred Menzel, brochure about Orli Wald 27 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF) Hannover city archive; retrieved July 14, 2011 (Almanca)
  3. ^ Manfred Menzel, brochure about Orli Wald 27 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF) Hannover city archive; retrieved July 14, 2011 (Almanca)
  4. ^ a b c d Barbara Fleischer, translated by Joey Horsley, Biography of Orli Wald 19 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., FemBio.org; retrieved July 14, 2011.
  5. ^ Hannover city resolution and Wald biography 15 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., City of Hannover website, June 7, 2007; retrieved July 14, 2011. (Almanca)
  6. ^ Biography 19 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., fembio.org; accessed September 2, 2017.
  7. ^ a b c Hannover city resolution and Wald biography 15 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., City of Hannover website, June 7, 2007; retrieved July 14, 2011. (Almanca)
  8. ^ Almut Nitzsche, Book review Der dunkle Schatten – Leben mit Auschwitz 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. carpe librum. Retrieved July 14, 2011 (Almanca)
  9. ^ Manfred Menzel, brochure about Orli Wald 27 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (PDF) Hannover city archive; retrieved July 14, 2011 (Almanca)
  10. ^ Manfred Menzel, brochure about Orli Wald Webarşiv şablonunda hata: |url= value. Boş. (PDF) Hannover city archive; retrieved July 14, 2011 (Almanca)
  11. ^ David Stern, "Death Camp Memoir" 19 Kasım 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The New York Times (September 15, 1985); retrieved July 15, 2011.
  12. ^ Helen H. Waterford, Commitment to the Dead: One Woman's Journey Toward Understanding Renaissance House Publishers (1987) pp. 67-68; 0-939650-63-0; retrieved July 15, 2011.
  13. ^ a b Rüdiger Knorr, "Orli-Wald-Allee erinnert an Widerstandskämpferin" (PDF) 28 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Neue Presse (July 11, 2007); retrieved July 14, 2011. (Almanca)
  14. ^ Peter Wald 29 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved July 15, 2011 (Almanca)
  15. ^ Orli and Eduard Wald, links and photos 28 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hannover Municipal Archive (2007) Retrieved July 15, 2011 (Almanca)
  16. ^ Lothar Pollähne, "Orli-Wald-Allee erinnert an den 'Engel von Auschwitz'", remarks by the borough mayor 27 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. SPD-Ortsverein Südstadt-Bult (July 12, 2007); retrieved July 14, 2011. (Almanca)
  17. ^ Memorial places: street names 3 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erinnerung + Zukunft in der Region Hannover. Retrieved July 14, 2011

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Orli_Wald&oldid=30903227" sayfasından alınmıştır