Mermi

Avcılar tarafından sevilen bir kalibre olan .270 Winchester fişekleri. Soldan sağa: 100-grain (6.5 g) – Çukur Uçlu, 115-grain (7.5 g) – FMJBT, 130-grain (8.4 g) – Yumuşak Uçlu, 150-grain (9.7 g) Round Nose. Bu resimde aynı kalibre fişeğin farklı kurşun çekirdek yapısı ve ağırlığı gösterilmiştir. Aynı kalibre ama farklı ağırlıkta ve çekirdek yapısındaki fişekler balistik özellikleri açısından çok farklı olabilir, dolayısıyla yarattıkları tahribat da birbirinden çok farklı olacaktır.

Mermi, ateşli silahlarda kullanılan fişeğin atış anında namludan fırlatılan bileşenidir. Ateşli silahlar tarafından atılan delici, patlayıcı madde, kurşun. Küçük çaplı ateşli silahlar ile ağır ateşli silahların mermileri farklıdır. Tüfek, tabanca gibi küçük silahların mermisi çarpma etkisiyle hedefi deler. Büyük çaplı, ağır ateşli silahlar olan topların mermileri ise hedefi bulduğunda ya da havada patlar.

Fişeğin Bölümleri

Ateşli silahların fişeği dört ana bölümden oluşur. Fişeğin uç bölümüne mermi (çekirdek) denir. Silah ateşlenince mermi (çekirdek) hedefe doğru fırlar. İkinci bölüm, sevk barutudur. Sevk barutu yandığı zaman meydana getirdiği basınçla mermiyi fişekten ayırıp iterek namludan fırlatır. Üçüncü bölüme fişek kovanı denir. Tek yanı kapalı bir metal silindir olan fişek kovanının içinde sevk barutu bulunur.

Fişek kovanının arka ucunda kapsül denen bir ateşleyici bulunur ve tetik çekilince barutun ateşlenmesini sağlar. Ateşleme iğnesinin çarpmasıyla ya da elektrik akımıyla ateşlenen kapsül kovandaki barutu tutuşturur. Barutun yanmasıyla ortaya çıkan sıcak gazın basıncı mermiyi (çekirdeği) ileriye doğru iter ve çekirdek namlu ağzından büyük bir hızla hedefe doğru fırlar. Küçük çaplı ateşli silahlarda, mermi (çekirdek), fişek kovanı, sevk barutu ve kapsülden oluşan mühimmata fişek denir. Bu parçalar bir birbirine sıkıca bağlı olduğu için fişek tek parça gibi görünür. Mermilerin nüveleri genellikle kurşundan yapıldığı için, hafif silahlar için üretilmiş fişeklere ait mermiler kurşun olarak da adlandırılır. Fişeklerde mermi ile fişek kovanı bir bütündür ve yalnızca sevk barutu ateşlendiğinde birbirinden ayrılır. Oysa top mühimmatlarında mermi (projectile) ile kovan birbirinden ayrılabilir ve içindeki barut miktarı hedefin uzaklığına göre ayarlanabilir.

Top mühimmatının ucunda tapa denilen bir bölüm vardır. Tapa, merminin içindeki patlayıcı maddenin istendiği zamanda patlamasını sağlar. Tapanın türüne göre, bazı top mermileri hedefe çarptığında, bazıları hedefe çarpmadan hemen önce, bazıları da hedefin içine saplandığı anda patlar.

Tarihi gelişim

İlk fişek (1575): Fişeğin ilk şekli bugünkü fişeklerle pek az benzerlik göstermiştir. Temel olarak, mermi (çekirdek) ve yeterli ölçüde barutu içeren bir kâğıt paket şeklinde kullanılmıştır. Bu sistemin avantajı, ateşli silahı doldurmada çabukluk sağlanmış olması ve taşıma işlemi esnasında barut kaybının önlenmesiydi. Daha iyi vuruş gücü ve etkinlik elde etmek için küresel mermi modern mermilere benzeyecek şekilde uzatılarak ağırlık ve vuruş gücü artırılmıştır.
Vurma sistemi (1807): Bu sistemi bir İskoç papazı olan Alexander J.Forsyth geliştirmiştir. Bu sistemde patlama özelliği taşıyan bileşikler ince parçalar haline getirilir ve bunlara çarpan bir horoz, bu bileşikleri patlatarak barutu ateşlerdi.
Çarpma kapsülü (1814): Philadelphialı Joshua Shaw, Forsyth prensiplerini kullanarak çarpma kapsülünü geliştirmiştir. Bu kapsülde patlayıcı bir bileşik bulunuyordu. Bu sistem dolma tüfekler için en çok kullanılan ateşleme sistemi olmuştur.
İğne vuruşu ile ateşlenen fişek (1836): Bu tip fişek Fransa'da Lefaucheux tarafından geliştirilmiştir. Çıkıntılı bir iğne, buna çarpan horoz etkisiyle ateşleme karışımının olduğu kısma girerek, kovanda ateşlemeyi sağlardı. Bu tip fişek, mermi (çekirdek), barut ve ateşleyicinin hepsini bir tek fişekte taşıyan ilk fişek modeli olmuştur.
Çevresel vuruşlu fişek (Rimfire Cartridge) (1845): Fransa'da Flobert tarafından geliştirilmiştir. Bu kovanda ilk ateşleyici bileşiği, fişeğin arka bölümünde ve çevresinde boş olarak düzenlenmiş kenar kısmına konur. Ateşleme iğnesi veya horozun bu bölüme çarpması sonucunda barutun ateşlenmesi sağlanırdı (ilk geliştirilen fişek 9mm Flobert; Türkiye'de pipet tüfek İngilizcede genelde "Garden gun" olarak bilinir).
Merkezi vuruşlu fişek (Centerfire Cartridge) (1858): Bu fişek türünü Morse geliştirmiştir. Ateşleyici taşıyan kapsül fişeğin arka bölümünde yer alır. Bu kapsüle iğnenin çarpması sonucu kapsül içindeki ateşleyici, barutun ateşlenmesini sağlar. Gerek çevresel vuruşlu fişekler (rimfire), gerekse merkezi vuruşlu fişekler (centerfire) bugün modern silahların standardı olarak kullanılmaktadırlar.

Çaplar

Tüm ateşli silahlar da silah çaplarına kalibre (Cal.) denir. Silah çapları Metrik Kalibrasyon, Anglo-Amerikan Kalibrasyon ve Nato Kalibrasyon sistemleri denilen üç ayrı sistemde ölçülür.

Metrik Kalibrasyon sisteminde silahın ateşlediği mermi çapı ve kovan boyu milimeter cinsinden ifade edilir. Bu sistemde Tabanca ve Tüfek fişeklerinin ifadesi hep aynı sistemle yapılır. (Örnek: 9x19mm Parabellum, 7,65x21mm Parabellum, 9x21 mm, 7,62x31 mm, 7x57R mm, 8x57 mm, 8x57JRS mm, 9.3x74R mm, vb.) Bu kalibrasyon sisteminin notasyonu şu şekilde ifade edilir; Önce merminin (çekirdeğin) çapı milimetre cinsinden yazılır, sonra 'x' harfi konulur, Kovan boyu milimetre cinsinden yazılarak fişek ifade edilmiş olur. (Örneğin: 9x19 fişeğinin açılımı şu anlama gelir; Mermi çapı 9mm, Kovan boyu 19mm). Bazı fişekler standart fişeklerden farklılık gösterir. Bu durumda söz konusu farklılığı ifade etmek için kalibrasyon sonuna bazı harfler ilave edilir. Örneğin: 7x57 fişeği 7mm çekirdek çapı, 57mm kovan boyu anlamına gelir. Ayrıca 7x57R fişeği mevcuttur. Bu fişek standart 7x57 fişeğinden biraz farklıdır. Sonundaki 'R' harfi fişeğin tabanında bulunan tırnak yuvasının (Rim) içe doğru çevresel kanal şeklinde değil, dışa doğru çevresel tırnak şeklinde olduğunu ifade eder. Bu kalibrasyon sisteminde kullanılan bazı harfler ve anlamlarını kısaca aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

J' Harfi: Almanca Jinfanter' kelimesinden gelmektedir. Fişeğin Piyade dolumu olduğunu ifade eder. Yani piyade tüfeğinin üzerinde bulunan standart gez ile metraj ayarı ve sapma ayarı ile rahatlıkla hedef vurulabileceğini ifade eder. Normalde piyasada değişik gramajda çekirdeği ve barut yükü olan aynı kalibrede birçok fişek mevcuttur. Bu fişeklerin ateşlediği mermileri (çekirdekleri) hep değişik atış yörüngeleri çizerler. Örneğin gramajı yüksek çekirdeklere yerçekimi kuvveti fazla etki ettiği için (kütleden dolayı değil, kütle ne olursa olsun yerçekimi aynı etkiyi yaratır ancak mermi namludan çıktığı anda sadece kinetik enerjiye sahiptir; kinetik enerjinin formülü ise k=1/2 mv²'den hesaplanır dolayısıyla aynı barut miktarına sahip kovan, daha ağır olan çekirdeğe daha az hız kazandırabilir, dolayısıyla daha kısa mesafede yere düşme eğiliminde olacaktır) atış mesafesi uzadıkça daha çok nişan alınan noktanın altına isabet eder; ya da gramajı hafif olan çekirdekler rüzgardan dolayı daha fazla yatay sapma gösterir. Bu durumu standart altına almak daha basit atış olanağı sağlar ve askerlerin cephede daha kolay metraj ayarı yapmasına olanak sunar.
I' Harfi: International' harfinin kısaltmasıdır. Uluslararası piyasada en çok satılan standart dolumu ifade eder.
S' Harfi: Almanca Spitzer' kelimesinden gelmektedir. Merminin (çekirdeğin) sivri burunlu olduğunu ifade eder.
SE' Harfi: Fransızca Sportive Enternational' kelimesinden gelmektedir. Söz konusu kalibredeki fişeğin uluslararası atış müsabakalarında kullanıldığını ifade eder. (Ör: 6.5x55SE)

Kalibre cinsinden ifade edilenler 22 Cal, 30 Cal, 38 Cal, 45 Cal, .338 Cal, .50 Cal.

Kalibreyle (Cal.) ifade edilenlerin kaç milimetreye eşdeğer olduklarını hesaplamak için belirli bir kalibreyi 0,254 ile çarpmak yeterlidir (çünkü cal. inç cinsinden ölçülür).^[1] Örneğin: 38 kalibrenin kaç mm'ye eşdeğer olduğunu hesaplamak için;

38 x 0,254 = 9,652 mm buluruz.

Kalibre (cal.) cinsi Amerika'da yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır ve onun için de ilk Amerikan silahlar hep cal. cinsinden beyan edildiğinden dolayı toplu tabanca gibi Amerika'da rağbetin fazla olduğu silahlar cal. cinsinden beyan edilir. (örn. .357 mag.) ayrıca Amerika'nın ikinci dünya savaşı ve sonrasında Glockları alana kadar ordusunda yaygın olarak kullandığı efsanevi Colt 1911 tabancası da .45 cal.'dir ve .45 cal. denince .45 ACP yani 0.45 inç Automatic Colt Pistol mermisi kastedilir. Bu sistemde her kalibrenin en ünlü fişek tipi o kalibre olarak beyan edilir veya örneğin 50 cal. denince tüfeklerde .50 BMG ve tabancalarda .50 AE kastedilmektedir.

NATO ülkeleri savunma yardımı amaçlı standart fişekler (NATO standardı) kullanan silahlarla donatılmışlardır. Örneğin MKE tarafından üretimine başlanan Mehmetçik-1 piyade tüfeği 5.56 x 45 mm NATO fişeği kullanmaktadır. Söz konusu fişek tüm NATO ülkelerinde yaygın olarak kullanılan M-16/Car-15, M-4 Carabina, G-36, Steyr AUG, FAMAS ve SA-80 gibi silahlarda da kullanılmaktadır. NATO STANAG standardına göre üretilen bu fişeklerle kalmayıp artık yeni hizmete girmeye başlayan piyade tüfeklerinin şarjörlerini de bu standarda göre üretmeye başlamıştır. Böylece NATO üyesi olan ülkelerde kullanılan örneğin 5.56 x 45 mm NATO bir silah farklı modelde olan diğer silahın da şarjörüyle çalışabilecek ve askerlere büyük avantaj sağlamış olacaktır.

Barut

Nitrogliserin keşfinden yaklaşık 16 yıl sonra 1863'te baryum nitratın fişek barutlarında kullanılmasıyla beraber fişek üretiminde yeni bir çağ açılmış ve kara barut kullanım dışı kalmıştır. Dumansız barutun kullanımıyla beraber mermiler daha hızlı ve silahlar daha temiz kalmıştır. Günümüzde dumansız barutların yüzlerce çeşidi bulunmaktadır. Barutun en önemli belirteci ise, patlama hızı; her fişek kendi barutunu kullandığı gibi her fişek için üretilen silahın da belli bir kapasitesi bulunmaktadır. Yani başka bir deyişle örnek vermek gerekirse 300 Winchester Magnum'da kullanılacak barut .270 winchester için uygun olmayabilir. Veya shotgun barutu herhangi bir long rifle kalibresi için ekstra yavaş kalabilir. Nitroexpress ailesi dünyanın en pahalı fişekleri arasında yer almalarının en önemli nedeni, içinde kullanılan Nitroexpress barutu, bu barut ekstra hızlı patlamakta ve önemli miktarda enerjiyi serbest bırakmaktadır.

Mütedavil Fişekler

Mermi türleri

Avcılıkta kullanılan lüks tüfek çapları

Bu fişek çapları özel olarak üretilen bazı kalibreleri kapsar. Belirtilen fişeklerin bazılarının bir tekinin fiyatı 60~100$'a varır, (örn .700 Nitro Express) ve kullanıldıkları tüfeklerin de fiyatları ona göre binlerce doları bulmaktadır. Nitro Express Ailesi genel anlamda bu kategoride yer almaktadır. Fişeklerin ve mermilerinin (çekirdeklerinin) dev boyutları ve doğal olarak kurbanlarında yaratacakları büyük hasar bu kalibrelerin genel özellikleri arasında yer almaktadır.