İçeriğe atla

Marcelė Kubiliūtė

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Marcelė Kubiliūtė
Kubiliūtė, 1927
Doğum28 Temmuz 1898(1898-07-28)
Tindžiuliai, Rus İmparatorluğu
Ölüm13 Temmuz 1963 (64 yaşında)
Vilnius, Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti
Mezun olduğu okul(lar)Vytautas Magnus Üniversitesi
MeslekCasus, aktivist
ÖdüllerVytis Haçı Nişanı
Litvanyalı Büyük Dük Gediminas Nişanı
Büyük Vytautas Nişanı

Marcelė Kubiliūtė (d. 28 Temmuz 1898 – ö. 13 Haziran 1963) Litvanyalı casus ve aktivistti. Kendisi, tüm büyük Litvanya nişanlarını alan tek Litvanyalı kadındır. Anıları 1999'da yayınlanana kadar neredeyse hiç tanınmayan bu kişi, artık Litvanya istihbarat servislerinde "efsanevi" bir figür olarak kabul ediliyor.[1]

1912'de Kubiliūtė, Antanas Smetona tarafından yayınlanan Litvanya gazetesi Viltis'in yazı işleri ofislerinde çalıştığı Vilnius'a taşındı. Birinci Dünya Savaşı sırasında Voronezh'e ve daha sonra bir orta öğretim kurumundan mezun olduğu Saint Petersburg'a taşındı. 1918'de Vilnius'a döndü. Litvanya süreli yayınlarının editörlüğünü yaptı. Yaralı ve tutuklu Litvanyalı askerlere yardım organize etti ve Litvanya hükûmeti adına casusluk yaptı. Polonya askeri kuvvetleri hakkında bilgi topladı ve Eylül 1919'da Litvanya'da planlanan darbenin engellenmesine yardımcı olan Polonya Askeri Örgütü'nün belgelerinin elde edilmesinde kilit bir rol oynadı. Polonya karşı istihbaratı onu tutuklamak üzereyken Kaunas'a kaçmak zorunda kaldı.[2]

Litvanya'da, iki dünya savaşı arası dönemde tartışmalı Vilnius Bölgesi'ndeki Litvanyalıları ilgilendiren konularda Litvanya istihbaratı için çalışmaya devam etti. 1925'te Dışişleri Bakanlığı'nda çalışmaya başladı ve burada şifreler ve gizli belgeler kütüphanesi ile ilgilendi. Litvanya Tüfekçiler Birliği'nin ve Vilnius Kurtuluş Birliği'nin aktif bir üyesiydi. İkinci Dünya Savaşı sırasında Litvanya Aktivist Cephesi ile temaslarını sürdürdü ve yeraltı örgütü olan Union of Lithuanian Freedom Fighters'a katıldı. Nazilerin zulmünden kaçan birçok kişiye yardım etti.

Ağustos 1945'te NKVD tarafından tutuklandı ve beş yıl sürgün cezasına çarptırıldı. 1949'da Litvanya'ya döndükten sonra Tauragė'de muhasebeci olarak çalıştı. KGB, 1958'de kemik tüberkülozu ve meme kanserinden muzdarip olmasına karşın sağlığı kötüleşene kadar onu izlemeye devam etti. Kapsamlı tedavilerin ardından 1963'te öldü.[2]

Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hayatın erken dönemi ve eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

Kubiliūtė, 28 Temmuz 1898'de günümüzün kuzey Litvanya'sındaki Panemunėlis yakınlarında yer alan Tindžiuliai'de doğdu. Ailesi, yasaklı Litvanya gazetelerinin dağıtımına katılan varlıklı köylülerdendi. İlk olarak yerel Katolik rahip Jonas Katelė tarafından eğitildi. Aynı zamanda Litvanya'nın kültürel yaşamında da aktifti. Daha sonra Panemunėlis'teki bir ilkokula gitti.[2]

1912'de ağabeyi Juozas Kubilius (ilk Rusya Devlet Dumasına seçildi) onu Vilnius'a götürdü. Burada bir akşam okuluna gitti ve Antanas Smetona tarafından yayınlanan Litvanya gazetesi Viltis'in yazı işleri ofislerinde çalıştı. Rahip Fabijonas Kemėšis tarafından Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etmek için davet edildi ancak annesi hastalandı ve ona bakmak için memleketi Tindžiuliai'ye döndü.[3]

1915'te Alman İmparatorluk Ordusu Vilnius'a yaklaşırken Kubiliūtė diğer Litvanyalı öğrencilerle birlikte Rusya'daki Voronej'e gönderildi. Hastalanması sonrası kardeşi Juozas onu 1916'da Saint Petersburg'a götürdü. Kardeşi Mart 1917'de öldü. Kubiliūtė, Bolşevikleri destekleyen şair Julius Janonis'e duygusal anlamda yaklaştı. Ancak Julius tüberküloz hastasıydı ve Mayıs 1917'de intihar etti. Daha sonra bir doktorla nişanlandı ancak doktor Rus İç Savaşı'nda öldürüldü. Yine de Kubiliūtė, 1918 sonbaharında liseden ve muhasebe kurslarından mezun olmayı başardı

Vilnius'taki aktivist[değiştir | kaynağı değiştir]

Kubiliūtė 1918'in sonunda Litvanya'ya döndü. Emilija Vileišienė tarafından yönetilen öğrenci yurdunda yaşadığı Vilnius'a taşındı. Kubiliūtė bir bankada ve daha sonra Litvanya süreli yayınları Nepriklausomoji Lietuva ve Vilniaus garsas yazı işleri ofislerinde iş buldu. İşten sonra Litvanyalı işçilerin çocukları için dersler verdi. Derslere 25 çocuk katıldı.

1918'in sonlarında teğmen Juozas Matusaitis, Kubiliūtė'yi Litvanya istihbaratı için çalışmak üzere işe aldı. Vilnius sık sık el değiştirdi: Ocak 1919'da Litvanya-Sovyet Savaşı'nın başlangıcında Sovyetler onu işgal etti. Ancak Polonya, Nisan 1919'da Polonya-Sovyet Savaşı sırasında onu ele geçirdi. Kubiliūtė şehirde kaldı ve Polonya kuvvetleri, askeri nakliyeler, askeri basın vb. hakkında bilgi topladı ve bunları Kaunas'taki Litvanya hükûmetine iletti. Anılarına göre, kaynakları arasında uzun süredir yakın bir ilişki içinde olduğu Polonyalı binbaşı Antoni Jankowski de vardı (Polonya ordusunda bu isimde bir subay bilinmiyor).[4]

Ağustos 1919'da Polonya Askeri Örgütü (PMO), Polonya yanlısı yeni bir hükûmet kurma umuduyla Litvanya'da bir darbe planladı . Litvanya hükûmeti darbeyi öğrendi ve yaklaşık 200 Polonyalı aktivisti tutukladı. Ancak PMO veya üyeleri hakkında spesifik bilgiye sahip değildi. Aldona Čarneckaitė Vilnius'taki PMO komutan yardımcısı Petras Vrubliauskas'ı (Piotr Wróblewski) PMO belgelerini Litvanyalılara aktarmaya ikna etti. 21 Eylül 1919'da Kubiliūtė belgeleri aldı ve kritik dosyaları o sırada diplomatik misyonlar için Vilnius'u ziyaret eden Ignas Jonynas ve Augustinas Voldemaras'a aktardı. Bu, Litvanya istihbarat servisinin Litvanya'daki PMO'yu tasfiye etmesine yol açtı.[5]

Kubiliūtė yaralı veya tutuklu Litvanyalıların yanı sıra yaşlılara ve yetimlere yardım düzenledi. 19 Litvanyalı askeri Rasos Mezarlığı'na gömdü. Kubiliūtė, Ekim 1920'de Polonyalı gardiyanlara alkol götürerek birkaç Litvanyalının hapishaneden kaçmasına yardım etti. Ayrıca Vilnius Bölgesi'ndeki Litvanca dil okullarını savunmada ve Ocak 1922'de Orta Litvanya Sejm seçimlerine yönelik protestolar ve boykot organize etmede aktif rol aldı.[6]

Savaşlar arası dönemde Litvanya[değiştir | kaynağı değiştir]

Kubiliūtė 1930'da geleneksel Litvanya kıyafeti giymiş

Polonya karşı istihbaratının 5.000 Polonya zlotisi ödül teklif etmesi üzerine, Kubiliūtė Vilnius'tan (o dönem İkinci Polonya Cumhuriyeti'nin bir parçası) Kaunas'a taşınmak zorunda kaldı. 1923'te Vytautas Magnus Üniversitesi'nde tarih okumaya başladı (ancak 1936'da mezun oldu).[4]

Vilnius Bölgesi'ndeki Litvanyalıları ilgilendiren konulara odaklanarak Litvanya istihbaratı için çalışmaya devam etti. Litvanya hükûmeti bölgedeki çeşitli Litvanya kuruluşlarını destekledi ancak onlarla resmi bir iletişim yolu yoktu. Kubiliūtė, Polonya-Litvanya sınırında gizlice alınıp verilen büyük miktardaki nakit paranın ve çeşitli belgelerin gizli taşıyıcısı olarak çalıştı. 1925 yılında Hariciye Nezareti'nde çalışmaya başladı. Şifrelerle çalıştı ve bakanlığın gizli arşivini düzenledi. 1931'de katipliğe, 1939'da birinci katipliğe terfi etti. Doğrudan amirleri Bronius Kazys Balutis ve Juozas Urbšys'ti.[7]

Kubiliūtė ayrıca çeşitli Litvanya kuruluşlarında da aktifti. 1920'de Litvanya Tüfekçiler Birliği'ne katıldı ve 1929'da Vilnius'ta gizli teşkilatını düzenledi. Ancak bu iddia tartışmalıdır. Ayrıca Vilnius Kurtuluş Birliği'ne katıldı ve merkez komitesine seçildi. Litvanyalı Mahkûmların Bakımı Derneği'nin (Litvanca: Lietuvos kalinių globos draugija ) üyesiydi. Aynı zamanda Litvanya Kız İzcileri'nde de aktifti.[8]

II Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Litvanya, Sovyet-Litvanya Karşılıklı Yardım Anlaşması sonucunda Vilnius'u geri aldığında Kubiliūtė Vilnius'a döndü. Haziran 1940'ta Litvanya'nın Sovyet işgalinden sonra Dışişleri Bakanlığı'ndaki işini kaybetti ancak Halkın Sosyal Refah Komiserliği'nde iş bulmayı başardı. 1941 baharında Litvanya Bilimler Akademisi'nin tarih bölümünün sekreteri oldu.

1941'de, Kubiliūtė'nin Halk Komiserliği'nden bilgi toplayıp bunu Litvanya Aktivist Cephesi'ne ilettiğinden şüphelenen NKVD'nin dikkatini çekti. NKVD onu tutuklamayı planladı ancak bildirildiğine göre patronu tarafından uyarıldı ve güvenlik ajanlarından kaçmayı başardı. Kubiliūtė Almanya'nın Sovyetler Birliği'ni işgalinin başlangıcında Sovyet karşıtı Haziran Ayaklanmasına katıldı. Vilnius'taki isyan karargahının bir üyesiydi. Almanlar isyancı örgütleri dağıttıktan sonra, Vileišis Sarayı'nda (Litvanya Bilimler Akademisi'nin yan kütüphanelerinden biri) bulunan bir kütüphanede iş buldu. Ancak yeraltı faaliyetlerine devam etti. Ağustos 1942'de Union of Lithuanian Freedom Fighters teşkilatının aktif bir üyesi oldu. Ocak 1943'te başkalarıyla birlikte sendikanın yayınlarını dağıttı ve bir kadın bölümü kurdu.[2]

Kubiliūtė, Naziler tarafından zulme uğrayan çeşitli kişilere yardım etti. Aralarında Stutthof toplama kampına gönderilen Vladas Jurgutis'in de bulunduğu Litvanyalı entelektüellere yardım organize etti. Ayrıca Vilna Gettosu'ndan kaçan Irena Veisaitė'ye yardım etti.[3]

Sovyet zulmü[değiştir | kaynağı değiştir]

Diğer birçok Litvanyalı aktivistin aksine Kubiliūtė, yaklaşan Kızıl Ordu'nun önünde batıya kaçmadı. 1944'te Litvanya'nın ikinci Sovyet işgalinden sonra Kubiliūtė kütüphanede çalışmaya devam etti. 17 Ağustos 1944'te NKVD tarafından tutuklandı. Dokuz ay boyunca 23 kez sorguya çekildi. Sorgulamalar çoğunlukla geceleri yapıldı ve işkence içeriyordu. 7 Temmuz 1946'da NKVD Özel Konseyi, RSFSR Ceza Kanunu'nun 58. maddesine göre onu 5 yıl sürgün cezasına çarptırdı.

Rasos Mezarlığı'ndaki Kubiliūtė Mezarı

İlk olarak Tobolsky Bölgesi'ne sınır dışı edildi. Daha sonra tıbbi tedavi için Tobolsk'a, ardından da kürk dikmek için Kazakistan'ın Atbasar Bölgesi'ne nakledildi. Ağustos 1949'da serbest bırakıldı Kubiliūtė, başlangıçta Jonas Biliūnas'ın dul eşi Julija Biliūnienė tarafından korunduğu Litvanya'ya gitti. Kısa sürede muhasebeci olarak çalıştığı Tauragė'ye taşındı. İki savaş arası tanınmış kişiler ve aktivistlerle (özellikle tarihçi Ignas Jonynas, eski Başbakan Leonas Bistras, son Dışişleri Bakanı Juozas Urbšys, General Kazys Ladiga'nın dul eşi) temaslarını sürdürmeye devam ettiği şüphesiyle KGB tarafından izleniyordu. KGB belgelerinde Almanların ve daha sonra İngilizlerin ajanı olarak sınıflandırıldı.

1956'da Vilnius'a döndü. Žvėrynas'ta Liudas Gira'nın dul eşiyle birlikte yaşadı ve bir çocuk hastanesinde çalıştı. KGB onu ajan olarak takip etmeyi planladı ama sağlığı kötüye gidiyordu. Kemik tüberkülozu ve meme kanseri hastasıydı. 1958 yazından sonra tüberküloz hastanesi dahil olmak üzere farklı hastanelerde ve sanatoryumlarda tedavi gördü. Amerika Birleşik Devletleri'ne geri dönen eski meslektaşları ona ilaç, giysi vb. içeren paketler gönderdiler

13 Haziran 1963'te öldü ve 1920'de Rasos Mezarlığı'na Litvanyalı milislerin yanına gömüldü. Cenazesine çok sayıda Litvanyalı aktivist katıldı.[6]

Anısı[değiştir | kaynağı değiştir]

İşinin doğası gereği hayatını özel tuttu ve halk tarafından neredeyse bilinmiyordu. Vanda Daugirdaitė-Sruogienė Amerika Birleşik Devletleri'nde onun hakkında anılar topladı. Tanıdıklarının çoğu onun birçok kişiye yardım ettiğini doğrulayabilmekle beraber ancak çok azı hayatı, işi veya ailesi hakkında belirli ayrıntıları paylaşabilir. Litvanya karşı istihbaratının başı Jonas Budrys, anılarında Kubiliūtė'den yalnızca bir kez bahsetti ve Litvanya'nın kaderinin bir dönem onun elinde olduğunu söyledi.[7]

Litvanya'nın 1990'da bağımsızlığını kazanmasından sonra hayatı daha da dikkat çekti. 1998 yılında, doğumunun 100. yıldönümü olan Lazdynėliai'de (Vilnius'un banliyösü) bir caddeye onun adı verildi. Anıları ilk kez 1999'da yayımlandı. 2023 yılında Seimas (Litvanya parlamentosu) onun 125. doğum yıldönümünü resmi bir devlet anma töreni olarak kutladı.[9]

2016 yılında Litvanya Ulusal Radyo ve Televizyonu Laisvės kaina. Savanoriai (Özgürlüğün Bedeli. Gönüllüler) adlı iki savaş arası Litvanya tarihinin önemli anları hakkında bir dizi yayınladı.[10] Kubiliūtė (Toma Vaškevičiūtė tarafından canlandırılıyor) ) serinin ana karakterlerinden biriydi. Yönetmen Neringa Danienė, 2019'da Rokiškis'te Marcelės legenda (Marcelė Efsanesi) adlı oyunu sahneledi. COVID-19 salgını nedeniyle iptal edilmeden önce yalnızca birkaç kez gösterilebildi. 2023'te yeniden başlatıldı 2023'te Justinas Lingys tarafından Kubiliūtė hakkında bir belgesel film yönetildi.[8]

Ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

Kubiliūtė aşağıdaki ödülleri aldı:

  • 1928: Vytis Haçı Nişanı (2. tip, 3. derece)
  • 1928: Litvanya Büyük Dükü Gediminas Nişanı (4. derece)
  • 1928: Bağımsızlık Madalyası
  • 1930: Büyük Vytautas Nişanı (5. derece)
  • 1932: Tüfekçilerin Yıldızı
  • 1938: Litvanya Büyük Dükü Gediminas Nişanı (3. derece)
  • 2020: Life Saving Cross (Irena Veisaitė'nin kurtarılması için)

Kendisi, tüm önemli Litvanya nişanlarını alan tek Litvanyalı kadındır.

Okuma[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Levandavičiūtė, Ona (2020). Ėjusi kasdien į mūšį. Legendinės žvalgės Marcelės Kubiliūtės biografinė apybraiža (Litvanca). Margi raštai. ISBN 9789986095064. 
  • Kairiūkštytė, Nastazija, (Ed.) (1999). Dek, širdie, ant amžinojo aukuro...: Marcelės Kubiliūtės 100-sioms gimimo metinėms (1898 07 28 – 1963 06 13) paminėti (Litvanca). Vilnius: Lithuanian Institute of History. ISBN 9986-34-033-0. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Legendinė Lietuvos žvalgė Marcelė Kubiliūtė apdovanota Žūvančiųjų gelbėjimo kryžiumi". 26 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ a b c d Skaistys, Audrius (2021). "Lietuvos dukra – Marcelė Kubiliūtė". Garsios Lietuvos moterys (PDF) (in Lithuanian). Kaunas: Šaulių sąjunga. pp. 41–45. ISBN 978-609-96236-0-3. 
  3. ^ a b Levandavičiūtė, Ona (2019). "Kas augino, stiprino ir vedė" (PDF). Nepriklausomybės sąsiuviniai (in Lithuanian). 3 (29): 5–8. ISSN 2029-9516. 
  4. ^ a b Rezmer, Waldemar (2020), "Women and Soldiers in the War of Polish–Lithuanian Intelligence of 1920 to 1939", Res Humanitariae, XXVIII: 256–258, doi:10.15181/rh.v28i0.2236, ISSN 1822-7708. 
  5. ^ "Merginos, išgelbėjusios Lietuvos nepriklausomybę". 17 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ a b Kavaliauskas, Vilius (3 August 2023). "Tema žurnalistams. Apie narsias ir… užmirštas moteris". Kauno žurnalistai (in Lithuanian). LŽS Kauno apskrities skyrius. Retrieved 17 February 2024. 
  7. ^ a b Sruogienė, Vanda (24 November 1984). "Tylioji herojė — Marcelė Kubiliūtė (1893–1963)" (PDF). Draugas. Mokslas, menas, literatūra (in Lithuanian). Vol. 233, no. 43. pp. 1–2, 4. 
  8. ^ a b Kairiūkštytė, Nastazija (12 September 2023) [2018]. "Marcelė Kubiliūtė". Visuotinė lietuvių enciklopedija (in Lithuanian). Mokslo ir enciklopedijų leidybos centras. Retrieved 17 February 2024. 
  9. ^ "Istoriniame LRT filme atgimsiančios lietuvių žvalgės ginklas – moteriški kerai". 18 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ "Moteriškoji Lietuvos žvalgybos legenda: 2023-ieji paskelbti kraštietės M. Kubiliūtės metais". 18 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Marcelė_Kubiliūtė&oldid=33146145" sayfasından alınmıştır