Litvanya Tatarları
.JPG)
Litvanya'daki Tatarlar, Litvanya Cumhuriyeti'nde yaşayan benzersiz bir etnik gruptur ve en eski ulusal azınlıklardan biri olarak kabul edilir.
Ortaya çıkışı[değiştir | kaynağı değiştir]
Litvanya'daki Tatarlar, Türk ve Moğol boylarının torunlarıdır. Ataları Altın Orda ve Kırım Hanlığından gelen göçmenlerdi. Tatarların artık kendi devletleri yok, ancak etnik kültürlerini, ulusal ve dini kimliklerini koruyabildiler. Litvanyalı Tatarların çoğu Sünni Müslümanlardır. Ruhani merkez müftülüğü, 1998 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından restore edildi. Bugün Litvanya Tatar camileri Nemėžis, Keturiasdešimt Totorių köyü, Raižiai ve Kaunas'ta faaliyet göstermektedir. İkinci Dünya Savaşı'ndan önce Litvanya'da altı cami vardı ve bunlardan üçü yıkıldı.[1]
Litvanya'ya gelişleri[değiştir | kaynağı değiştir]
14. yüzyılda Litvanya Büyük Dükalığı geniş bir alanı kapladı ve doğudaki sınır Tatar topraklarına yakındı. İki millet arasında yoğun bir iletişim vardı. İlk Tatarlar, 1319-1320'de Haçlılarla yapılan savaşlarda müttefik olarak Litvanya Büyük Dükalığı'na geldiler. Daha sonra Büyük Dük Vytautas, bazı Tatar ailelerini Litvanya'ya davet etti. Tatarlar Trakai, Vilnius ve Alytus'tan çok uzak olmayan bölgelere yerleştiler. Yüzlerce Tatar askerinin aileleri ve eşyalarıyla birlikte 14. yüzyılın sonunda Litvanya Büyük Dükalığı'na geldiğine inanılıyor. Gelenlerin arasında bir dizi soylu Tatar da vardı.
Litvanya Tatarları, kendi askeri oluşumlarına sahip oldukları için iyi bilinirler. Başlangıçta, onlara Bayraklar, daha sonra - ilk Litvanya sınır ordusu olarak kabul edilen Ön Muhafız Alayları denir. Yüzyıllar boyunca Tatarların ana faaliyeti askeri ve diplomatik hizmette hizmet etmekti.
Tatarlar Vytautas'ın kişisel muhafızlarını oluşturdular ve onunla birlikte 15 Temmuz 1410'da meşhur Grunwald Muharebesi'ne katıldılar. Dük ile özel bir ilişki nedeniyle vergiden muaf tutuldular. İyi hizmet için toprak ve malikanelerle ödüllendirildiler. 18. yüzyılın sonundan 20. yüzyılın ortalarına kadar 50'ye kadar Tatar general çeşitli Litvanya ordularında görev yaptı.[2]
Zamanla Litvanyalı Tatar meslekleri değişti. 20. yüzyılın başlarında Tatarlar arasında doktorlar, bilim adamları, sanatçılar ve serbest mesleklerin temsilcileri ortaya çıktı. Bazıları dünyada yaygın olarak tanındı.[3]
Litvanya Tatarları, ikinci vatanları haline gelen ülkeye sadakatlerini sürdürerek, Litvanya Büyük Dükalığı'nın istisnasız bütün savaşlarına, 1794, 1831 ve 1864 ayaklanmalarına ve [4] Litvanya bağımsızlık savaşlarına da (1918-1920) katıldılar.[5] Yüksek bir Litvanyalı Tatar subayı olan Albay Alexander (Süleyman) Chaleckis, yeniden doğan Litvanya ordusunun kurucularından biriydi. Savaşlar arası dönemde Litvanya Cumhuriyeti'nde yaklaşık bin Tatar yaşıyordu.
Litvanya'da Kaunas ve Raižiai'de merkezleri olan iki cemaati vardı. 1930'da Grunwald Muharebesi'nin 520. yıldönümünü anmak için Litvanya'nın geçici başkenti Kaunas'ta yeni bir tuğla cami açıldı. İnşaatı için önemli destek o zamanki Litvanya Hükûmeti tarafından sağlandı.[6]
Bugünün Litvanya'sında[değiştir | kaynağı değiştir]
Şu anda Litvanya Cumhuriyeti'nde yaklaşık 3.000 Tatar yaşıyor. Bugün, Litvanya Tatarlarının çoğu Alytus, Kaunas ve Vilnius illerinde yoğunlaşmıştır. Devletin yaşamı üzerindeki etkileri, Vilnius'un merkezindeki Totorių Caddesi ve Vilnius'un eski Lukiškės banliyösünde kanıtlanmıştır.[7]
1988'de Litvanya Tatar Kültür Dirilişi Derneği kuruldu. Amacı, Tatarların sosyal yaşamını koordine etmek, dua evinin yeniden inşasına özen göstermek ve kültürü beslemekti. Şu anda Litvanya'da faaliyet gösteren yaklaşık 20 Litvanya Tatar kamu kuruluşu (dernek) bulunmaktadır.
1995 yılında Lietuvos Totoriai gazetesi Litvanca, Rusça ve Lehçe dillerinde yayınlanmaya başladı.[8]
1996 yılında Litvanya Tatar Toplulukları Birliği kuruldu. Faaliyetleri arasında Litvanya Tatar kültürünü teşvik etmek, tanımak ve yaymak yer alıyor. Birlik etkinlikler düzenlemekte, devlet kurumları, özyönetim kurumları ve Polonya ve Beyaz Rusya'daki ilgili Litvanya Tatar kuruluşları, Kırım Tatar Ulusal Parlamentosu ile ilişkileri sürdürmektedir.
2009 yılında, tarihi hafızayı sürdürmek ve mirası korumakla uğraşan Büyük Vytautas Anıt Yapım Vakfı kuruldu. Litvanya'da birkaç Litvanya Tatarı Pazar okulu vardır.
Litvanya Tatar folklorunun restorasyonu 1997 yılında ilk kolektif "Alije" nin kurulmasıyla başladı.
2011 yılında Litvanya Tatar folklor topluluğu "Ilsu" (Vatan) Vilnius'ta kuruldu ve daha sonra folklor grubu "Efsane" oluşturuldu.
Bugün Trakai Tarih Müzesi, Litvanya Tatarlarına adanmış kalıcı bir sergiye sahiptir.
Mutfak mirası[değiştir | kaynağı değiştir]
Litvanya Tatarları mutfak geleneklerini sürdürdüler. Litvanya ve yurtdışındaki en meşhur yemekleri, "Šimtalapis" dolgulu, katmanlı bir kek. Kuzu ve dana etli Litvanya Tatarı köfte, etli balkabağı turtası (daha önce geleneksel olarak kullanılan kaz), törensel yuvarlak çörekler - jama, tatlı helvası da yaygın olarak bilinmektedir.[9]
Önemli Litvanya Tatarları[değiştir | kaynağı değiştir]
- Süleyman Sülkeviç (1865-1920), Rusya İmparatorluğu Korgenerali, Kırım Bölgesel Hükûmeti Başbakanı (1918) ve 1918–20'de Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı.
- Mikhail Tugan-Baranovsky (1865-1919), politik ekonomi teorisyeni ve profesör
- Adas Jakubauskas (1964 doğumlu), siyaset bilimci, Mykolas Romeris Üniversitesi profesörü, şair, Litvanya Soykırımı ve Direniş Araştırma Merkezi genel müdürü.[10]
- Tamara Bairašauskaitė (1950 doğumlu), tarihçi, Litvanya Tarih Enstitüsü baş araştırmacısı ve Vilnius Üniversitesi'nde profesör.[11]
- Juozas Vilčinskas (1909-1992), Büyük Britanya'daki Litvanya toplumunun başkanı.
- Albertas Chazbijavičius (1972 doğumlu), profesyonel sirk sanatçısı, palyaço, amatör sirk topluluğu "Dzūkija" nın başkanı.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Tatars in Lithuania | True Lithuania". www.truelithuania.com. 8 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2020.
- ^ "The amazing survival of the Baltic Muslims". BBC News (İngilizce). 1 Ocak 2016. 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2020.
- ^ A. Jakubauskas, Lietuvos totoriai istorijoje ir kultūroje, Vilnius, 2009.
- ^ T. Bairašauskaitė, Lietuvos totoriai XIX amžiuje, Vilnius, 1996.
- ^ "Totoriai Lietuvoje". Bernardinai.lt (Litvanca). 6 Ağustos 2007. 28 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2020.
- ^ "LDK Totorių Istorija – Lietuvos totoriai" (İngilizce). 17 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2020.
- ^ "Orbis Lituaniae | Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės istorijos". m.ldkistorija.lt. 14 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2020.
- ^ "Totoriai". tmde.lrv.lt (Litvanca). 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2020.
- ^ "The Tatars: 700 years of influence on Lithuania's history, language and food". the Lithuania Tribune (İngilizce). 3 Haziran 2016. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2020.
- ^ "Adas Jakubauskas". genocid.lt. 15 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2020.
- ^ "Tamara Bairašauskaitė | Lietuvos istorijos institutas". Tamara Bairašauskaitė | Lietuvos istorijos institutas (Litvanca). 28 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2020.