Lingala
Lingala (Lingala: Lingála ) tonal bir Bantu dilidir. Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Kongo Cumhuriyetinde milli dil olmasının yanı sıra Orta Afrika Cumhuriyeti, Angola, Kenya ve Güney Sudan'da çeşitli bölgelerde konuşmakta olan bir dildir. Lingala 25-30 milyon arsında kişinin anadili olmak üzere yaklaşık 35 milyon kişi tarafından ikinci dil olarak konuşulmaktadır. Bu da yaklaşık toplam 60-65 milyon kişi tarafından konuşulduğu anlamına gelmektedir.
Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
1880'den önce Bobangi, Kongo nehrinin çevresinde konuşulan önemli bir ticaret diliydi.[1] Avrupalılar 1880'lerin başlarında nehir boyunca Belçika Sömürge İmparatorluğu için üsler kurmaya başladıklarında Bobangi dilinin yaygın kullanımını ve prestijini fark ettiler.[2] Bu dili öğrenmeye çalıştılar ama onun hakkında az bir şekilde öğrenebildiler; bu süreç, "ticaret dili", "nehrin dili" veya "Bobangi-pidgin" olarak adlandırılan yeni, güçlü bir dil çeşitliliğine sebebiyet verdi.[3][4] 1884'te Avrupalılar, orijinal Bobangi dili hakkında ikinci dili olan yerel Kongolularla iletişim kurmak için bu yapılandırılmış dili zorladı.[5] Bu sebeple nehrin dili kısa süre sonra "Bangala" olarak yeniden adlandırıldı.[6] Bu isim avrupalıların 1876'dan beri aynı zamanda o bölgedeki tüm Kongolulara uyacak [7] ve orijinal [8] bir etnik isim olarak kullandıkları bir etiket olmaya başladı.[9]
1901-1902 civarında, katolik misyonerler Bangala dilinin Bobangi dilinden kalan bazı unsurlarını atmaya başladı. Bunun "dili saflaştırmak amacıyla" yaptıklarını belirttiler.
Lingala'nın yerel bir dil olarak önemi, o zamandan beri ana kullanım merkezleri olan Kinşasa ve Brazzaville'in büyüklüğü ve önemi ile birlikte arttı. Silahlı kuvvetlerin ortak dili olarak kullanılmasıyla ve soukous müziğinin popülaritesi ile dilin kullanımı çoğaldı.
İsminin kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]
Başlangıçta Avrupalılar ve onların Afrikalı birliklerinin Bobangi'den uydurdukları dil "nehir dili", "ticaret dili" ve diğer geçici isimlerle anılıyordu. 1884 yılından itibaren Bangala İstasyonunda ortaya çıkması nedeniyle "Bangala" olarak anılmıştır. 1901'den sonra, Katolik misyonerler, dilin "Lingala" olarak yeniden adlandırılmasını önerdi. Bunun hem sömürgeciler hem de Kongolular tarafından genel olarak kabul edilmesi birkaç on yılı bulmuştur.[10] Lingala adı ilk olarak misyoner Égide De Boeck'in 1901-1902 tarihlerinde bir yayınında yazılı olarak yer almaktadır.[11] Bu isim değişikliği genel olarak kabul edilse de kuzeydoğu Kongo'da hala Bangala ismi kullanılmaktadır.[12]
Özellikleri ve kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]
Lingala, Orta Afrika'nın Bantu kökenli bir kreol dilidir [13] ve kökleri Bobangi diline dayanır. Sözlüğü ve gramerinin çoğunu bu dil sağlar.[14] Lingala, temel kelime dağarcığı olarak Kikongo çeşitleri, Ubang dilleri, Svahili dili, Fransızca, Portekizce, İngilizce ve çeşitli Afrika dilleri gibi diğer dillerden de ödünç almaktadır.
Uygulamada, bu alınan kelimelerin kapsamı farklı bölgelerin konuşmacılarına göre ve farklı durumlara göre büyük ölçüde değişiklik göstermektedir.
Çeşitleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Lingala dili çeşitli bölgelere ve sosyal lehçelere ayrılabilir. Başlıca bölgesel çeşitleri Kuzeybatı Lingala, Kinşasa Lingala ve Brazzaville Lingala'dır.
Yazı sistemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Lingala, yazılı bir dil olmaktan çok konuşulan bir dildir ve çoğu geçici olmak üzere birçok farklı yazı sistemine sahiptir. Lingala'da okuryazarlık oranı düşük olduğundan popüler yazım oldukça esnektir ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti ile Kongo Cumhuriyeti arasında farklılık göstermektedir.
Lingala alfabesinde 35 harf ve digraf vardır. Her digrafın alfabede belirli bir yeri vardır; örneğin mza mba'dan önce gelir çünkü mb digrafı m harfini takip eder. R ve h harfleri nadirdir sadece diğer dillerden alınan kelimelerde mevcuttur. Vurgu tonları yazılı olarak gösterilir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Harms, Robert W. (1981). River of wealth, river of sorrow: The central Zaire basin in the era of the slave and ivory trade, 1500-1891. Yale University Press.
- ^ Samarin, William (1989). The Black man's burden: African colonial labor on the Congo and Ubangi rivers, 1880-1900. Westview Press.
- ^ Meeuwis, Michael (2020). A Grammatical Overview of Lingala. Lincom.
- ^ For linguistic sources, see Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, (Ed.) (2017). "Pidgin Bobangi". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History.
- ^ Mumbanza, mwa Bawele Jérôme (1971). Les Bangala et la première décennie du poste de Nouvelle-Anvers (1884-1894). Kinşasa: Université Lovanium.
- ^ Mbulamoko, Nzenge M. (1991). "Etat des recherches sur le lingala comme groupe linguistique autonome: Contribution aux études sur l'histoire et l'expansion du lingala". Annales Aequatoria. 12: 377-406.
- ^ Burssens, Herman (1954). "The so-called "Bangala" and a few problems of art-historical and ethnographical order". Kongo-Overzee. 20 (3): 221-236.
- ^ Samarin, William J. (1989). The Black man's burden: African colonial labor on the Congo and Ubangi rivers, 1880-1900. Westview Press.
- ^ Mumbanza, mwa Bawele Jérome (1995). "La dynamique sociale et l'épisode colonial: La formation de la société "Bangala" dans l'entre Zaïre-Ubangi". Revue Canadienne des Études Africaines. 29: 351-374.
- ^ Meeuwis, Michael (2020). A Grammatical Overview of Lingala. München: Lincom. s. 27. ISBN 9783969390047.
- ^ Meeuwis, Michael (2020). A grammatical overview of Lingala: Revised and extended edition. München: Lincom. s. 26. ISBN 978-3-96939-004-7.
- ^ Edema, A.B. (1994). Dictionnaire bangala-français-lingala. Paris: ACCT.
- ^ "Lingala language". 6 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2018.
- ^ "Bobangi language". 24 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2018.
