Liber Historiae Francorum
Liber Historiae Francorum (Frankların Tarihi Kitabı), yaklaşık 727 yılında tamamlandığı düşünülen anonim bir Frank kaynağıdır. Frankların kökenlerinden başlayıp anlatısını sekizinci yüzyılın ikinci çeyreğine kadar devam ettiren bu kaynak, erken dönem Frank literatürünün en önemli eserlerinden bir tanesidir. Anonim yazar, metnin ilk bölümlerinde Frankların kökenlerinden bahsederken onların Troia kökenli olduklarına dair bir anlatı sunar. Buna ek olarak kaynağın son bölümlerinde Merovenj Hanedanı'nı tasfiye edip Frank Krallığı'nın (Regnum Francorum) başına geçen Karolenj Hanedanı'nın yönetime geçmeden önceki ilk dönemlerine dair de son derece orijinal bilgiler sunulur. Liber Historiae Francorum, 2023 yılında Erdinç Ofli tarafından "Liber Historiae Francorum (Frankların Tarihi)" başlığıyla Türkçeye tercüme edilmiştir.
Metnin kaleme alındığı yer ve yıl[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu kaynağın kaleme alındığı yer için farklı görüşler mevcuttur. Bunlar arasında özellikle Rouen,[1] Paris[2] ve Soissons şehirleri öne çıkmaktadır. Sunulan bu önerilerin hepsi, anonim yazarın metin içerisindeki atıflarından yapılan bazı çıkarımlara dayanmaktadır. Metin üzerine önemli çalışmaları bulunan Richard A. Gerberding'e göre Soissons şehri kaynağın kaleme alındığı yer için en önemli adaydır. Hatta kendisi, kaynağın spesifik olarak Soissons'daki Saint-Medard Manastırı'nda kaleme alınmış olabileceğini belirtir.[3]
Eserin hangi yılda tamamlandığına dair ise elimizdeki yegane kanıt, yazarın son cümlesidir:
"Franklar, Genç Dagobertus’un [III. Dagobertus] oğlu olan ve Chelles Manastırı’nda yetişen Theudericus’u [IV. Theudericus] kral yaptılar; o şu an krallığının altıncı yılındadır."[4]
Görüldüğü üzere anonim yazar, 721-727 yılları arasında yönetimde bulunan IV. Theudericus'un "altıncı yılına" atıta bulunur. Bu da 727 yılına işaret eder. Ancak eserin bir diğer versiyonu olarak anılan B versiyonunda aynı cümlede Theudericus için "o hâlâ krallığın başındadır" atfında bulunulur.[5] Yani B versiyonunda sunulan cümleden 727 yılını çıkarmak zordur. Ancak tartışmalı da olsa literatürde metnin yaklaşık 727 yılında tamamlanmış olduğu düşünülmektedir.
İçerik özeti[değiştir | kaynağı değiştir]
Liber Historiae Francorum, anlatısının ilk bölümünü Frankların kökenine ayırmıştır. Bu anlatıda yazar, Frankların Troia kökenli olduğunu vurgulamaktadır. Sonrasında ise 727 yılına değin süregelen olaylar hakkında bilgiler sunulur.
Frankların Troia kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]
Sunulan bilgilere göre Greklere karşı direnmek için kendisini Ilium/Ilion (Troia) kentine kapan Aeneas, daha fazla direniş gösteremeyince Italya'ya kaçar. Diğer Troialı yöneticilerden olan Priamos ve Antenor da beraberlerindeki ordu ile birlikte Pannonia'ya değin ilerleyip orada Sicambria isimli bir şehir kurarlar. Burada Romalılara yardım ederek Alanları mağlup ederler ve bunun üzerine Roma İmparatoru Valentinianus (burada bahsedilen imparatorun kaçıncı "Valentinianus" olduğu tartışmalıdır) onlara "Franci" adını verir. Sonraki süreçte vergi ile alakalı iki taraf arasında çıkan anlaşmazlık büyür ve gerçekleşen muharebede iki taraf da büyük kayıplar verir. Bunun adından Troialılar/Franklar Priamus'un oğlu Marchomiris ve Antenor'un oğlu Sunno önderliğinde Sicambria'dan ayrılırlar. İlerleyen süreçte Marchomiris'in oğlu Faramundus'u uzun saçlı kralları yaparlar. Faramundus'tan sonra halkın başına oğlu Chlodio, ondan sonra Merovenjlerin isimlerini aldıkları söylenen Merovechus, Merovechus'tan sonra ise Childericus geçer.[6] Childericus da ünlü Frank kralı I. Clovis'in babasıdır.
Görüldüğü üzere kaynakta Merovenj Hanedanı ile Troialılar arasında kesin bir bağ kurulur. Bu anlatının bir başka versiyonu, yedinci yüzyılda tamamlandığı düşünülen ve bir diğer önemli Frank kaynağı olan Fredegarius Kroniği'nde[7] bulunmaktadır.[8] Yani Liber Historiae Francorum, Frankların Troia kökenli olduğuna dair bilgi veren ilk kaynak değildir. Ayrıca bu iki kaynak arasında Troia kökeni anlatısı özelinde önemli farklılıklar mevcuttur.
Erken Dönem Frank Tarihi ve İlk Karolenjler[değiştir | kaynağı değiştir]
Liber Historiae Francorum, Frankların kökenine dair sunduğu anlatının ardından Frankların erken dönemine dair bilgiler sunmaya başlar. Ancak sunulan bu bilgiler, kimi zaman verbatim, kimi zaman da bazı eklemelerde bulunularak ünlü Gallo-Romalı tarihçi Gregorius (Tours piskoposu) tarafından kaleme alınan Decem Libri Historiarum adlı eserden aktarılmaktadır.[9]
Liber Historia Francorum'u önemli kılan en önemli hususlardan birisi, son bölümlerinde ileride Karolenjler (Karolingi) olarak anılacak olan Pippinlere (Pippinii) dair sunduğu bilgilerdir. Anonim yazar, bu ailenin I. Pippinus ile birlikte devlet içerisinde kraldan sonra gelen maior domus'luk görevinde bulunmaya başladığını, sonrasında pek çok bölgesel çatışmanın ardından II. Pippinus ve oğlu Charles Martel gibi ailenin diğer temsilcilerinin krallık içerisinde nasıl yükseldiklerine dair değerli bilgiler aktarır. Ayrıca bu bilgiler sunulurken Karolenj döneminde kaleme alınan ve ailenin Merovenjler sonrası meşruluğunu ön plana çıkarmak için propagandist yönelimlerle yazılan eserler gibi değil, göreceli olarak objektif bir üslup kullanılır. Zira Merovenjlerin hala yönetimde olduğu bir dönemde kaleme alınan Liber Historiae Francorum, anlatısında Merovenjleri merkeze almaktadır.[10]
Edisyonlar ve Çeviriler[değiştir | kaynağı değiştir]
Edisyonlar[değiştir | kaynağı değiştir]
17. yüzyıldan itibaren Liber Historiae Francorum'un çeşitli editörlerce hazırlanmış edisyonlarının bulunduğu görülür. Bu edisyonlarda genellikle Gesta Regum Francorum olarak başlıklandırılmıştır. Metnin en çok kullanılan edisyonu, aynı zamanda eserin literatürde Liber Historiae Francorum olarak anılmasını sağlayan Bruno Krusch'un hazırladığı edisyondur:
Liber Historiae Francorum, ed. Bruno Krusch, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores rerum Merovingicarum, II, Hannoverae 1888, s. 215-328.
Modern dillerdeki bazı çeviriler[değiştir | kaynağı değiştir]
Liber Historiae Francorum'un parça parça tercüme edildiği bazı çalışmalar mevcuttur. Aşağıda yalnızca tam metin çeviriler sunulmuştur:
Bernard S. Bachrach (ed. ve çev.), Liber Historiae Francorum, Kansas: Coronado Press, 1973. (İngilizce)
Herbert Haupt (çev.), Liber Historiae Francorum. Das Buch von der Geschichte der Franken. Quellen zur Geschichte des 7. und 8. Jahrhunderts, ed. Andreas Kusternig, Herbert Haupt, Ausgewählte Quellen zur deutschen Geschichte des Mittelalters 4a, Darmstadt 1982, s. 339-379. (Almanca)
Nathalie Desgrugillers-Billard (çev.), Le Livre de l'histoire des Francs depuis leurs origines jusqu'à l'année 721: Liber Historiae Francorum, Clermont-Ferrand: Éditions Paléo 2007. (Fransızca)
Stéphane Lebecq (çev.), La Geste des Rois des Francs, Paris: Les Belles Lettres 2015. (Fransızca)
Erdinç Ofli (çev.), Liber Historiae Francorum (Frankların Tarihi), İstanbul: Selenge Yayınları 2023. (Türkçe)
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Liber Historiae Francorum, ed. Bruno Krusch, Monumenta Germaniae Historica, Scriptores rerum Merovingicarum, II, Hannoverae 1888, s. 216-217.
- ^ Godfroid Kurth, Études Franques, I, Paris 1919, s. 57-61.
- ^ Richard A. Gerbering, The Rise of the Carolingians and the Liber Historiae Francorum, Oxford: Clarendon Press 1987, s. 147-159.
- ^ Erdinç Ofli (çev.), Liber Historiae Francorum (Frankların Tarihi), İstanbul: Selenge Yayınları 2023, s. 260.
- ^ Ofli 2023, s. 257.
- ^ LHF, 1-6; N. Kıvılcım Yavuz, Transmission and Adaptation of the Trojan Narrative in Frankish History between the Sixth and Tenth Centuries, the University of Leeds, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Leeds 2015, s. 151-169.
- ^ Roger Collins, Die Fredegar-Chroniken, MGH Studien und Texte, 44, Hannover 2007.
- ^ Yavuz 2015, s. 106-147
- ^ Gerberding 1987, s. 31-46.
- ^ Gerberding 1987, s. 92-145.