Kulleys Kilisesi
 Kilisenin kalıntılarına ait 1942 tarihli bir fotoğraf. | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | San'a, Yemen |
| Koordinatlar | 15°21′14″K 44°13′05″D / 15.35389°K 44.21806°D |
| İnanç | Oryantal Ortodoksluk |
| Durum | Yıkılmış |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Tamamlanma | 6. yüzyıl |
Kulleys Kilisesi[1] veya Kalîs Kilisesi,[1] Yemen'in San'a şehrinde 527 ile 560'ların sonları arasında Yemen kralı Ebrehe tarafından inşa edilmiş bir Miafizit Hristiyan kilisesiydi. Kilisenin gösterişli süslemeleri, kiliseyi Mekke'deki Kâbe ile rekabete sokarak önemli bir hac yeri haline getirmişti. Ebrehe bu kiliseye benzer olarak Necran'da Beni Haris kabilesi için, Taif'te Benî Sakif kabilesi için ve Yemen'de Beni Hemdan kabilesi için de kiliseler inşa ettirmişti.
Arkaplan[değiştir | kaynağı değiştir]
Himyar Krallığı'nın hükümdarı Zu Nuvas tarafından Necran'daki Hristiyan topluluğunun katledilmesinin ardından, Aksum'un Miafizit kralı Kaleb, 520 yılında Yemen krallığına cezalandırıcı bir sefere girişerek dindaşlarının intikamını almaya çalıştı. Zu Nuvas tahttan indirildi ve öldürüldü. Akabinde Kaleb, bir Hristiyan Himyar olan Sumyafa'yı (Esimiphaios) Yemen bölgesinin genel valisi olarak atadı. Ancak 535 civarında Sumyafa, Yemen'e yerleşen ve Kaleb'e haraç vermeyen Etiyopyalıların desteğiyle Aksumlu komutan Ebrehe tarafından tahttan indirildi. Kaleb, Ebrehe'nin üzerine bir ordu göndermesine rağmen bu kuvvet dağılarak Ebrehe'nin saflarına katıldı. Akabinde Yemen'in yönetimi tamamen Ebrehe tarafından ele geçirildi.[2][3]
İnşaat[değiştir | kaynağı değiştir]
Ebrehe, halkının çoğunluğu Yahudi olan krallığında Hristiyanlığı yaymaya çalışırken bir yandan da Arap çoktanrıcılığının önemli bir dini merkezi olan Mekke'deki Kâbe'ye düşmanca bir tavır sergilemeye başladı. Bu nedenle San'a'da Kulleys Kilisesi'nin inşa edilmesini emretti. Böylece bütün Araplar'ı kutsal saydıkları Kâbe yerine bu kiliseyi tavaf etmeye zorlamak, aynı zamanda Mekkeliler'in giderek gelişen ticari faaliyetlerine engel olmak ve San'a'yı hem dini hem ticari bir merkez haline getirmek istiyordu.[1] İnşaat için hem Aksum'a hem de Bizans İmparatorluğu'na mektuplar gönderilerek mermer, usta ve mozaik talep edildi. O dönemde İslam öncesi Arabistan ve Etiyopya'da mozaik yapma geleneğinin olmaması ve Bizanslıların diplomatik hedeflere ulaşmak için mozaikçileri sık sık kullanması, Bizanslıların bu talebi olumlu karşıladığını doğrular. Tarihçi Prokopius, İmparator I. Justinianus döneminde Ebrehe'ye bir elçi gönderildiğini ve kilisenin inşasının 527 ile 560'ların sonları arasında olduğunu kaydeder.[4]
Kilise, Marib'te bulunan eski bir kaleden getirilen yeşil, sarı, beyaz ve siyah taşlar kullanılarak yapılmıştır. Kapı bronz veya bakırdan yapılmışken kilisenin girişinde mermer bir merdiven vardı. Kilise beyt, eyvan ve kubbe olarak bilinen üç ayrı mimari unsuru birleştirmişti. 427'de yayınlanan ve üzerine basılabilecek yerlere haç konulmasını yasaklayan bir Bizans fermanı dikkate alındığında, haçların duvarlara yerleştirilmiş olması muhtemeldir. Dekorasyonun geri kalanı, değerli taşlar ve haçlarla iç içe geçmiş altın panellerle birleştirilmiş değerli ahşap ve fildişinden oluşuyordu. Tarihçiler, anikonik Suriye ve Filistin mozaik geleneklerinde yaygın olarak karşılaşılan bir stil olan figüratif temsillere bu kilisede atıfta bulunmazlar.[5]
İnşaatın tamamlanmasından sonra Ebrehe çeşitli bölgelere propagandacılar göndererek mabedi ziyaret etmeleri için halkı San'a'ya çağırdı.[1] Fakat bu kilisenin, İbrahim'den beri kutsal saydıkları Kâbe’nin yerine geçirilmek istenmesini hazmedemeyenler tarafından kiliseye saldırıda bulunuldu.[1] Bunun üzere Ebrehe bazı kabilelere ve Mekke'ye seferler düzenledi.[1][6] 685 yılında halifelik için hak iddiasında bulunan Abdullah bin Zübeyr, Mescid-i Haram'ın yeniden dekore edilmesinde kullanmak amacıyla kiliseden üç sütun ve birkaç mozaik aldı. Bu, İslam mimarisinde mozaiklerin kullanımının kaydedilen ilk örneklerinden oldu. Kilisenin Abbasi halifesi Mansûr saltanatına (754-775) kadar ayakta kaldığı ve yağmalandığı kaydedilmiştir.[5][7]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f Fayda, Mustafa. "FİL VAK'ASI". islamansiklopedisi.org.tr. 14 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2023.
- ^ Munro-Hay 1991, s. 57.
- ^ King 1980, s. 37.
- ^ King 1980, ss. 37–39.
- ^ a b King 1980, ss. 37–40.
- ^ Schulz, Matthias (21 Aralık 2012). "Buried Christian Empire Casts New Light on Early Islam". spiegel.de. 21 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2023.
- ^ Guidetti 2009, s. 9.