Kriptogram
Bir kriptogram, kısa bir şifrelenmiş metin parçasından oluşan bir bulmaca türüdür.[1] Genellikle metni şifrelemek için kullanılan şifre, kriptogramın elle çözülebileceği kadar basittir. Her harfin farklı bir harf veya sayı ile değiştirildiği ikame şifresi sıklıkla kullanılır. Bulmacayı çözmek için orijinal harfleri kurtarmak gerekir. Bir zamanlar daha ciddi uygulamalarda kullanılmış olsalar da, artık çoğunlukla gazete ve dergilerde eğlence amaçlı basılmaktadırlar.
Diğer klasik şifre türleri bazen kriptogram oluşturmak için kullanılır. Buna bir örnek, bir mesajı şifrelemek için bir kitap veya makalenin kullanıldığı kitap şifresidir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Kriptogramlarda kullanılan şifreler eğlence amaçlı değil, askeri veya kişisel sırların gerçekten şifrelenmesi için oluşturulmuştur.[2]
Kriptogramın eğlence amaçlı ilk kullanımı Orta Çağ döneminde entelektüel oyunlar için boş zamanı olan keşişler tarafından gerçekleşmiştir. Bamberg'de bulunan bir el yazması, Galler'deki Gwynedd kralı Merfyn Frych ap Gwriad'ın (ö. 844) sarayına gelen İrlandalı ziyaretçilere, yalnızca harfleri Latinceden Yunancaya çevirerek çözülebilecek bir kriptogram verildiğini belirtir.[3] On üçüncü yüzyıl civarında, İngiliz keşiş Roger Bacon yedi şifre yöntemini listelediği bir kitap yazdı ve "bir sırrı, onu avamdan gizleyecek bir yöntemden başka bir şekilde yazan bir adam delidir" dedi. 19. yüzyılda Edgar Allan Poe birçok gazete ve dergi makalesi ile kriptogramların popülerleşmesine yardımcı olmuştur.[4]
Çağdaş kültürde kriptogramların iyi bilinen örnekleri King Features tarafından yayınlanan Cryptoquip ve Cryptoquote adlı gazete bulmacalarıdır.[5] Andrew McMeel tarafından dağıtılan Celebrity Cipher, çağdaş kültürdeki bir başka şifre oyunudur ve oyuncuyu ünlü kişiliklerden alıntıların şifresini çözmeye zorlar.[6]
Yazar J. M. Appel, 28 Eylül 2014'te halka açık bir meydan okumayla, Azrail'in İzinde ("Scouting for the Reaper") adlı kısa öykü koleksiyonunun içindekiler sayfasının bir kriptogram olarak ikiye katlandığını duyurdu ve bunu ilk çözene bir ödül vaat etti.[7]
Kriptogram çözme[değiştir | kaynağı değiştir]
İkame şifrelere dayalı kriptogramlar genellikle frekans analizi ve İngilizce'de yalnızca "i" veya "a" (ve bazen "o") olabilen tek harfli kelimeler gibi kelimelerdeki harf kalıplarını tanıyarak çözülebilir. Çift harfler, kesme işaretleri ve şifrede hiçbir harfin kendi yerine geçemeyeceği gerçeği de çözüme yönelik ipuçları sunar. Bazen kriptogram bulmacası yapımcıları çözücüyü birkaç harfle başlatırlar.
Diğer kripto bulmacaları[değiştir | kaynağı değiştir]
Kriptogram popülerliğini korurken, zaman içinde buna benzer başka bulmacalar da ortaya çıkmıştır. Bunlardan biri, kriptogramla aynı şekilde şifrelenmiş ünlü bir alıntı olan Cryptoquote'tur. İncil'den esintiler taşıyan daha yeni bir versiyonu ise CodedWord'dür. Bu bulmacanın çözümü sadece çevrim içi olarak sunulmakta ve İncil metninin kısa bir tefsirini de içermektedir. Üçüncü bir bulmaca ise Cryptoquiz'dir. Bu bulmacanın üst kısmında "Çiçekler" gibi bir kategori (şifrelenmemiş) bulunmaktadır. Bunun altında, belirtilen kategoriyle ilgili şifreli kelimelerin bir listesi yer alır. Kişi daha sonra bulmacayı bitirmek için tüm listeyi çözmelidir. Bir başka türde ise bulmacayı çözmek için mesajlaşmayla ilgili sayılar kullanılır.
Zodyak Katili, hala aktif olduğu dönemde polise dört kriptogram göndermiştir. Çok fazla araştırma yapılmasına rağmen, bunlardan sadece ikisi tercüme edilebilmiştir ve bu da seri katilin kimliğinin belirlenmesine yardımcı olmamıştır.[8]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Üslup ve yapı bir kitabın özüdür; büyük fikirler saçmalıktır."
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Danesi, Marcel (22 Eylül 2010). "Cryptograms and the Allure of Secret Codes". Psychology Today. 21 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2017.
- ^ Sutherland, Denise w/Koltko-Rivera, Mark (2009). Cracking Codes and Cryptograms For Dummies. John Wiley & Sons. ISBN 978-1-1180-6847-2.
- ^ Kenney, J. F. (1929), The Sources for the Early History of Ireland (Ecclesiastical), Dublin, Four Courts Press, p. 556 (363).
- ^ "Edgar Allan Poe and cryptography: Are there hidden messages in Eureka?". baltimorepostexaminer.com (İngilizce). Erişim tarihi: 28 Eylül 2017.
- ^ "Games and Puzzles | King Features Weekly Service". weekly.kingfeatures.com (İngilizce). 20 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2018.
- ^ Imi, K (22 Mart 2023). "Celebrity Cipher Today Answer". Cryptoquip.net. s. 1. 27 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2023.
- ^ "A Challenge," Hoosier Topics, (Cloverdale, IN) Sept 29, 2014
- ^ "The obsessive amateur code-breakers hoping to crack the Zodiac killer's cipher". kernelmag.dailydot.com. 28 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2017.
