Kleptomani

Kleptomani bir kişinin belirli bir neden olmaksızın gösterdiği istemsiz hırsızlık davranışıdır. Ruhbilimde dürtü kontrol bozukluğu sınıfında incelenen bu olgu, kişisel kullanım ve ekonomik kazanç gibi gereksinimlerden bağımsız biçimde ortaya çıkmaktadır. Olgu, kaygı ve yeme bozukluğuyla da ilişkilendirilmektedir.

Çalma hastalığı olarak bilinen kleptomani, dürtü kontrol bozukluğu sınıfına giren psikolojik bir rahatsızlıktır. Hem hasta hem de yakınları için ciddi sonuçlar doğuran bu hastalık, psikoterapi ve ilaç tedavileri kullanılarak kontrol edilebilir.

Kleptomani kelimesi köken olarak Yunanca hırsız anlamına gelen Kleptes kökünden gelmektedir. "Gerçekte gerek duyulmayan maddeleri çalma dürtüsü" olarak tanımlanan kleptomani kelimesi Türkçeye “Çalma Deliliği” olarak çevrilebilir. Nadir gözlenen kleptomani, hasta tarafından genellikle gizli tutulan, ancak yasal sorunlar yaşandıktan sonra psikiyatrik yardım aranmaya başlanan bir rahatsızlıktır. 1816 yılında ilk defa tanımlanarak literatüre giren bu hastalık, 1838 senesinde şu anki kullanılan ismini almıştır.

Kişinin gerçekten ihtiyaç duymadığı ve genellikle çok az değeri olan eşyaları çalma dürtüsü geliştirmesi ve bu dürtülere tekrar tekrar direnememesi şeklinde cevap verilebilir. Kleptomani hastalarının çoğu, psikiyatrik destek almaktan korktukları için gizlilik ve utanç içinde yaşarlar. Kleptomaninin kesin tedavisi olmasa da, ilaç tedavisi veya psikoterapi ile dürtüler kontrol altına alınabilir. Çalışmalar, hırsızların %3,8 ile %10’unun kleptoman olduğunu ortaya koymuştur. Bu oran, bütün toplumda %0.3 ila 0.6’ya denk gelmektedir.

Tipik hırsızlarının aksine, çalma hastaları kişisel kazanç elde etmek, cesaretlerini sınamak, intikam almak, dikkat çekmek veya isyankâr olmak için çalmazlar. Aksine, çalma dürtüleri o kadar kuvvetlidir ki, bu duruma engel olamazlar. Çalma atakları genellikle kendiliğinden, planlamadan ve başka bir kişiden yardım almadan gerçekleşir. Kleptomani hastaları çoğunlukla mağazalar ve süpermarketler gibi halka açık yerlerde hırsızlık yaparlar. Bazıları ise arkadaş ortamlarında ya da bulundukları parti, davet gibi sosyal ortamlarda başkalarının eşyalarını çalabilirler.

Kleptomani belirtileri nelerdir?

Kleptomani belirtileri şunları içerebilir:

• İhtiyaç duyulmayan eşyaları çalma konusunda güçlü dürtüler duyma ve bu dürtüleri kontrol etmede yetersizlik.
• Dürtüler oluştuğunda hissedilen gerginlik, endişe veya uyarılma hissi.
• Çalarken zevk, rahatlama veya tatmin olma.
• Hırsızlıktan sonra kendini suçlu hissetme, pişmanlık duyma, kendinden nefret etme, utanma veya tutuklanma korkusu hissetme.
• Dürtülerin geri dönüşü ve kleptomani döngüsünün tekrarı.

Kleptomani hastalığının özellikleri nelerdir?

Çoğu zaman, çalınan eşyaların kleptomani hastası için değeri yoktur ve aslında kişi bunları satın alabilecek güçtedir. Çalınan eşyalar genellikle kullanılmamak üzere saklanır. Hatta bazı kleptomanlar, çaldıkları eşyaları bağışlar ya da aile üyelerine ve arkadaşlarına hediye eder. Bazıları ise gizlice çaldıkları yere geri götürüp bırakır. Çalma dürtüsü dönem dönem gelip gidebilir veya zamanla daha az ya da daha yoğunlukta hissedilebilir.

Kişinin kendisinde veya bir yakınında bu belirti ve özellikleri gözlemlediğinde psikolojik yardıma başvurmalıdır. Çoğu insan tutuklanacaklarını ya da hapsedileceklerini düşünerek yardım almaya korkar. Ancak uzman doktor, tedavi sürecinde hasta gizliliği ilkesine bağlı kalır.

Kleptomaninin nedenleri nelerdir?

Çalma hastalığının nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Birkaç teori, kleptomaninin kökeninde beyindeki sinir hücreleri arasındaki iletişimi sağlayan nörotransmitter denen maddelerdeki değişikliklerin olabileceğini ileri sürmektedir. Bu olası nedenleri daha iyi anlamak için, daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Kleptomani aşağıda belirtilen durumlara bağlı olarak ortaya çıkabilir:

• Serotonine bağlı sorunlar: Beyinde normal olarak bulunan serotonin denen bir nörotransmitter madde vardır. Serotonin, ruh halini ve duyguları düzenlemeye yardımcı olur. Dürtü kontrol bozukluğuna yatkın olan kişilerde düşük düzeyde serotonin bulunduğu gözlenmektedir.
• Bağımlılık bozuklukları: Çalmak, dopamin denen başka bir nörotransmitter maddenin salınımına neden olabilir. Dopamin ödül ve tatmin gibi duygulara neden olur ve bazı insanlar bu ödüllendirici hissi tekrar tekrar yaşamak isterler.
• Beynin opioid sistemi bozuklukları: Dürtüler beynin opioid sistemi tarafından düzenlenir. Bu sistemdeki bir dengesizlik dürtülere direnmeyi zorlaştırabilir.

Kleptomani risk faktörleri nelerdir?

Kleptomani genellikle gençlik yıllarında veya genç erişkinlik döneminde başlar, ancak yetişkinlikte veya daha sonraki dönemde de başlayabilir. Teşhis konulmuş olan hastaların yaklaşık üçte ikisi kadındır.

• Aile öyküsü: Kleptomanisi ya da obsesif kompulsif bozukluğu olan veya alkol ya da başka bir madde kullanım bozukluğu olan bir ebeveyn veya kardeş gibi birinci dereceden bir akrabaya sahip olmak, kleptomani riskini artırabilir.
• Başka bir psikolojik rahatsızlık varlığı: Kleptomanisi olan kişilerde genellikle bipolar bozukluk, anksiyete bozukluğu, yeme bozukluğu, madde kullanım bozukluğu veya kişilik bozukluğu gibi başka bir psikolojik bozukluk vardır.

Kleptomani hastalığı nasıl teşhis edilir?

Kişi olası kleptomani semptomları için tedavi görmeye karar verdiğinde, hem fiziksel hem de psikolojik bir değerlendirmeye tabi tutulur. Fiziksel değerlendirme, semptomları tetikleyen altta yatan herhangi bir tıbbi neden olup olmadığını belirlemek için gereklidir. Kleptomani belirti ve semptomlara dayanarak teşhis edilir. Hastalığın teşhisi Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından yayınlanan Ruhsal Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabı'ndaki (DSM-5) kriterler kullanılarak konulur.

Bir tür dürtü kontrol bozukluğu olduğu için teşhisi kesin olarak belirlemek için hekim aşağıdaki yöntemlere başvurabilir:

• Dürtüler hakkında ve bu dürtülerin hastayı nasıl hissettirdiğine dair sorular sormak.
• Kleptomani dürtülerini tetikleyip tetiklemediğini belirlemek için, belirli durumların listesini gözden geçirmek.
• Hastaya psikolojik anketler uygulamak veya öz değerlendirme formları doldurtmak.

Kleptomani nasıl tedavi edilir?

Kleptomani tedavi edilmediği takdirde özel hayatta ve iş hayatında ciddi duygusal, yasal ve finansal sorunlara neden olabilir. Her ne kadar korku veya utanç duyguları kleptomania için tedavi aramayı zorlaştırsa da, yardım almak çok önemlidir. Kleptomaninin kendi kendine üstesinden gelmek zordur. Tedavi olmadan, kleptomani devam eden ve uzun vadeli bir durum olarak kalacaktır. Bununla beraber çalışmalar, hastanın çalma dürtüsünde yaşla beraber azalma olabileceğini de göstermektedir.

Kleptomaninin tedavisi tipik olarak psikoterapi ve ilaç tedavisinden birini ya da her ikisini içerir. Bununla birlikte, standart bir kleptomani tedavisi yoktur ve bu konudaki araştırmalar hâlâ devam etmektedir. Kleptomani hastası olan bir kişi için hangi tip tedavinin en iyi işe yaradığını bulmak için birkaç çeşit tedavi denemek zorunda kalınabilir.

İlaçlar: Kleptomani tedavisinde psikiyatrik ilaçların kullanımı hakkında çok az bilimsel araştırma vardır. Kleptomani için FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Bakanlığı, Food and Drug Administration) onaylı bir ilaç yoktur. Bununla beraber, aşağıdaki ilaç veya ilaç grupları kleptomani tedavisinde reçetelenebilir:

• Naltrekson: Çalmakla ilişkili dürtü ve zevkleri azaltabilecek bir opioid antagonisti olan naltrekson aslında bir bağımlılık ilacıdır.
• Antidepresan: Özellikle seçici serotonin geri alım inhibitörü (SSRI) olanlar tercih edilir.

Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi olarak adlandırılan psikoterapi türü; sağlıksız, olumsuz inanç ve davranışları tanımlamaya ve bunları sağlıklı, pozitif olanlarla değiştirmeye yardımcı olur.