Johan Gadolin

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Johan Gadolin
Gadolin'i tasvir eden posta pulu
Doğum5 Haziran 1760(1760-06-05)
Turku, İsveç–Finlandiya
Ölüm15 Ağustos 1852 (92 yaşında)
Mynämäki, Finlandiya Büyük Dükalığı, Rus İmparatorluğu
MilliyetFinli
EğitimUppsala Üniversitesi
Tanınma nedeniİtriyum'un keşfi
ÖdüllerAziz Vladimir Nişanı
Aziz Anna Nişanı
Kariyeri
DalıKimya
Doktora
danışmanı		Torbern Bergman

Johan Gadolin (d. 5 Haziran 1760 – ö. 15 Ağustos 1852), Finli kimyager, fizikçi ve minerologdur. Gadolin, daha sonra kimyasal bir element olduğu belirlenen ilk nadir toprak bileşiği itriyumu içeren "yeni bir toprak elementi" keşfetti. Aynı zamanda Turku Kraliyet Akademisi'nin (veya Åbo Kungliga Akademi ) Kimya Kürsüsü'nün ikinci sorumlusu olarak Fin kimya araştırmalarının kurucusu olarak da kabul edilir. Gadolin, başarılarından dolayı asalet ünvanı ve Aziz Vladimir Nişanı ile Aziz Anna Nişanı'yla ödüllendirildi.

Hayatın erken dönemi ve eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

Johan Gadolin, Finlandiya'nın (o zamanlar İsveç'in bir parçası ) Åbo'da (Fince adı Turku) doğdu.[1][2] Johan, Åbo'da fizik ve teoloji profesörü olan Jakob Gadolin'in oğluydu.[3] Johan, on beş yaşındayken Turku Kraliyet Akademisi'nde (Åbo Kungliga Akademi) matematik okumaya başladı. Daha sonra ana dalını kimya olarak değiştirdi ve Åbo'nun ilk kimya başkanı Pehr Adrian Gadd ile çalıştı.[3]

1779'da Gadolin Uppsala Üniversitesi'ne taşındı. 1781 yılında Torbern Bergman yönetimindeki tezini Dissertatio chemica de analysi ferri ("Demir analizi üzerine kimyasal tez") yayınladı.[4][5][6] Bergman önemli bir araştırma okulu kurdu ve aralarında Gadolin, Johan Gottlieb Gahn ve Carl Wilhelm Scheele'nin de bulunduğu öğrencilerinin çoğu birbirleriyle yakın arkadaş oldu.[7][8]

Kariyer[değiştir | kaynağı değiştir]

Johan Gadolin
ile ilgili kütüphane kaynakları
By Johan Gadolin

Gadolin, anadili İsveççenin yanı sıra Latince, Fince, Rusça, Almanca, İngilizce ve Fransızcayı da akıcı bir şekilde konuşuyordu.[5] 1784'te Uppsala'da kimya kürsüsüne aday oldu ancak onun yerine Johann Afzelius seçildi. Gadolin, 1785'te Åbo'da olağanüstü profesör (ücretsiz bir pozisyon) oldu.[3] 1786'dan itibaren çeşitli ülkelerdeki üniversiteleri ve madenleri ziyaret ederek Avrupa'da "büyük kimya turu" yaptı. Almanya'da Chemische Annalen dergisinin editörü Lorenz Crell ve İrlanda'da Adair Crawford ve Richard Kirwan ile çalıştı.[9]

Gadolin, 1790'da İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nin üyeliğine seçildi.

Gadolin, Pehr Adrian Gadd'ın ölümünden sonra[10] Turku Kraliyet Akademisi'nde olağan kimya profesörü oldu. 1822'de emekli olana kadar bu görevi sürdürdü.[3] Öğrencilere laboratuvar egzersizleri veren ilk kimyagerlerden biriydi. Öğrencilerin kendi özel laboratuvarını kullanmalarına bile izin verdi.[11]

Kimyasal başarılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Gadolin çeşitli alanlarda katkılarda bulunmuştur.

Fransa'yı hiç ziyaret etmemesine rağmen[5] Antoine Lavoisier'in yanma teorisinin savunucusu oldu.[3] Gadolin'in Inledning till Chemien'i (1798), İskandinav ülkelerinde flojiston teorisini sorgulayan ve oksijenin yanmadaki rolünü modern bir şekilde tartışan ilk kimya ders kitabıydı.[11]

Isı çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Gadolin, ısının kimyasal değişikliklerle ilişkisini, özellikle de farklı maddelerin ısıyı absorbe etme yeteneğini (özgül ısı) ve durum değişiklikleri sırasında ısının absorbe edilmesini (gizli ısı) inceledi.[12] Bu termokimyasal çalışma son derece hassas ölçümler gerektiriyordu.[13] Gadolin, 1784'te özgül ısı ve 1791'de buharın gizli ısısı üzerine önemli makaleler yayınladı.[3] Buzun ısısının karın ısısına eşit olduğunu gösterdi[5] ve standart bir dizi ısı tablosu yayınladı.[14]

Isının farklı cisimler arasındaki dağılımına ilişkin en iyi deneyler dizisi, 1784 yılından önce, "Kapasite" kavramını reddeden ve istisnasız "Özgül Isı" ifadesini ortaya atan Åbo'lu Profesör Gadolin tarafından gerçekleştirildi. Bu teoriden elde edilen en güzel sonuçlardan biri, Isı ölçeğinde mutlak sıfırın veya en düşük noktanın belirlenmesiydi.[15]

İtriyum, ilk nadir toprak elementi[değiştir | kaynağı değiştir]

Gadolin, ilk nadir toprak elementi olan itriyumu tanımlamasıyla ünlendi. 1792'de Gadolin, Carl Axel Arrhenius tarafından İsveç'in Stockholm yakınlarındaki Ytterby köyündeki bir taş ocağında bulunan siyah, ağır mineralin bir örneğini aldı.[16] Dikkatli deneylerle Gadolin, numunenin yaklaşık %38'inin daha önce bilinmeyen bir "toprak", daha sonra itriya olarak adlandırılan bir oksit olduğunu belirledi.[16][17] Yttria veya itriyum oksit, bilinen ilk nadir toprak metali bileşiğiydi; o zamanlar henüz modern anlamda bir element olarak görülmüyordu. Çalışması 1794'te yayımlandı.[18]

Gadolinyumun ileri teknoloji ve tıpta bazı özel uygulamaları vardır. Oldukça zehirlidir.

Gadolin'in incelediği minerale 1800 yılında gadolinit adı verildi.[19] Gadolinyum elementi ve onun oksit gadolinyası, kaşifleri tarafından Gadolin'in adını almıştır.[20]

1788'deki daha önceki bir makalesinde Gadolin, aynı elementin, 'kendisini daha büyük veya daha küçük miktarlardaki kalsinasyon maddesiyle birleştirerek', Sn(II) ve Sn(IV) gibi çeşitli oksidasyon durumlarını gösterebileceğini gösterdi.[21] Orantısızlık reaksiyonunu şöyle anlattı:

2 Sn(II) kimyasal denge Sn(0) + Sn(IV).

Analitik Kimya[değiştir | kaynağı değiştir]

Finlandiya'da Johan Gadolin anısına hazırlanan özel bir ilk gün zarfı (FDC).

Prusya mavisinin bileşimini belirleyen Gadolin, Gay-Lussac'ın çalışmasından kırk yıl önce, demirli demiri ferro ferrisiyanür olarak çökeltmek için bir yöntem önerdi.[22]

Gadolin'in kimyasal araştırmalarının çoğunun raporları Crell'in Chemische Annalen für die Freunde der Naturlehre, Arzneygelahrheit, Haushaltungskeit und Manufacturen'da Almanca olarak yayınlandı. 1825'te kimyasal prensiplere dayalı bir mineral sınıflandırma sistemi olan Systema fosilium analysibus chemicis Examinatorum secundum partium constitutivarumrationes ordinatorium'u yayınladı. Giriş, Gadolin'in teorilerinin ana hatlarını çiziyor ve metin, mineral türlerini sistematik bir sıralamayla sunuyor.[23]

Gadolin'in son araştırmalarından biri, 1810 ve 1827'de Çin alaşımı pak maşasının kimyasal analiziydi.[24] Alpaka veya Alman gümüşü olarak da bilinen bu gümüş, genellikle bakır, çinko, nikel ve kalay içeren daha ucuz bir gümüş ikamesiydi.

Gadolin aynı zamanda karşıt akım kondansatörlerinin en eski örneklerinden birini yayınlamasıyla da ünlüdür. 1791 yılında babasının kondansatör tasarımını "karşı akım ilkesini" kullanarak geliştirdi. Soğutucu suyun yokuş yukarı akmasını gerektirerek kondenserin etkinliği arttırıldı. Bu prensip daha sonra Justus Liebig tarafından bugün genellikle Liebig kondansatörü olarak adlandırılan sistemde kullanıldı.[6][22]

Ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

Gadolin şövalye unvanını aldı ve Finlandiya Asalet Evi'nde 245 numarayla kayıtlıdır.[25] Ayrıca Aziz Vladimir Nişanı ve Aziz Anna Nişanı ile ödüllendirildi.[10] Onun hanedan arması şöyleydi:

Argent, iki kefal ile bir kıvrım Azure mavisi üzerinde Veya bir gül Kırmızısı ve kristaller arasında Yerleşik.[25]

Sonraki yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Johan Gadolin ilk olarak 35 yaşında Hedvig Tihleman ile evlendi ve ondan dokuz çocuğu oldu. Eşinin ölümünden sonra 59 yaşında Ebba Palander ile evlendi.[10] Gadolin, 1822'de zorunlu emeklilik yaşı olan 62 yaşında emekli profesör oldu.[10] 30 yıl daha yaşayacağı bir taşra mülküne taşındı.[3] Ağustos 1852'de Finlandiya'nın Mynämäki kentinde öldü.[5]

1827'deki Büyük Turku Yangını bir fırında başladı ve Åbo kasabasının büyük bir kısmına zarar verdi veya yok etti. Gadolin'in laboratuvarı ve katedral yakınındaki mineral koleksiyonu da o yangında yok oldu.[5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Weeks, Mary Elvira (1956). The discovery of the elements. 6th. Easton, PA: Journal of Chemical Education. 
  2. ^ Weeks, Mary Elvira (1932). "The discovery of the elements: XVI. The rare earth elements". Journal of Chemical Education. 9 (10): 1751-1773. doi:10.1021/ed009p1751. 
  3. ^ a b c d e f g Kopperl, Sheldon J. (2008). Complete dictionary of scientific biography. Gadolin, Johan. Detroit, MI: Charles Scribner's Sons. ISBN 978-0684313207. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  4. ^ Gadolin, Johan; Bergman, Torbern (1781). Dissertatio chemica de analysi ferri, quam, venia ampliss. facult. philos., praeside Torb. Bergman [...] publice ventilandam sistit Johannes Gadolin, aboa-fenno. In auditorio gustaviano majori d. 9 jun. anno 1781. Uppsala: Edman. 
  5. ^ a b c d e f Marshall, James L.; Marshall, Virginia R. (2008). "Rediscovery of the Elements: Yttrium and Johan Gadolin" (PDF). The Hexagon (Spring): 8-11. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Eylül 2023. 
  6. ^ a b Sella, Andrea (2009). "Gadolin's Condenser". Chemistry World. 6 (10): 81. 17 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2023. 
  7. ^ Good, John Mason; Gregory, Olinthus; Bosworth, Newton (1819). "Scheele (Charles William)". Pantologia A new cabinet cyclopaedia, comprehending a complete series of essays, treatises, and systems, alphabetically arranged; with a general dictionary of arts, sciences, and words. Londra: J. Walker. ISBN 1179565665. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  8. ^ Authier, Andre (2013). Early Days of X-ray Crystallography. Oxford: Oxford University Press. s. 309. ISBN 978-0199659845. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  9. ^ Alho, Olli (1997). Finland: A Cultural Encyclopedia. Finnish Academy of Science & Letters. ISBN 978-9517178853. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2015. 
  10. ^ a b c d Dean, P B; Dean, K I (August 1996). "Sir Johan Gadolin of Turku: the grandfather of gadolinium" (PDF). Academic Radiology. 3 (Suppl 2): S165-9. doi:10.1016/S1076-6332(96)80523-X. PMID 8796552. 2 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Eylül 2023. 
  11. ^ a b Enghag, Per (2004). Encyclopedia of the elements: technical data, history, processing, applications. 1st reprint. Weinheim: Wiley-VCH. s. 437. ISBN 978-3527306664. 
  12. ^ Burns, William E. (2003). Science in the Enlightenment: An Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-CLIO. ss. 122-123. ISBN 978-1576078860. Erişim tarihi: 1 Nisan 2015. 
  13. ^ Heilbron, J.L. (1982). AbeBooks Elements of Early Modern Physics. Berkeley: University of California Press. s. 79. ISBN 978-0520045552. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  14. ^ Biographical Encyclopedia of Scientists. 2nd. CRC Press. 1994. s. 324. ISBN 0750302879. 
  15. ^ Black, Adam; Black, Charles (1842). The Encyclopædia Britannica, Or, Dictionary of Arts, Sciences, and General Literature. Edinburgh: Adam and Charles Black. s. 645. Erişim tarihi: 1 Nisan 2015. 
  16. ^ a b Pyykkö, Pekka and Orama, Olli (1996). "What did Johan Gadolin actually do?" (PDF). Evans, C. H. (Ed.). Episodes from the History of the Rare Earth Elements. Dordrecht: Kluwer. ss. 1-12. 
  17. ^ Moeller, Therald (2013). The Chemistry of the Lanthanides. Pergamon. ss. 39-44. ISBN 978-1483187631. Erişim tarihi: 10 Mart 2015. 
  18. ^ Gadolin, Johan (1794). "Undersökning af en svart tung Stenart ifrån Ytterby Stenbrott i Roslagen". Kongl. Vetenskaps Academiens Nya Handlingar. 15: 137-155. 
  19. ^ Forsyth, Maria; Hinton, Bruce (2014). Rare Earth-Based Corrosion Inhibitors. Woodhead Publishing. s. 4. ISBN 978-0857093479. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  20. ^ "Gadolinium". Periodic Table of Elements: LANL. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  21. ^ Pyykkö, Pekka; Orama, Olli (1988). "Johan Gadolin's 1788 paper mentioning the several oxidation states of tin and their disproportionation reaction". New J. Chem. 12: 881-883. 
  22. ^ a b "Finland's most famous chemist". The Pharmaceutical Journal. 4 Haziran 2010. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2015. 
  23. ^ "GADOLIN, Johan". The Mineralogical Record, Inc. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2015. 
  24. ^ Gadolin, Johanne (1827). "Observationes de Cupro Albo Chinensium, Pe-tong, vel Pack-tong". Nova Acta Regiae Societatis Scientiarum Upsaliensis. 9: 137-. Erişim tarihi: 31 Mart 2015. 
  25. ^ a b "Johan Gadolin (1760–1852)". Escutcheons of Science. 8 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2015. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Johan_Gadolin&oldid=32362644" sayfasından alınmıştır