Finlandiya Büyük Dükalığı

Finlandiya Büyük Dükalığı
Finlandiya Büyük Dükalığı Suomen suuriruhtinaskunta (Fince); Storfurstendömet Finland (İsveççe); Великое княжество Финляндское (Rusça);
	1809-1917
	Bayrak Arma
	1914'te Finlandiya Büyük Dükalığı
Tür	Prenslik
Başkent	Turku (1809–1812); Helsinki (1812–1917)
Resmî diller	Rusça
Yaygın diller	Fince, İsveççe, Rusça, Saami, Karelce
Resmî din	Evanjelist Lüteriyen, Fin Ortodoks
Hükûmet	Meşrutiyet
Büyük Dük
• 1809–1825	I. Aleksandr
• 1825–1855	I. Nikolay
• 1855–1881	II. Aleksandr
• 1881–1894	III. Aleksandr
• 1894–1917	II. Nikolay
Genel Vali
• 1809	Georg Sprengtporten (ilk)
• 1917	Nikolay Nekrasov (son)
Yasama organı	Diyet (1809–1906); Parlamento (1906–1917)
Tarihçe
• Porvoo Diyeti	29 Mart 1809
• Fredrikshamn Antlaşması	17 Eylül 1809
• Bağımsızlık ilanı	6 Aralık 1917
Para birimi	İsveç riksdaleri; (1809–1840); Rus rublesi; (1840–1860); Fin markkası; (1860–1917)
Öncüller	Ardıllar
	İsveç İmparatorluğu
	Vyborg Valiliği
Finlandiya Krallığı

Finlandiya Büyük Dükalığı (Fince: Suomen suuriruhtinaskunta; İsveççe: Storfurstendömet Finland; Rusça: Великое княжество Финляндское), modern Finlandiya'nın öncül devleti. 1809 ve 1917 yılları arasında Rus İmparatorluğu'nun özerk bir parçası olarak varlığını sürdürdü. Tılsit anlaşmalarına uygun olarak, çar Aleksandr I Finlandiya'yı fethetti ve Hamına barışı'yla bu ülke üzerinde egemenlik sağladı. Porvoo diyet meclisinde (1809) Finlandiya grandükü unvanını aldı ve grandüklük kurumlarına saygı göstereceğine söz verdi. Bu tarihten sonra ülke, Fince ve İsveççenin kullanımını sürdüren bir Finlandiya işleri komitesi'nin denetlediği senatosuyla kendi kendini yönetti. 1811'de Aleksandr düklüğe doğudaki eyaletlerini gen verdi ve 1829'da başkent, Helsinki'ye taşındı, iki resmi dil olan Fince ve İsveççenin eşitliği bir kararnameye bağlandı. Aleksandr II'nin liberal saltanat döneminde (1855-1881) milli pazarı besleyen tarıma dayalı bir ekonomi gelişti. Ormanlar, ağaç ve kâğıt sanayileri için işletildi. Tampere'de tekstil sanayisi kuruldu. 1869 buyruğuyla çar, diyet meclisini her üç yılda bir toplanan bir parlamento haline getirdi. Kırsal kesimde yaşayan topluluklara özerklik tanıdı. Finlandiya'ya milli bir ordu kurdurup, para bastırdı. Ne var kı Finlandiya özgürlüklerinin panslavcılığa zararı dokunmaya başladı; Aleksandr III döneminde (1881-1894), ruslaştırma hareketi yoğunlaştı; Nıkolay II diyet meclisim haklarından mahrum etti ve bölge genel valisi Bobrikov a diktatörlük yetkileri verdi (1897). Bobrikov orduyu dağıttı ve yasadışı emirler uygulattı; rusça tek yönetim dili oldu. Bobrikov'un öldürülmesi (1904) ve 1905 devrimci hareketleri, çarı attığı adımları geri almaya zorladı. Diyet meclisi yerini kamu oylamasıyla seçilen (1906) bir millet meclisine bıraktı. Sözü geçen oylamada, dünyada ilk defa kadınlar da oy kullanıyordu. Bununla beraber 1907 de ruslaştırma önlemleri yemden alındı; millet meclisi dağıtıldı, karşı koyanlar Sibirya'ya gönderildi, rusçanın kullanımı zorunlu hale getirilip yönetim kurumlan rus sistemine dahil edildi. Pasif direniş gücü kendine bir düzen verdi ve 1914'te bir gönüllüler birliği Almanya'da eğitildi. 1917 Devrimi Sibirya'daki sürgünlerin salınmasını ve Finlandiya'nın özerkliğini sağladı. Ama rus garnizonları ülkeyi terk etmedi. Bolşevikliği benimseyen sosyalistler kızıl muhafızları kurarken, muhafazakârlar sivil muhafızlara çekidüzen verdiler.^[1]

16. yüzyılda İsveç Kralı tarafından tutulan itibari bir büyük dükalık olarak ortaya çıkan ülke, 1808-1809 Finlandiya Savaşı'nda Rusya tarafından ilhak edilmesinden sonra özerk hale geldi. Finlandiya Büyük Dükü, Genel Vali tarafından temsil edilen Rusya'nın Romanov İmparatoru idi . Rus İmparatorluğu'nun hükümet yapısı ve Fin inisiyatifi nedeniyle Büyük Dükalık'ın özerkliği 19. yüzyılın sonuna kadar genişledi. 1809'da kurulan Finlandiya Senatosu, en önemli hükümet organı ve modern Finlandiya Hükümeti, Finlandiya Yüksek Mahkemesi ve Finlandiya Yüksek İdare Mahkemesi'nin öncüsü oldu.^[2] Tılsit anlaşmalarına uygun olarak, çar Aleksandr I Finlandiya'yı fethetti ve Hamına barışı'yla bu ülke üzerinde egemenlik sağladı. Porvoo diyet meclisinde (1809) Finlandiya grandükü unvanını aldı ve grandüklük kurumlarına saygı göstereceğine söz verdi. Bu tarihten sonra ülke, Fince ve İsveççenin kullanımını sürdüren bir Finlandiya işleri komitesi'nin denetlediği senatosuyla, kendi kendini yönetti. 1811'de Aleksandr düklüğe doğudaki eyaletlerini gen verdi ve 1829'da başkent, Helsinki'ye taşındı, iki resmi dil olan Fince ve İsveççenin eşitliği bir kararnameye bağlandı. Aleksandr II'nin liberal saltanat döneminde (1855-1881) milli pazarı besleyen tarıma dayalı bir ekonomi gelişti. Ormanlar, ağaç ve kâğıt sanayileri için işletildi. Tampere'de tekstil sanayisi kuruldu. 1869 buyruğuyla çar, diyet meclisini her üç yılda bir toplanan bir parlamento haline getirdi. Kırsal kesimde yaşayan topluluklara özerklik tanıdı. Finlandiya'ya milli bir ordu kurdurup, para bastırdı. Ne var kı Finlandiya özgürlüklerinin panslavcılığa zararı dokunmaya başladı; Aleksandr III döneminde (1881-1894), ruslaştırma hareketi yoğunlaştı; Nıkolay II diyet meclisim haklarından mahrum etti ve bölge genel valisi Bobrikov a diktatörlük yetkileri verdi (1897). Bobrikov orduyu dağıttı ve yasadışı emirler uygulattı; rusça tek yönetim dili oldu. Bobrikov'un öldürülmesi (1904) ve 1905 devrimci hareketleri, çarı attığı adımları geri almaya zorladı. Diyet meclisi yerini kamu oylamasıyla seçilen (1906) bir millet meclisine bıraktı. Sözü geçen oylamada, dünyada ilk defa kadınlar da oy kullanıyordu. Bununla beraber 1907 de ruslaştırma önlemleri yemden alındı; millet meclisi dağıtıldı, karşı koyanlar Sibirya'ya gönderildi, rusçanın kullanımı zorunlu hale getirilip yönetim kurumlan rus sistemine dahil edildi. Pasif direniş gücü kendine bir düzen verdi ve 1914'te bir gönüllüler birliği Almanya'da eğitildi. 1917 Devrimi Sibirya'daki sürgünlerin salınmasını ve Finlandiya'nın özerkliğini sağladı. Ama rus garnizonları ülkeyi terk etmedi. Bolşevikliği benimseyen sosyalistler kızıl muhafızları kurarken, muhafazakârlar sivil muhafızlara çekidüzen verdiler.

Finlandiya Büyük Dükalığı'ndaki ekonomik, sosyal ve politik değişiklikler, Rusya İmparatorluğu'nun geri kalanında ve Avrupa'nın geri kalanında yaşananlarla yakından paraleldi. Ekonomi 19. yüzyılın ilk yarısında yavaş yavaş büyüdü. II. İskender'in saltanatı (1855-1881) önemli kültürel, sosyal ve entelektüel ilerleme ve sanayileşen bir ekonomi gördü. 1898'de Saint Petersburg'un Ruslaştırma politikalarını benimsemesinden sonra gerilim arttı; yeni koşullar, sınırlı özerkliğin getirilmesine ve Fin kültürel ifadesinin azalmasına tanık oldu. Birinci Dünya Savaşı (1914–1918) sırasında Rusya ve Finlandiya'daki huzursuzluk ve ardından 1917'de Rus İmparatorluğu'nun çöküşü, Finlandiya Bağımsızlık Bildirgesi'nin ve Büyük Dükalığın sona ermesiyle sonuçlandı.^[3] Tılsit anlaşmalarına uygun olarak, çar Aleksandr I Finlandiya'yı fethetti ve Hamına barışı'yla bu ülke üzerinde egemenlik sağladı. Porvoo diyet meclisinde (1809) Finlandiya grandükü unvanını aldı ve grandüklük kurumlarına saygı göstereceğine söz verdi. Bu tarihten sonra ülke, Fince ve İsveççenin kullanımını sürdüren bir Finlandiya işleri komitesi'nin denetlediği seNATOsuyla, kendi kendini yönetti. 1811'de Aleksandr düklüğe doğudaki eyaletlerini gen verdi ve 1829'da başkent, Helsinki'ye taşındı, iki resmi dil olan Fince ve İsveççenin eşitliği bir kararnameye bağlandı. Aleksandr II'nin liberal saltanat döneminde (1855-1881) milli pazarı besleyen tarıma dayalı bir ekonomi gelişti. Ormanlar, ağaç ve kâğıt sanayileri için işletildi. Tampere'de tekstil sanayisi kuruldu. 1869 buyruğuyla çar, diyet meclisini her üç yılda bir toplanan bir parlamento haline getirdi. Kırsal kesimde yaşayan topluluklara özerklik tanıdı. Finlandiya'ya milli bir ordu kurdurup, para bastırdı. Ne var kı Finlandiya özgürlüklerinin panslavcılığa zararı dokunmaya başladı; Aleksandr III döneminde (1881-1894), ruslaştırma hareketi yoğunlaştı; Nıkolay II diyet meclisim haklarından mahrum etti ve bölge genel valisi Bobrikov a diktatörlük yetkileri verdi (1897). Bobrikov orduyu dağıttı ve yasadışı emirler uygulattı; rusça tek yönetim dili oldu. Bobrikov'un öldürülmesi (1904) ve 1905 devrimci hareketleri, çarı attığı adımları geri almaya zorladı. Diyet meclisi yerini kamu oylamasıyla seçilen (1906) bir millet meclisine bıraktı. Sözü geçen oylamada, dünyada ilk defa kadınlar da oy kullanıyordu. Bununla beraber 1907 de ruslaştırma önlemleri yemden alındı; millet meclisi dağıtıldı, karşı koyanlar Sibirya'ya gönderildi, rusçanın kullanımı zorunlu hale getirilip yönetim kurumlan rus sistemine dahil edildi. Pasif direniş gücü kendine bir düzen verdi ve 1914'te bir gönüllüler birliği Almanya'da eğitildi. 1917 Devrimi Sibirya'daki sürgünlerin salınmasını ve Finlandiya'nın özerkliğini sağladı. Ama rus garnizonları ülkeyi terk etmedi. Bolşevikliği benimseyen sosyalistler kızıl muhafızları kurarken, muhafazakârlar sivil muhafızlara çekidüzen verdiler.^[4]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Hjelm, Titus (2021). Historical dictionary of Finland (3. bas.). Lanham, Md.: Rowman & Littlefield Publishers. ss. 69-71. ISBN 978-1538111536.
^ Klinge 1997, Jutikkala & Pirinen 2002, Pulma 2003a, Zetterberg 2003, Jussila 2004, Ylikangas 2007
^ Haapala 1995, Jussila 2004 ja 2007, Ylikangas 2007.
^ Leif Tengström: "Muschoviten...Turcken icke olijk" II, 1997, s. 104

[FinlandiyaSözlüğü-1] Hjelm, Titus (2021). Historical dictionary of Finland (3. bas.). Lanham, Md.: Rowman & Littlefield Publishers. ss. 69-71. ISBN 978-1538111536.

[2] Klinge 1997, Jutikkala & Pirinen 2002, Pulma 2003a, Zetterberg 2003, Jussila 2004, Ylikangas 2007

[3] Haapala 1995, Jussila 2004 ja 2007, Ylikangas 2007.

[4] Leif Tengström: "Muschoviten...Turcken icke olijk" II, 1997, s. 104

[1]

[2]

[3]

[4]