Johan Christian Fabricius

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Johan Christian Fabricius
Doğum7 Ocak 1745(1745-01-07)
Tønder, Schleswig (şimdi Danimarka)
Ölüm3 Mart 1808 (63 yaşında)
Kiel, Holstein (şimdi Almanya)
VatandaşlıkDanimarka
EğitimKopenhag Üniversitesi, Uppsala Üniversitesi
Kariyeri
Dalı
Çalıştığı kurumlar

Johan Christian Fabricius (7 Ocak 1745 – 3 Mart 1808) Danimarkalı bir zoolog olup o dönemde tüm eklembacaklıları kapsayan "Insecta" (böcekler, örümceğimsiler, kabuklular ve diğerleri) konusunda uzmanlaşmıştır. Carl Linnaeus'un öğrencisidir.18. yüzyılın en önemli entomologlarından biri olarak kabul edilir;[1] yaklaşık 10.000 hayvan türüne isim vermiş ve modern böcek sınıflandırmasının temelini atmıştır.

Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Johan Christian Fabricius, 7 Ocak 1745'te, babasının doktor olarak çalıştığı Schleswig Düklüğü'ndeki Tønder'de doğdu.[2][3] Altona'daki gymnasium'da eğitim gördü ve 1762'de Kopenhag Üniversitesi'ne girdi.[4] Aynı yılın ilerleyen zamanlarında arkadaşı ve akrabası Johan Zoëga ile birlikte Uppsala'ya gitti ve burada iki yıl boyunca Carl Linnaeus'un öğrencisi oldu.[4] Döndükten sonra, babasının Frederiks Hastanesi'nde danışman olarak çalıştığı dönemde babasından maddi desteğe ihtiyaç duymasına rağmen, 1775'te nihayet yayımlanan Systema entomologiae adlı eseri üzerinde çalışmaya başladı.[4]

Fabricius 1770 yılında Kopenhag'da profesör olarak atandı. 1775 veya 1776'da ise Kiel Üniversitesi ona doğa tarihi ve ekonomi profesörlüğü görevini teklif etti. Bu teklif, üniversitenin bir doğa tarihi müzesi ve botanik bahçesi inşa edeceğine dair bir söz ile birlikte geldi.[3] Öğrencilerinin Danimarka Kralı ve Schleswig Dükü olan VII Christian'a yaptıkları bir çağrı ile istifasını geri çekmek zorunda kaldığı bir olay da dahil olmak üzere üç kez istifa etmeye çalışsa da,[3] Fabricius hayatının geri kalanında Kiel'deki pozisyonunu korudu.[2]

Kiel'deki görevi sırasında Fabricius, yaz aylarında İngiliz koleksiyoncuların koleksiyonlarını incelemek için defalarca Londra'ya gitti. Bunlar arasında Joseph Banks ve Dru Drury gibi isimler vardı.[5] Kariyerinin sonlarına doğru Fabricius zamanının çoğunu Paris'te geçirdi. Burada Georges Cuvier ve Pierre André Latreille gibi doğa bilimcilerle sık sık görüştü.[3] Aynı zamanda Fransız Devrimi'nin olaylarıyla da ilgilendi. 1807'de İngilizlerin Kopenhag'a saldırdığını duyduğunda Fabricius Kiel'e döndü, bu da zaten zayıf olan sağlığını daha da kötü etkiledi. 63 yaşında, 3 Mart 1808'de hayatını kaybetti.[3] Kızı Paris'te bir kazada hayatını kaybetti ancak kendisi tıp okuyan iki oğlu yaşamaya devam etti.[2]

Evrim[değiştir | kaynağı değiştir]

Fabricius'un evrim hakkındaki fikirleri çok fazla bilinmemekle birlikte, insanın büyük primatlardan türediğine ve yeni türlerin var olan türlerin hibritleşmesiyle oluşabileceğine inanıyordu.[6] Ayrıca yeni türlerin morfolojik adaptasyondan meydana gelebileceğini düşünmesi nedeniyle kendisine "Lamarckçılığın Babası" denmiştir.[6][7] Fabricius, çevrenin türlerin gelişimi üzerindeki etkisi ve seçilim (dişilerin en güçlü erkekleri tercih etmesi) olgusu hakkında yazılar yazmıştır.[6][8]

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Fabricius 18. yüzyılın en önemli entomologlarından biri olarak kabul edilir.[3] Bitki bilimine daha çok ilgi duyan hocası Carl Linnaeus'a kıyasla böcekleri çok daha yakından gözlemlemiştir. Fabricius, Linnaeus'un yaklaşık 3.000 tür sayısına karşılık 9.776 böcek türüne isim vermiştir.[8] Diğer entomologların koleksiyonlarını inceleyerek Mısır Sina'sından birçok Tenebrionidae türünü tanımlamıştır.[9]

Fabricius sınıflandırma sistemine iki farklı alan ekledi. Hem yapay hem de doğal özellikleri dikkate aldı. Yapay özellikler bir türün tanımlanmasını, doğal özellikler ise diğer cins ve varyetelerle olan ilişkisini belirlemeyi sağlıyordu.[8]

Linnaeus'un böceklerin sınıflandırmasında ağırlıklı olarak kanat sayısına ve formuna dayanan sisteminden farklı olarak, Fabricius böcekleri ayırmak için ağız parçalarının şeklini kullanmıştır.[8] "Beslenme şekli ve biyolojisi aynı olanlar aynı cinsten olmalıdır" diye belirtmiştir.[10] Fabricius'un sistemi, önerdiği isimler günümüzde kullanılmasa da, böcek sınıflandırmasının temelini oluşturmaya devam etmektedir. Örneğin, böcekleri içeren takımı Linnaeus "Coleoptera" olarak adlandırırken o, "Eleutherata" olarak adlandırmış; Hymenoptera içinse "Piezata" terimini kullanmıştır. "Glossata" terimi hala kullanılmaktadır, fakat tüm Lepidoptera takımı yerine kelebekler arasında biraz daha küçük bir grup için kullanılmaktadır. Fabricius ayrıca erkek genital bölgelerinin sistematik için yararlı özellikler sağlayacağını öngörmüş olsa da, bu kavramı kendisi uygulamamıştır.[10]

Fabricius, Linnaeus'un tek bir cins olarak değerlendirdiği Staphylinidae familyasını bölen ilk kişidir. Linnaeus bu familyayı "Staphylinus" olarak adlandırmışken, Fabricius 1775'te Paederus cinsini oluşturmuştur. Aynı zamanda 77 adet Staphylinidae türünü tanımlamıştır.[11]

Sistematik entomoloji üzerine başlıca çalışmaları şunlardır:[8]

  • Latince: Systema entomologiae (1775)
  • Latince: Genera insectorum (1776)
  • Latince: Species insectorum (1781). Tam ismi: Latince: Species insectorum, exhibentes eorum differentias specificas, synonyma auctorum, loca natalia, metamorphosin, adjectis observationibus, descriptionibus
  • Latince: Mantissa insectorum (1787)
  • Latince: Entomologia systematica emendata et aucta (1792–1799)
  • Latince: Systema eleuthatorum (1801)
  • Latince: Systema rhyngotorum (1803)
  • Latince: Systema piezatorum (1804)
  • Latince: Systema antliatorum (1805)
  • Latince: Systema glossatorum (1807)

Eserlerinin çoğu dijital kütüphanelerde bulunabilir:

Fabricius'un koleksiyonları şu kurumlar arasında paylaştırılmıştır: Londra Doğa Tarihi Müzesi, Paris Ulusal Doğa Tarihi Müzesi (Muséum national d'histoire naturelle), Oxford Hope Entomoloji Bölümü, Glasgow Hunterian Müzesi ve Sanat Galerisi, Kiel Zooloji Müzesi ve Kopenhag Statens Naturhistoriske Müzesi.[3]

Fabricius'un zooloji alanındaki çalışmaları çok daha önemli olsa da, ekonomi üzerine de birkaç eser yazmıştır. Bunlar arasında 1773'te yayımlanan Begyndelsesgrundene i de økonomiske Videnskaber (Ekonomi Biliminin Temelleri), 1786-1790 yılları arasında yayımlanan Polizeischriften (Polis Yazıları) ve 1781'de yayımlanan Von der Volksvermehrung, insonderheit in Dänemark (Nüfus Artışı, Özellikle Danimarka'da) sayılabilir.[4]

Taksonomik isimlerde atıf yaparken bu kişinin yazar olduğunu belirtmek için standart yazar kısaltması J.Fabr. olarak kullanılır.[13]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Goya, a biography, by Charles Poore". Parnassus. 10 (7): 36-36. 1 Aralık 1938. doi:10.1080/15436314.1938.11666534. ISSN 1543-6314. 
  2. ^ a b c Damkaer, David M. (2002). The copepodologist's cabinet: a biographical and bibliographical history. Memoirs of the American Philosophical Society held at Philadelphia for promoting useful knowledge. Philadelphia, Pa: American Philosophical Society. ISBN 978-0-87169-240-5. 
  3. ^ a b c d e f g Hammer, Karen M.; Kristiansen, Erlend; Zachariassen, Karl Erik (Eylül 2011). "Physiological effects of hypercapnia in the deep-sea bivalve Acesta excavata (Fabricius, 1779) (Bivalvia; Limidae)". Marine Environmental Research. 72 (3): 135-142. doi:10.1016/j.marenvres.2011.07.002. ISSN 0141-1136. 
  4. ^ a b c d "Johan Christian Fabricius". Dansk biografisk leksikon. 1. (Danca). 5. Projekt Runeberg. 1891. ss. 24-30. 
  5. ^ Simrén, Y; Valdimarsson, S; Stokland, E; Lagerstrand, K M; Sixt, R; Hansson, S (25 Temmuz 2018). "Renal swelling indicates renal damage in infants with their first urinary tract infection". Acta Paediatrica. 107 (11): 2004-2010. doi:10.1111/apa.14489. ISSN 0803-5253. 
  6. ^ a b c Shapin, Steven (26 Şubat 2009). "Noretta Koertge (ed.), New Dictionary of Scientific Biography. 8 vols. Detroit, MI: Charles Scribner's Sons, Gale/Cengage Learning, 2008. ISBN 978-0684313207. $995.00 (hardback)". The British Journal for the History of Science. 42 (1): 116-117. doi:10.1017/s0007087409001915. ISSN 0007-0874. 
  7. ^ Kragh, Helge, (Ed.) (2008). Science in Denmark: a thousand-year history. Aarhus: Aarhus University Press. ISBN 978-87-7934-317-7. 
  8. ^ a b c d e Tuxen, S. L. (Ocak 1967). "The Entomologist, J. C. Fabricius". Annual Review of Entomology (İngilizce). 12 (1): 1-15. doi:10.1146/annurev.en.12.010167.000245. ISSN 0066-4170. 28 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024. 
  9. ^ Lillig, Martin; Pavlíček, Tomáš (2003). The Darkling Beetles of the Sinai Peninsula: Coleoptera: Tenebrionidae (excl. Lagriinae Et Alleculinae). Kasparek Verlag. s. 2. ISBN 978-3-925064-37-1. 
  10. ^ a b Grimaldi, David A.; Engel, Michael S. (2005). Evolution of the insects. Cambridge [U.K.] ; New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-82149-0. 
  11. ^ Herman, Lee H. (18 Temmuz 2001). "Catalog of the Staphylinidae (Insecta: Coleoptera). 1758 to the End of the Second Millennium.I. Introduction, History, Biographical Sketches, and Omaliine Group". Bulletin of the American Museum of Natural History. 2001 (265): 1. doi:10.1206/0003-0090.265.1.1. ISSN 0003-0090. 
  12. ^ Species insectorum: vol. 1, vol. 2
  13. ^ "International Plant Names Index. J.Fabr." 28 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Johan_Christian_Fabricius&oldid=32595563" sayfasından alınmıştır