Herman Boerhaave

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Herman Boerhaave
Doğum31 Aralık 1668(1668-12-31)
Voorhout, Birleşik Hollanda Cumhuriyeti
Ölüm23 Eylül 1738 (69 yaşında)
Leiden, Hollanda Cumhuriyeti
MilliyetHollandalı
EğitimLeiden Üniversitesi (M.A., 1690)
Harderwijk Üniversitesi (M.D., 1693)
Tanınma nedeniKlinik öğretimin kurucusu
Kariyeri
DalıTıp
Çalıştığı kurumlarLeiden Üniversitesi
Akademik danışmanlarıBurchard de Volder[1]
Önemli öğrencileriGerard van Swieten
İmza

Herman Boerhaave (d. 31 Aralık 1668 - ö. 23 Eylül 1738[2]) Hollandalı botanikçi, kimyager, Hıristiyan hümanist ve Avrupa çapında ünlü bir doktor. Klinik öğretimin ve modern akademik hastanenin kurucusu olarak kabul edilir ve bazen Venedikli doktor Santorio Santorio (1561-1636) ile birlikte "fizyolojinin babası" olarak anılır. Boerhaave, öğrencisi Albrecht von Haller (1708-1777) ile birlikte tıpta niceliksel yaklaşımı tanıtmıştır. En çok semptomların lezyonlarla ilişkisini göstermesiyle tanınır. Kimyasal üreyi idrardan izole eden ilk kişi olmuştur. Termometre ölçümlerini klinik uygulamaya koyan ilk hekimdir de aynı zamanda. Onun sloganı Simplex sigillum veri idi: 'Basitlik gerçeğin işaretidir'. Sık sık "Hollandalı Hipokrat " olarak da anılmaktadır.[2]

Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Oud Poelgeest Kalesi, Herman Boerhaave'nin Leiden yakınlarındaki Oegstgeest'teki evi. Burası onun yaşadığı dönemde ün kazanan ve arkadaşı ve Linnaeus'un sponsoru olan Hortus Cliffortianus'a rakip olan açık hava botanik bahçesinin bulunduğu yerdi. Trekschuit ile arkadaşının bahçesine ve Leiden Üniversitesi'ne gidip gelirdi.

Boerhaave, Leiden yakınlarındaki Voorhout'ta doğdu. Protestan bir papazın oğlu olarak,[3] gençliğinde ilahiyat eğitimi aldı ve vaiz olmak istiyordu.[4] Ancak babasının ölümünden sonra kendisine bir burs teklif edildi ve Leiden Üniversitesi'ne girdi. 1690'da felsefe alanında yüksek lisans derecesini De Differente Mentis a Corpore (Zihnin Bedenden Farkı Üzerine) başlıklı teziyle aldı.[5] Orada Epikuros'un, Thomas Hobbes'un ve Baruch Spinoza'nın öğretilerini eleştirdi. Daha sonra tıp çalışmalarına yöneldi. Tıp doktorasını 1693 yılında Harderwijk Üniversitesi'nden (bugünkü Gelderland ) De utilitate explorandorum in aegris excrementorum utsignorum (Hastaların Dışkısındaki Hastalık Belirtilerinin İncelenmesinin Faydası ) başlıklı teziyle aldı.

1701'de Leiden'deki tıp enstitülerine öğretim görevlisi olarak atandı; De commendando Hippocratis studio adlı açılış konuşmasında öğrencilerine o büyük doktoru kendilerine model olarak tavsiye etti. 1709'da botanik ve tıp profesörü oldu ve bu sıfatla Leiden botanik bahçesine yaptığı iyileştirmeler, eklemeler ve çok sayıda eserin yayınlanması ile sadece kendi üniversitesine değil aynı zamanda botanik bilimine de iyi hizmetlerde bulundu.[6]

14 Eylül 1710'da Boerhaave, zengin tüccar Meclis Üyesi Abraham Drolenvaux'nun kızı Maria Drolenvaux ile evlendi. Dört çocukları oldu ve bunlardan bir kızı Maria Joanna yetişkinliğe kadar yaşadı.[7] 1722'de aşırı bir gut hastalığından muzdarip olmaya başladı ve ertesi yıl iyileşti.

1714 yılında üniversitenin rektörü olarak atandığında, pratik tıp kürsüsünde Govert Bidloo'nun yerini aldı ve bu sıfatla modern klinik eğitim sistemini başlattı. Dört yıl sonra kimya kürsüsüne de atandı. 1728'de Fransız Bilimler Akademisi'ne ve iki yıl sonra Londra Kraliyet Cemiyeti'ne seçildi. 1729'da sağlığının bozulması onu kimya ve botanik kürsülerinden istifa etmek zorunda bıraktı; ve uzun süren ve acı veren bir hastalığın ardından Leiden'de öldü.

Miras[değiştir | kaynağı değiştir]

Ünü, Leiden Üniversitesi'nin özellikle tıp fakültesi olarak ününü o kadar artırdı ki, Avrupa'nın her yerinden gelen ziyaretçiler arasında popüler hale geldi. Avrupa'nın bütün prensleri ona öğrenciler gönderdi; öğrenciler bu becerikli profesörü yalnızca yorulmak bilmez bir öğretmen olarak değil, aynı zamanda sevgi dolu bir koruyucu olarak gördüler. Büyük Peter 1716'da Hollanda'ya gittiğinde (daha önce 1697'de denizcilik konularında eğitim almak için de Hollanda'da bulunmuştu) Boerhaave'den de dersler aldı. Voltaire, yakın arkadaşı olan ve onun için Boerhavia cinsine adını veren Carl Linnaeus gibi onu görmek için seyahat etti. Şöhreti Avrupa ile sınırlı değildi; Çinli bir mandarin ona "Avrupa'daki ünlü doktor Boerhaave'ye" adresli mektubu sonunda ona ulaştı.

J.Stracke tarafından yapılan bronz heykeli (1817–1891)

Bir zamanlar anatomist olarak çalıştığı Leiden Üniversitesi'nin ameliyathanesi günümüzde onun adını taşıyan bir müze olan Boerhaave Müzesi 'nin merkezinde bulunur. Asteroit 8175 Boerhaave, adını Boerhaave'den almıştır. 1955'ten 1961'e kadar Boerhaave'nin resmi 20 guldenlik Hollanda banknotlarına basıldı. Leiden Üniversitesi Tıp Merkezi, Boerhaave kursları adı verilen tıbbi eğitimler düzenlemektedir.

İskoçya'da tıp ve kimyanın gelişimi üzerinde olağanüstü bir etkisi oldu. İngiliz tıp okulları, mevcut kurumlarının dayandığı tıp eğitimi sistemini geliştirdiği için Boerhaave'ye saygı duyarlar.[8] Edinburgh Tıp Fakültesi'nin her kurucu üyesi Leyden'de eğitim görmüş ve John Rutherford ve Francis Home da dahil olmak üzere Boerhaave'nin kimya derslerine katılmıştı. Boerhaave'nin Elementa Chemiae (1732) adlı eseri kimya üzerine ilk metin olarak kabul edilmektedir.[9]

Boerhaave, genellikle şiddetli kusmanın bir sonucu olarak yemek borusunun yırtılmasını içeren Boerhaave sendromunu ilk kez tanımlamıştır. 1724'te Hollandalı amiral Baron Jan van Wassenaer'in açgözlü bir ziyafet ve sonrasında kusarak bu durumdan ölen vakasını anlatmasıyla meşhurdur.[10] Bu durum, yemek borusunun onarılmasına olanak sağlayan modern cerrahi tekniklerden önce de ölümcüldü.

Boerhaave, Hollandalı çağdaşı Baruch Spinoza'yı da eleştirdi ve 1688 tezinde ona saldırdı. Aynı zamanda Isaac Newton'a hayrandı ve eserlerinde sıklıkla Tanrı'dan bahseden dindar bir Hristiyandı.[4] Tıp hakkındaki dini düşüncelerinin Latinceden İngilizceye çevrilmiş bir derlemesi, Sir Thomas Browne Instituut Leiden tarafından Boerhaave's Orations ("Boerhaave'nin Duaları" anlamına gelir) adı altında derlendi.[11] Doğayı Tanrı'nın Yarattığı[12] olarak görüyordu ve Tanrı onların mutemedi olduğu için en iyi hastalarının yoksullar olduğunu söylüyordu.[13][14]

Tıbbi katkılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Boerhaave kendisini yoğun bir şekilde insan vücudunun incelenmesine adadı. René Descartes'ın mekanik teorilerinden ve hayvan hareketlerini mekanik hareket açısından tanımlayan 17. yüzyıl gök bilimci ve matematikçi Giovanni Borelli'nin mekanik teorilerinden oldukça etkilendi. Boerhaave bu tür önermelere dayanarak insan fizyolojisinin hidrolik bir modelini önerdi.[15] Yazılarında kaldıraç ve makara gibi basit makinelerden ve benzeri mekanizmalardan bahsediyordu ve vücut organlarının ve üyelerinin boru benzeri yapılardan bir araya getirildiğini öngörüyordu.[16] Örneğin damarların fizyolojisini boruların işleyişine benzetiyordu. Sıvı basıncının uygun bir dengesinin önemini vurgulamıştır ve sıvıların vücutta herhangi bir engel olmadan serbestçe hareket edebilmesi gerektiğine dikkat çekmiştir. Sağlığı için vücudun kendi kendini düzenlemesi ve sağlıklı bir denge durumunu sürdürmesi gerekiyordu. Boerhaave'nin bedeni bir aygıt olarak kavramı, onun tıbbi dikkatini hastalığın ontolojik veya ezoterik açıklamalarından ziyade maddi sorunlara odakladı.

Boerhaave'nin bilgi ve felsefesini öğretmesi birçok öğrenciyi Leiden Üniversitesi'ne çekmişti. Pratik gözlem ve bilimsel deneye dayalı anatomik araştırmanın önemini vurgulamıştır. Onun bedensel sistem kavramı tüm Avrupa'da yaygınlaştı ve Avrupa okullarındaki tıp eğitiminin dönüştürülmesine yardımcı oldu. Onun içgörüleri diğer eleştirel tıp düşünürleri arasında, özellikle de sağlığın korunması ve aslında restorasyonu için fiziko-mekanik ilkelerin önemini güçlü bir şekilde savunan Alman doktor ve kimyager Friedrich Hoffmann'da büyük ilgi uyandırdı.[17] Leiden'de profesör olarak Boerhaave birçok öğrenciyi etkiledi. Bazıları deneylerinde onun felsefesini destekledi ve ilerletti, bazıları ise onu reddetti ve insan fizyolojisine ilişkin alternatif teoriler önerdi. Leiden'deki derslerinin özetlerinden oluşan ve Avrupa'da geniş çapta tanınmasını sağlayan çok sayıda ders kitabı ve yazı üretti. 1708'de Institutiones Medicae adlı yayını beşten fazla dilde yayınlandı ve yaklaşık on baskıya ulaştı. Dünyaca ünlü bir kimya ders kitabı olan Elementa Chemia 1732'de yayınlandı.

İnsan vücudunun mekanik kavramı, Galen ve Aristoteles'in ortaya koyduğu asırlık kurallardan ayrılıyordu. Boerhaave, antik çağlardan aktarılan öğretilere körü körüne bağlılık yerine, kendi araştırmaları ve kendi test yöntemlerinin doğrudan uygulanması yoluyla kesin bulgular elde etmenin önemini anlamıştı. Bu yeni akıl yürütme, Rönesans anatomisinin alanını da genişletti: iatrokimya alanında tıbbi uygulama ve anlayışta reformların yolunu açtı.

Çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Aphorismi de cognoscendis et curandis morbis, 1728

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Gerrit Arie Lindeboom (ed.), Boerhaave and His Time, Brill, 1970, p. 7.
  2. ^ a b Underwood, E. Ashworth. "Boerhaave After Three Hundred Years." The British Medical Journal 4, no. 5634 (1968): 820–25. JSTOR 20395297.
  3. ^ Robert Siegfried (2002). From Elements to Atoms: A History of Chemical Composition, Volume 92, Issues 4–6. American Philosophical Society. p. 128
  4. ^ a b Mendelsohn, p. 287
  5. ^ Herman Boerhaave (1690). "De distinctione mentis a corpore" (PDF). 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  6. ^ Gunn, Mary (1981). Botanical exploration of southern Africa : an illustrated history of early botanical literature on the Cape flora : biographical accounts of the leading plant collectors and their activities in southern Africa from the days of the East India Company until modern times. L. E. W. Codd. Cape Town: Published for the Botanical Research Institute by A.A. Balkema. s. 40. ISBN 0-86961-129-1. OCLC 8591273. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2023. 
  7. ^ "Herman Boerhaave (www.whonamedit.com)". 7 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2006. 
  8. ^ Underwood, E. Ashworth (1 Ocak 1968). "Boerhaave After Three Hundred Years". The British Medical Journal. 4 (5634): 820-25. doi:10.1136/bmj.4.5634.820. PMC 1912963 $2. PMID 4883155. 
  9. ^ Clow, Archibald & Nan L. Clow The Chemical Revolution, Batchworth Press, London, 1952.
  10. ^ Boerhaave, H., Atrocis, nec descripti prius, morbii historia: secundum medicae artis leges conscripta (Leiden, the Netherlands: Lugduni Batavorum Boutesteniana, 1724).
  11. ^ Boerhaave, Herman (1983). edited by Elze Kegel-Brinkgreve & Antonie Maria Luyendijk-Elshout. Boerhaaveìs Orations. Volume 4 of Publications of the Sir Thomas Browne Institute Leiden. Brill Archive. 9004070435
  12. ^ Principe, Lawrence (2007). New Narratives in Eighteenth-Century Chemistry: Contributions from the First Francis Bacon Workshop, 21–23 April 2005, California Institute of Technology, Pasadena, California. Springer, pp. 66–67
  13. ^ H. Biglow, Orville Luther Holley (1817). The American Monthly Magazine and Critical Review, Volume 1. H. Biglow, p. 192
  14. ^ Hosack, David (1824). Essays on various subjects of medical science. New York Symour. p. 113
  15. ^ Cook, Harold (2007). Matters of Exchange. New Haven: Commerce, Medicine, and Science in the Dutch Golden Age. s. 393. 
  16. ^ Lindemann, Mary (2013). Medicine and Society in Early Modern Europe. second. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 101-05. ISBN 978-0521425926. 
  17. ^ Broman, Thomas (2003). The Medical Sciences. Cambridge: The Cambridge History of Sciences. s. 469. 
  • Guggenheim, KY "Herman Boerhaave beslenme üzerine." Beslenme Dergisi 118, no. 2 (1988): 141-143.DOI:10.1093/jn/118.2.141
  • Mendelsohn, Everett (2003). Bilimlerde Dönüşüm ve Gelenek . Cambridge Üniversitesi Yayınları.9780521524858ISBN 9780521524858
  • Rina Knoeff (2002), "Herman Boerhaave (1668–1783): Kalvinist kimyager ve doktor." Hollanda'da Bilim Tarihi ve Burs, Cilt 3. Hollanda Kraliyet Sanat ve Bilim Akademisi.
  • Underwood, E. Ashworth . "Üç Yüz Yıl Sonra Boerhaave." İngiliz Tıp Dergisi 4, no. 5634 (1968): 820–25. JSTOR 20395297

Daha fazla okuma[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Herman_Boerhaave&oldid=32471470" sayfasından alınmıştır