Hawdıqo Mansur
| Thamade Dzepaşe Hawdıqo Mansur Хьаудыкъо Мансур | |
|---|---|
| |
 Çerkesya Konfederasyonu Lideri
| |
| Görev süresi 1839-1846 | |
| Yerine geldiği | İsmail Berzeg |
| Yerine gelen | Naib Muhammed Emin |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 18/19. yy Natuhay, Çerkesya |
| Ölüm | 1846 Çerkesya |
| Milliyeti | Çerkes |
| Mesleği | Asker, siyasetçi |
| Dini | Sünni İslam |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı | Çerkesya Konfederasyonu
|
| Çatışma/savaşları | Rus-Çerkes Savaşı |
Hawdıqo Mansur Şupago[1] (Adigece: Хьаудыкъо Мансур, romanize: Hawdıqo Mansur; Rusça: Хаудуко Мансур/Мамсыр Гайду-Кор;[1][2] veya Haud-oğlu Mansur), Çerkesya Konfederasyonu'nun 1839-1846 arasında de facto lideri olan Çerkes siyasetçi ve askeri kumandan. Rus-Çerkes Savaşında yer almıştır.[3][4][5][6] Natuhayların baş aşireti olan Şupago aşiretinin lideriydi.[1] Qalebatıqo Şupago ile akrabadır.[1]
Biyografi
[değiştir | kaynağı değiştir]
İsim
[değiştir | kaynağı değiştir]Mansur'un soy adı Şupago olup, Hawdıqo "Hawd'ın oğlu" anlamına gelmektedir. Çerkeslerin "-qo" soneki ile biten hem soyadları hem de lakapları vardı. Bu ek Türkçe adlardaki "-oğlu" ekiyle eş anlamlıdır.
Çerkesya'yı ziyaret eden ve anılarını yazan İngiliz seyyah Longworth, onu "Hawdıqo Mansur" isminin Türkçe çevirisi olan "Haud-oğlu Mansur Bey" olarak adlandırıyor. Çerkesler Osmanlı hükûmeti ile iletişim kurarken isimlerinin Türkçe çevirilerini kullanırlardı. Mansur'un popülerliğini öven Longworth, Çerkeslerin Mansur'u "ülkenin kralı" olacak kadar sevdiğini belirtir. Aynı zamanda Mansur'un akıcı Türkçe konuştuğundan bahseder.[4] Babasının Türk olduğuna dair iddialar vardır.[1]
Gençliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Çerkesler tarihlerini yazmadıkları ve tüm bilgiler dış kaynaklarından geldiği için Hawdıqo'nun gençliği hakkındaki bilgiler detaylı değildir. Çerkes soylularından olan Hawdıqo, Natuhay bölgesinde doğdu ve askeri bir eğitimle büyüdü. "Kürsüde sesiyle, savaşta kılıcıyla üstünlük kazanan bir adam" olarak tanımlandı.[3]
Rus-Çerkes Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Birkaç kaynak, Hawdıqo'nun tüm Çerkesya'da saygı duyulan bir kişi olduğunu belirtir. 1839'da Çerkesler, Anapa civarındaki Bığurqal'ı yeni başkentleri olarak ilan ettiler ve Hawdıqo Mansur, Çerkes Konfederasyonunun lideri ilan edildi. Bu unvanı ölümüne kadar korudu. Natuhaylar üstünde büyük etkisi vardı.[2] General Raevsky, Şubat 1840'ta "Doğu Yakasının Siyasi Durumu Üzerine" notunda şunları söylüyor: "Meclisin başkanı Khaud-Oglu-Mamsyr idi."[1][5][7] Şövalye Edouard Taitbout de Marigny'nin Çerkesya'ya seyahatlerle ilgili kitabında bahsettiği soylu bir Natuhay sülalesi olan Şupago sülalesinin lideri olarak bahsediliyor.[8] James Bell'in kitabından alıntılanan "Çerkesya baş kadısının ve diğer büyüklerin Sucuk-kale ile ilgili beyanı" adlı bir belgenin imzaları arasında onun imzası da bulunmaktadır.[9] (James Bell de Çerkesya'yı ziyaret etmiştir) Yine "Haudoğlu Mansur" olarak bilinmektedir.[9]
1840 yılında yaptığı konuşmada teslim olmaktansa gerekirse çocukları bile askere alabileceklerinden bahseder:[3]
"Birçok cesur savaşçılarımızı kaybettiysek de onların yerine koyacak adamlarımız ve çocuklarımız vardır! En fenası, barut ve kurşunumuz olmaması yüzünden tüfeklerimizi kullanamayacak bir hale düşmemizdir. Böyle olsa bile elimizde kılıçlarımız ve kamalarımız varken düşmanlara aslâ itaat etmeyeceğiz! Bütün dünya bizi terketse ve vatanımızın son noktasına kadar sürülsek dahi yine Adigelerin (Çerkeslerin) neye muktedir oldukları görülecektir. Gerekirse kadın ve çocuklarımızın düşman eline geçmemeleri için onları kendi ellerimizle keseceğiz ve onların intikamını almak için müttehiden biz de mahvolacağız."
— Hawdıqo Mansur
Lazarevsky Kuşatması 7 Şubat 1840 gecesi gerçekleşti. 3 saatlik bir savaşın ardından sur Çerkesler tarafından alındı. Kale daha sonra topraklarında düşman unsurları istemeyen Çerkesler tarafından yıkıldı. Hawdıqo mansur ve İsmail Berzeg, 11.000 kişilik bir orduyla Abyn dahil iki kaleyi daha ele geçirmeye devam etti.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]1846'da öldü.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f Хотко, Самир (2014). "КАВКАЗСКАЯ ВОЙНА: УРОКИ ИСТОРИИ И СОВРЕМЕННОСТЬ". Майкоп: Материалы научной конференции, посвященной 150-летию окончания Кавказской войны. Erişim tarihi: 25 Ekim 2023.
- ^ a b Хотко, Самир (2015). "ГЛАВА 5. ЧЕРКЕССКИЙ ЛИМЕС" (Rusça). Адыгейский республиканский институт гуманитарных исследований. Erişim tarihi: 25 Ekim 2023.
- ^ a b c İsmail Hakkı Berkok (1958). Tarihte Kafkasya. İstanbul Matbaası. 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2023.
- ^ a b John Augustus Longworth, A Year Among the Circassians
- ^ a b Анатольевна, Кажарова Инна (2018). "Путь как пространственная и духовная категория в романе А. Нажжара "Изгнанники Кавказа"". Научный диалог (8): 122-133. ISSN 2225-756X.
- ^ "КАВКАЗ ЗАОМ ИПРОИЗВЕДЕНИЕХЭМ КЪАХЭФЭРЭ АДЫГЭ ЦIЭ УНАЕХЭР" (Adigece). Adyghe Republican Institute of Humanitarian Studies named after. T.M. Kerasheva. 2014. Erişim tarihi: 25 Ekim 2023.
- ^ Raevsky. "Doğu Yakasının Siyasi Durumu Üzerine". Şubat 1840
- ^ Taitbout de Marigny, Edouard (1836). Voyages en Circassie (Fransızca). 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2023.
- ^ a b James Stanislaus Bell (1840). Journal of a Residence in Circassia: During the Years 1837, 1838 and 1839 (İngilizce). 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2023.