İçeriğe atla

Grossmünster

Koordinatlar: 47°22′12″K 8°32′39″D / 47.37000°K 8.54417°D / 47.37000; 8.54417
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Grossmünster

Grossmünster, (Türkçe: Büyük Manastır) İsviçre'nin Zürih kentinde olan Romanesk tarzı bir Protestan kilisesidir. Koruyucu azizleri, Zürih şehrinin de koruyucu azizleri sayılan Felix ve Regula ile Exuperantius'tur. Zürih'teki (Fraumünster ve St. Peterskirche ile birlikte) üç büyük kiliseden birisidir. Limmat Nehri kıyılarında bulunur.

Adı

[değiştir | kaynağı değiştir]

'Grossmünster' adı 14. yüzyıldan kalmadır. Daha önceki kaynaklarda sadece 'Zürih kilisesi' (uricina ecclesia) olarak tanımlanır. Ilk olarak 1272 yılında 'manastır' terimi (Monasterium praepositurae Thuricensis) kullanıldığı görülür. Kendisinden daha küçük olan Fraumünster ile ayrıştırabilmek için Grossmünster adı ilk olarak 1322 yılında ortaya çıkmıştır.[1]

Kuruluş efsanesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Efsanenin en eski yazılı hali 9. yüzyılın ilk yarısına ait bir metinde yer alır. (Codex 225, St.Gallen kütüphanesi) «Tempore illo» (her zaman) ifadesiyle yapılan giriş Karolenj dönemini işaret eder. Teb lejyonunu anlatan Passio acaunensis martyrumdan kaynak almıştır. Exuperantius figürü ise başlangıçta efsanede yer almaz ve ilk olarak 13. yüzyılda ortaya çıkar.

Efsaneye göre Felix ve Regula kardeşler, 3. yüzyılda tümü Hristiyanlığa geçen ve bu yüzden Agaunum (Saint-Maurice) Wallis'de katledilen Teb lejyonundan idiler. Lejyonun komutanı olan Mauritius'un emri ile hizmetçileri Exuperantius'ı da yanlarına alarak kaçarlar ve Furka geçidi ve Klausen geçidi üzerinden Glarus'a gelirler. Linth Nehrini izleyerek Zürih Gölüne ve oradan da Turricum'a (Zürih) ulaşırlar. Burada çadırlarını kurup, gece gündüz tanrıya hizmet ederler.

Fakat, efsaneye göre oldukça gaddar bir imparator olan Maximian arkalarından adamlarını yollar. Üç aziz ibadetlerini yapmakta oldukları sırada imparatorun askerlerinin baskınına uğrarlar. Ancak bir mucize eseri kim oldukları hemen anlaşılmaz. Nihayet Teb lejyonunun kaçaklarından Exuperius, Candidus ve Viktor olup olmadıkları sorulduğu zaman, inançlı bir şekilde gerçek kimliklerini açıklarlar. Yapılan işkencelere rağmen, Roma tanrıları Merkür ve Jüpiter'a kurban kesmeyi kabul etmezler. İmparatorluk güçlerinin komutanı Decius'un emri ile Limmat üzerindeki bir adada kafaları kesilerek idam edilirler. Daha sonra melekler, kafalarını ellerinde taşıyan azizlerin cesetlerini, 40 arşın yukarıda gömüldükleri yer olan bir tepeye çıkarır.

Orta Çağ'da birçok kişi, ellerinde kafalarını taşıyarak suyun üzerinde yürüyen ve Felix ile Regula'ya benzeyen kişileri gördüğünü ileri sürmüştür.

Felix ve Regula başrahiplik bölgesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kilisenin başrahiplik bölgesi, Orta Çağ boyunca tarihi Konstanz Piskoposluğu içinde Konstanz Katedrali ile birlikte en önemli bölgelerden biriydi. Manastırın başında 1114'ten beri bir başrahip bulunmuş ve bölge kendi rahiplerini seçebilecek şekilde yetkilendirilmiştir.

Grossmünster bir kilise prensliği olarak Zürih bölgesindeki menkul ve gayrimenkullere hükmedebiliyordu. Albisrieden, Schwamendinegn, Fluntern, Höngg ve Meilen en önemli bölgeleriydi. Bunun yanında kilise Töss, Ren, Reuss, Zugersee ve Obersee'de de vergi toplama yetkisine sahipti.

14. yüzyılda dilenci vaiz tarikatlarının (Fransizken ve Dominikan tarikatları gibi) kurulmasına kadar Grossmünster, Konztans piskoposluğu içinde müzik konusunda uzmanlaşmıştı.[2] 1259 yılında koro şefi olan Konrad von Mure kilise korosu için bir vakıf oluşturdu ve 1260'ta aralarında kendi bestelediği ezgilerin de olduğu geniş bir ilahi kataloğu olan Grossmünster'in Liber ordinarius'unu düzenledi.[3] Manastır sonraki yıllarda da çok sayıda önemli koro şefi yetiştirdi.

Reformasyon döneminden sonra idari ve yargısal yetkiler Zürih meclisine devredildi, ancak manastır topraklarının sahipliği 1832 yılına kadar manastıra ait olarak kaldı. Reform sonrasında vakıf teoloji çalışmalarına yönelmeye başladı. Latince eğitiminin yanında bir yüksekokul ve Ulrich Zwingli tarafından kurulan bir teoloji akademisi oluştu, önceleri "Prophezei" daha sonra "Carolinum" denilen bu kurumlaşma 1833'te kurulan Zürih Üniversitesinin çekirdeğini oluşturdu ki üniversite hala Grossmünster'in damgasını taşır.

1832'de vakfın lağvedilmesinden sonra kiliseye bitişik olan vakıf binası satıldı ve 1849'da Gustav Albert Wegmann tarafından neoromantik tarzda yeniden inşa edildi. Bu bina 1976'ya kadar o zamanki adıyla Grossmünstershulhaus (Grossmünster okul binası) kız okulu olarak hizmet gördü. 1976'dan sonra binada Zürih Üniversitesinin teoloji seminerleri yapılmaya başladı.[4]

Yapının özellikleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Binanın batı cephesi tipik Alman romanesk tarzındadır. Ana cephe ise kuzeyde yer alır. Zafer anıtı tarzındaki ana cephe portalı Felix ve Regula'nın mezarlarının olduğu düşünülen yerdedir ve burası ile Fraumünster arasındaki yol Prozession aksı (İsa'nın çarmıhı ile birlikte yürüyüşünü anmak için yapılan yürüyüş alayı) olarak tanımlanır. (Yol üzerindeki Wasserkirche ise Felix ve Regula'nın yakıldığı düşünülen yerde yapılmıştır.) Ana portalın sağ bölümünde Kral Davud elinde bir yaylı müzik aletini çalarken betimlenmiştir.

1950'de Otto Münch tarafından yapılmış olan bronz kapı incilden sahnelerden oluşan kabartmalarla doludur. Güney cephesindeki kapıda Münch tarafından yapılmış ve aynı şekilde incilden sahnelerle bezenmiştir.

Batı cephesinde iki adet 64 metrelik altıgen kule bulunur. Güneydeki kuleye Karlsturm (Karl kulesi) denir ve bu kuleye çıkış mümkündür. 50 metre yükseklikteki kulenin panorama platformuna 187 merdivenle çıkılabilir. Kulenin dışına kucağında kılıcıyla oturur şekilde bir Şarlman heykeli yerleştirilmiştir. Kuzey kulesi (aynı zamanda çan kulesi de denir) ise reformcu Heinrich Bullinger'in bir rölyefiyle süslenmiştir. Onun hemen üstünde atlı bir süvari görülür ki Alplerin kuzeyindeki en eski süvari rölyefi olabilir. Rölyef 1180 yılına tarihlenmiştir ve Zähringer hanedanından IV. Berchthold'un egemenlik alameti olduğu tahmin edilmektedir ve komşu egemenlik bölgesini gösterir.[5]

İç mekan

[değiştir | kaynağı değiştir]

İç mekan oldukça gösterişsiz bir şekilde bırakılmıştır. Sadece 1853 tarihli bir mimber (Kanzel), 1598 tarihli bir vaftiz kurnası ve akşam yemeği masası bulunur.

Renkli vitray pencereleri 1933'te İsviçreli sanatçı Augusto Giacometti tarafından eklenmiştir. Kuzey duvarında ise 16. yüzyıla ait İsa'nın kutsal yüzü betimlemesi ("Veil of Veronika" Veronica adında bir kadın, çarmıha gerilmeden önce elinde bir bezle İsa'nın yüzünü siler ve İsa'nın çehresi bu bezin üzerinde belirir.) yer alır.

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Daniel Gutscher: Das Grossmünster in Zürich. Eine baugeschichtliche Monographie. (Schweizerische Kunstführer, Nr. 5), Bern 1983, ISBN 3-85717-017-4.
  2. ^ Magdalen Bless-Grabher: Zürich und seine Bettelordensklöster. – In: Bettelorden, Bruderschaften und Beginen in Zürich: Stadtkultur und Seelenheil im Mittelalter, hrsg. von Barbara Helbling u. a. – Verlag Neue Zürcher Zeitung, Zürich 2002, S. 11–24, bes. S. 22. ISBN 3-85823-970-4
  3. ^ Peter Stotz: Zum Lob der Zürcher Stadtpatrone, liturgische Dichtungen zum Fest von Felix und Regula. – In: Turicensia latina: lateinische Texte zur Geschichte Zürichs aus Altertum, Mittelalter und Neuzeit, hrsg. von Peter Stotz u. a. – Verlag Neue Zürcher Zeitung, Zürich 2003, S. 60–67. ISBN 3-03823-013-8
  4. ^ Daniel Gutscher: Le Grossmünster de Zurich. (Schweizerische Kunstführer, Nr. 326). Hrsg. Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte GSK. Bern 1995, ISBN 978-3-85782-326-8.
  5. ^ Adolf Reinle, Der Reiter am Zürcher Grossmünster. Zeitschrift für schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte Band 26 29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. içinde

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta Grossmünster ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Grossmünster&oldid=35334813" sayfasından alınmıştır