Göta Kanalı
| Göta Kanalı | |
|---|---|
 | |
| Havza | |
| Ülke(ler) | İsveç |
| Konum | Götaland |
| Koordinatlar | 58°50′15″N 13°58′24″E / 58.837423°K 13.973451°D |
| Genel bilgiler | |
| Yapım süresi | 26 Eylül 1832 |
| Gemi uzunluğu (en fazla) | 30 m (98 ft) |
| Gemi genişliği (en fazla) | 7 m (23 ft) |
| Su çekimi (en fazla) | 282 m (925 ft) |
| Kanal havuzu | 58 |
| Wikimedia Commons | |
 | |
Göta Kanalı (İsveççe: Göta kanal) 19. yüzyılın başlarında inşa edilen bir İsveç kanalıdır. Kanal 190 km (120 mil) uzunluğundadır, bunun 87 km'si (54 mil) kazılmış veya patlatılmıştır, genişliği 7–14 m (23–46 ft) arasında değişmektedir ve maksimum derinliği yaklaşık 3 m'dir (9,8 ft).[1] Kanalda hız 5 knot ile sınırlandırılmıştır.[2]
Göta Kanalı, batı kıyısındaki Göteborg'dan (Gothenburg) Baltık Denizi'ndeki Söderköping'e Trollhätte kanalı ve Göta älv nehri üzerinden, büyük Vänern ve Vättern gölleri boyunca bir rota sağlamak için bir dizi göl ve nehri birbirine bağlayan 390 km (240 mil) uzunluğundaki bir su yolunun bir parçasıdır. Bu su yolu İsveç'in Mavi Kurdelesi (İsveççe: Sveriges blå band) olarak adlandırılmıştır.[3] Yaygın inanışın aksine, bu su yolunu bir tür büyük Göta Kanalı olarak düşünmek doğru değildir: Trollhätte Kanalı ve Göta Kanalı tamamen ayrı varlıklardır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İsveç'in güneyinden geçecek bir kanal fikri ilk olarak 1516 yılında Linköping piskoposu Hans Brask tarafından ortaya atılmıştır. Ancak Brask'ın önerileri 19. yüzyılın başlarına kadar İsveç Deniz Kuvvetleri'nde görev yapmış Almanya doğumlu Baltzar von Platen tarafından hayata geçirilmedi. Projeyi organize etti ve gerekli mali ve siyasi desteği sağladı. Planları hükümetin ve kanalı İsveç'in modernleşmesini başlatmanın bir yolu olarak gören yeni kral XIII. Karl'ın coşkulu desteğini aldı. Von Platen 1806'da kanalın modernleştirici erdemlerini överek madencilik, tarım ve diğer endüstrilerin “ülke boyunca bir navigasyon yolundan” yararlanacağını iddia etti.[4]
İsveç'te 1810'da başlatılan büyük inşaat projesinin 24 milyon riksdaler bütçesi ile tamamlandığı, Birleşik Krallık'tan uzmanlık ve ekipmanların getirildiği, İskoç inşaat mühendisi Thomas Telford'un proje için planları geliştirdiği ve İngiliz mühendislerin projeye yardım ettiği belirtilmiştir.[1]
Kanal, Baltık Denizi'ne giden veya Baltık Denizi'nden gelen gemilerin Øresund'u atlamasını ve böylece Danimarka geçiş ücretinden kaçınmasını sağladı.[5] 1851 yılında iş adamı André Oscar Wallenberg, İngiltere'den Rusya'ya kanal üzerinden mal taşımak için İsveç Kanalı Vapur Transit Trafiği Şirketi'ni kurdu. Ancak, Kırım Savaşı İngiliz-Rus ticaretini durdurmadan önce Sankt-Peterburg ve Kingston upon Hull arasında Motala üzerinden sadece iki sefer yaptı. Savaş sona erdikten sonra büyük güçler Danimarka'ya dört yüz yıllık Sound Dues geleneğini sona erdirmesi için baskı yaptı ve böylece kanalın Øresund'a alternatif olarak kullanışlılığı bir anda ortadan kalktı.[6]
Demiryollarının 1855'te gelişi, trenlerin yolcu ve malları çok daha hızlı taşıyabilmesi ve yılın beş ayı boyunca kanalı geçilmez kılan kış mevsiminin gelmesiyle birlikte kapanmak zorunda kalmaması nedeniyle kanalı hızla gereksiz hale getirdi.[7] 1870'lere gelindiğinde kanalın mal trafiği sadece üç ana dökme mal türüne düşmüştü: orman ürünleri, kömür ve cevher, bunların hiçbiri hızlı taşıma gerektirmiyordu. Trafik hacimleri bundan sonra durgunlaştı ve bir daha asla toparlanamadı.[1]
Kanalın, Motala'da kanalın inşası için gerekli vinçler ve buharlı taraklar gibi makineleri üretmek üzere kurulmuş bir fabrika olan Motala Verkstad şeklinde önemli bir endüstriyel mirası vardı. Bu tesis bazen “İsveç mühendislik endüstrisinin beşiği” olarak anılmaktadır. Kanal açıldıktan sonra Motala Verkstad, yeni inşa edilen demiryolları için ekipman, lokomotif ve vagon üretimine odaklandı ve Linköping'deki uçak üreticisi Saab tarafından satın alınan AB Svenska Järnvägsverkstädernas Aeroplanavdelning (ASJA) şeklinde bugüne kadar devam eden bir demiryolu mühendisliği geleneği başlattı.[1]
Açıklama
[değiştir | kaynağı değiştir]Bugünlerde kanal öncelikle turistik ve eğlence amaçlı bir cazibe merkezi olarak kullanılmaktadır. Her yıl yaklaşık iki milyon kişi, kendi tekneleriyle ya da çok sayıdaki yolcu gemilerinden biriyle keyif yolculukları ve ilgili faaliyetler için kanalı ziyaret etmektedir.[1] Kanala bazen ironik bir şekilde “boşanma hendeği” (İsveççe: skilsmässodiket) denmektedir, çünkü deneyimsiz çiftler dar kanalda ve birçok kilitte kendi başlarına gezinmeye çalışırken katlanmak zorunda kaldıkları sıkıntılar nedeniyle.[8]
Kilitler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kanalda 58 kilit bulunmaktadır ve 30 m (98 ft) uzunluğa, 7 m (23 ft) genişliğe ve 2,8 m (9,2 ft) su çekimine kadar olan gemileri barındırabilmektedir.[5]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Svedin, Uno; Hägerhäll Aniansson, Britt, (Ed.) (2002). Sustainability, local democracy and the future: the Swedish model. Dordrecht Boston London: Kluwer Academic Publishers. ISBN 978-1-4020-0905-1.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). gotakanal.se. 18 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 13 Mayıs 2025.
- ^ "Wayback Machine". ep.liu.se. 2 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2025.
- ^ Magnusson, Lars (2000). An economic history of Sweden. Routledge explorations in economic history. London New York: Routledge. ISBN 978-0-415-18167-9.
- ^ a b Alexandersson, Gunnar (1982). The Baltic straits. International straits of the world. The Hague Boston London: M. Nijhoff. ISBN 978-90-247-2595-3.
- ^ Nilsson, Göran B. (2005). The founder: André Oscar Wallenberg (1816-1886): Swedish banker, politician & journalist. Stockholm: Almqvist & Wiksell International. ISBN 978-91-22-02102-5.
- ^ Kent, Neil (2001). The soul of the north: a social, architectural and cultural history of the Nordic countries, 1700-1940. Histories, cultures, contexts. Londra: Reaktion Books. ISBN 978-1-86189-067-2.
- ^ Olesen, Elisabet (2005). Adventure guide to Sweden. Hunter travel guides. Edison, NJ: Hunter. ISBN 978-1-58843-552-1.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir] | İsveç ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
