Francesco Laparelli
Francesco Laparelli da Cortona (5 Nisan 1521 - 20 Ekim 1570) İtalyan mimar, asker ve askeri mühendis.[1] Michelangelo'nun asistanlığını yapmıştır. Papa tarafından Malta'nın başkenti Valletta'nın inşası için görevlendirilmesiyle bilinir.
Francesco Laparelli | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 5 Nisan 1521 Cortona, Floransa Cumhuriyeti (günümüzde İtalya) |
| Ölüm | 20 Ekim 1570 (49 yaşında) Kandiye Krallığı (günümüzde Girit) |
| Milliyet | İtalyan |
| Meslek | Mimar, askeri mühendis |
| Tanınma nedeni | Valletta'nın inşası |
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Laparelli; 5 Nisan 1521'de Cortona'da, şehrin en zengin ve soylu ailelerinden birinin bir üyesi olarak dünyaya geldi. İlk yılları ve profesyonel kariyeri hakkında çok fazla bilgi olmasa da gençliğinde askeri silahlanma uygulamalarıyla yakından ilgili olduğu biliniyor. Laparelli'nin birinci sınıf askeri mühendislik kariyeri 1550'lerin başında başladı. Cortona şehri ve çevresinde mülkiyet sahibi olmasının yanında sivil mimari (Alberti ve Sebastiano Serlio'nun işlerine aşinaydı) ve askeri mühendislik alanlarında öğrenim gördü. Arazi yönetimi ve tahkimat konularında bilimsel incelemeler yazdı.[1]
Askeri Mühendislik
[değiştir | kaynağı değiştir]1540'larda soylu bir başka aileyle yaşanan anlaşmazlıklar, Laparelli ailesinin Francesco dahil bazı üyelerinin ve avukatlarının birkaç ay hapis yatmasıyla ve Strozzi grubunun sempatizanı -Floransa Medici düklerinin baş düşmanı olarak suçlanmalarıyla sonuçlandı. Temize çıktıktan sonra Laparelli, Cortona ordusunda asteğmen olarak hizmet verdi.[1]
Toskana Dükü I. Cosimo de Medici tarafından Floransa ve Siena çatışmasında şehri savunması amacıyla Cortona'ya gönderilen Gabrio Serbelloni ile tanışıp onunla beraber çalışmanın büyük etkisi altında kaldı. Doğuştan bir lider olan Serbelloni; general, topçu komutanı ve askeri mühendisti. Laparelli, Cortona şehir meclisinde hizmet verdi ve Fortezza del Girifalco'da Serbelloni ve başka mühendislerin altında çalıştı. Kırsaldaki banliyölerde şehrin ana cephesinde yapılmak istenen tahkimatlar nedeniyle yapılan yıkımdaki rolü ve kale inşasının maliyeti sebebiyle Cortona'daki çağdaş tarihçiler tarafından sert eleştirilere maruz kaldı.[1]
1560 baharında mimar olarak çalışmak amacıyla Roma'ya taşındı. Ancak şehre gelişinden kısa bir süre sonra Türklerin Kuzey Afrika'da bir Hristiyan donanmasını yok etmesi sebebiyle istila korkusu ortaya çıktı. Bir piyade bölüğünde kaptan olarak görevlendirildi ve Roma'nın ana limanı olan Civitavecchia'ya atandı. Daha sonra Cosimo Dükü papalık servisinde kalması için ona izin verdi ve sonbaharda kendini kariyerine odaklanmaya adamış bir şekilde Ebedi Şehre geri döndü. 1561 yılının haziran ayında Gabrio Serbelloni sayesinde S. Angelo Şatosu ve Vatikan'da büyük tahkimat işlerinde görevlendirildi. Aynı zamanda Borgo Pio adında yeni bir banliyönün planlamasını yaptı ve savunmasını inşa etti. Borgo Pio, imparatorluk zamanlarından sonra Roma'ya eklenen ilk büyük banliyöydü. Bu süreçte tahkimatı takip etmek için zaman zaman Civitavecchia'yı ziyaret etti. 1562'nin başlarında Papalık Devleti'nde tahkimat yapılan yerleri denetlemek ve önerilerde bulunmak için görevlendirildi. Bu ziyaretler yaklaşık 1564'e kadar devam etti. Aynı zamanda Roma'nın güneydoğusunda papalık kalelerinin tahkimat sistemlerini tasarladı.[2]
Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Askeri mühendisliğin yanı sıra, Laparelli, mimarlık kariyerine devam edebilmeyi de başardı. Özel konutlar ve büyük kır evleri üzerine çalıştı. Roma'daki mimarlık kariyerinin en önemli noktası Michelangelo Buonarotti'nin yardımcısıyla 1563'te yaptıkları görüşmeydi. Bu görüşme sonrasında Michelangelo'nun tasarladığı St. Peter's Bazilikası'nın büyük kubbesini inşa edebilirdi. O zamanlarda bu bazilika, Avrupa'nın en prestijli mimari projesiydi. Aziz Petrus'taki eski nef üzerine tavsiyelerde bulundu ve Michelangelo'nun belirlediği özelliklerde kubbeyi inşa etme görevini üstlendi. Ancak Michelangelo 1564'te öldükten sonra Laparelli'nin terfisi iki kere görmezden gelindi. Bunun sebebi patronuyla anlaşmazlıklar yaşaması ya da papayı memnun etmemesi olabileceği gibi büyük olasılıkla 1565 yazında Papa Pius'un Laparelli'yi bir başka büyük tahkimat projesinde görevlendirmek istemesiydi.[1]
Malta
[değiştir | kaynağı değiştir]Mayıs ayında Osmanlı Türkleri, Hospitalier Şövalyeleri'nden (Order of St John) Malta'yı ele geçirmek için büyük bir ordu gönderdi. Bu tehdit karşısında papa, Vatikan'ın henüz tamamlanmamış olan tahkimat sistemini uzatmaya karar verdi. Bu, İmparator Aurelianus'un 18 kilometre uzunluğundaki tarihi enceinte'sinin yerini tutacak devasa ve oldukça pahalı bir projeydi.[2]
1565 yılının eylül ayında Malta kuşatmayı atlattı ancak ada yerle bir edilmişti. Büyük Usta Jean de Valette adayı yeniden inşa etmeye kararlıydı ve Sciberras Dağı'nın yüksek zeminini yeni kale alanı olarak seçti. Laparelli, yapımı üstlenmek için görevlendirildi.[3] Proje için bütçe de ayıran Papa V. Pius tarafından Malta'ya gönderildi.[4]
Laparelli adaya 1565 Aralık ayında vardı ve şövalyelere ilk raporunu 3 Ocak 1566'da verdi. Birgu, Senglea ve St. Elmo'daki yıkımın çok büyük derecede olduğunu ve yalnızca temel onarımlar için dört bin işçinin 24 saat çalışması gerekeceğini söyledi. Bunun yerine Sciberras Dağı'nda yeni bir tahkimat sistemi kurulmasının daha ucuz ve kolay olacağı önerisinde bulundu. 13 Ocak 1566 tarihli bir raporda yeni sistem inşa edilmezse şehri ayakta tutmak için 12 000 piyadeye ve 200 atlıya ihtiyaç olacağını, edilirse yalnızca 5000 piyade gerekeceğini belirtti. Şövalyeler, Avrupa kortlarına para ve birlik desteği gelmezse Malta'yı terk edeceklerine dair mesaj gönderdiler. 14 Mart 1566'da İspanya ve diğer devletlerden taahhüt aldıktan sonra devam etmeye karar verdiler.[5]
Laparelli, yazın deniz esintilerinin şehre daha kolay girmesini sağlayan bir ızgara tasarımına dayanan şehir planını ortaya koydu ve kanalizasyon sistemini planladı. Surların şehri çevreleyeceğini ve St. Elmo Kalesi'nin Scebarras yarımadasının tepesinde yeniden inşa edileceğini belirtti.[4] Böylece yeni şehir Valletta'nın temel taşı Mart 1566'da koyuldu.[3]
1569'da Laparelli, Malta'yı deniz savaşında Türklere karşı papalığa yardım etmek için terk etti.[5] Henüz ana binaların yapımı başlamamıştı.[4] Dönmeye fırsatı olmadan, 1570'te 49 yaşında Girit'te vebadan hayatını kaybetti.[5] Valetta'nın inşası Maltalı asistanı Girolamo Cassar tarafından devam ettirildi.
Önemli Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Cortona, Medicea Kalesi ve Girifalco (Gabrio Serbelloni ile) (1556)
- Cortona, Katedral çan kulesi (1566)
- Valletta, Malta - Şehrin inşası (1566)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e "The career of Capitano Francesco Laparelli da Cortona". University of Malta. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2021.
- ^ a b Bonavita, Roger Vella. "Capitano Francesco Laparelli and Valletta" (İngilizce). 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2021.
- ^ a b Balbi, Francesco; Correggio, Francisco Balbi de (2005). The Siege of Malta, 1565 (İngilizce). Boydell Press. ISBN 978-1-84383-140-2. 1 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2021.
- ^ a b c Eccardt, Thomas M. (2005). Secrets of the Seven Smallest States of Europe: Andorra, Liechtenstein, Luxembourg, Malta, Monaco, San Marino, and Vatican City (İngilizce). Hippocrene Books. ISBN 978-0-7818-1032-6. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2021.
- ^ a b c Castillo, Dennis Angelo (2006). The Maltese Cross: A Strategic History of Malta (İngilizce). Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-32329-4. 1 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2021.
