Evcil keçilerin evrimi
| Biyoloji alt dalı |
| Evrimsel biyoloji |
|---|
 |
|
Evrimsel biyoloji portalı Kategori • İlgili başlıklar • Kitap |
Keçi evrimi, doğal seçilim yoluyla evrim yoluyla yerli keçilerin var olduğu süreçtir. Yaban keçileri, modern insanlar tarafından evcilleştirilen ilk türlerden biriydi ve evcilleştirilme tarihi genellikle MÖ 8.000 olarak kabul edildi.[1] Yerli keçiler, Orta Doğu ve Orta Asya'da , özellikle orman ve dağlar olmak üzere, Türkiye'den Türkmenistan'a kadar bir alanı kapsayan, belirgin şekilde sert ortamlarda bulunan orta boy memelilerdir. Keçiler, bizon, inek ve koyun gibi çeşitli geviş getirenleri içeren geniş ve kalabalık bir grup olan Bovidae ailesinin bir parçasıdır. Bovidlerin hepsi, toynak ve otçul bir diyet gibi birçok özelliği paylaşır ve birçok dişiyle birlikte tüm erkeklerin boynuzları vardır. Bovidler, erken Miyosen çağında geyik ve zürafalardan ayrılmaya başladı.[2] Keçileri, dağ keçilerini ve koyunları içeren Caprinae alt familyasının, diğer bovidlerden geç Miyosen[3] gibi erken bir tarihte ayrıldığı ve grubun en büyük çeşitliliğine buzul çağlarında ulaştığı düşünülmektedir.
Caprini oymağı daha sonra Avrasya'nın dağlık bölgelerine gelen ve daha fazla coğrafi ayrılığa tepki olarak keçi ve koyun olarak ayrılan Capridlerden gelişecekti. Koyunların ataları dağ eteklerinde kalmış, keçilerin ataları daha yükseklere çıkmıştı.[3] Bu farklılık, keçilerin atalarının dağlık bir çevreye adapte olmalarına ve türe özgü olduğu düşünülen birçok özelliğin oluşmasına neden olmuştur. Buz çağları boyunca, Capri adı verilen bir cins evrimleşti ve daha sonra birkaç dağ keçisi türüyle birlikte modern keçi türlerine ayrılacak.
Yaygın olarak, en erken evcilleştirmenin Zagros Dağları'ndaki bezoar dağ keçisi olduğu kabul edilir.[4] Bu en erken evcilleştirilmiş keçiler, neolitik çiftçiler için et ve süt,[5] ayrıca konutlar ve aletler inşa etmek için gereken birçok malzemeyi sağladı. Keçilerin evcilleştirilmesinin ardından, süt üretiminin maksimize edilmesi ve et dahil olmak üzere çeşitli amaçlar için 300'den fazla ırk oluşturulmuştur. Evcilleştirme ve sonuçta ortaya çıkan seçici yetiştirme, keçilerin insanlara tutarlı yakınlıktan etkilendiği düşünülen davranış geliştirmesiyle, keçi evriminin yönü üzerinde önemli bir etkiye sahipti.[6] Seçici yetiştirme, modern keçilerin fiziksel çeşitliliğini de önemli ölçüde artırarak yaban keçilerinde görülmeyen özellikleri ortaya çıkardı.
Bovidae ailesinin evrimi[değiştir | kaynağı değiştir]
Bovidlerin en yakın akrabaları, grubun evrimsel soyunun başlarından ayırdığı cervidler ve zürafalardır. Sığırların yaklaşık 20 milyon yıl önce, Miyosen çağının başlarında geyik ve zürafalardan ayrıldığına inanılır. Bu erken dönem sığırların Eski Dünya'daki ormanlık ortamlarda yaşamış olmaları muhtemeldi ve küçük boyutlu ve geyik benzeriydiler.
Bilinen en eski Bovid, modern nilgai ve dört boynuzlu antilop[7] ile yakından ilişkili olan ve Avrasya'nın çoğunda yaşayan küçük antilop benzeri hayvanların bir cinsi olan Eotragus'tur. Eotragus hakkında doğrudan çok az şey bilinmesine rağmen, taçlı dişler de dahil olmak üzere modern ineklerin karakteristik özelliklerinin çoğu gözlemlenmiştir. Eotragus'un ormanda maruz kalmış olabileceği daha sert bitki örtüsü ile başa çıkmak için taçlı dişlerin evrimleştiği varsayılmaktadır. Bu özellikler daha sonra ovalara taşınacak, bu da büyükbaş hayvanların çeşitli otları işlemede ustalaşmasına ve açık ortamlardaki başarılarına yol açacaktı. Boynuzlar aynı zamanda Eotragus fosillerinde de gözlenmiştir ve modern ineklerde olduğu gibi, erkeklerde baskınlık göstermek ve eşleri cezbetmek için muhtemelen kullanılmıştır.[8] Potansiyel saldırganlara karşı caydırıcı ve yırtıcılara karşı bir silah olarak ikiye katlanmaları da mümkündür.
Bu erken dönemdeki ineklerde de biçim ve işlev açısından modern ineklerin toynaklarına benzeyen toynaklarbvardı. Eotragus ormanlık ortamlarda yaşadığından, birçok modern inek ile karşılaştırıldığında küçük kaldı. Bovidae familyasının birçok modern üyesinin karakteristik büyük boyutu, en eski bovid türlerinde bulunmamakla birlikte, üyeler otlaklar ve savanlar gibi daha açık ortamları işgal etmeye başladıkça Eotragus'tan kısa süre sonra bulunan hayvanlarda belirgin hale geldi.
Ailenin doğal tarihinin başlarında, sırasıyla Afrika ve Avrasya'dan gelen Boodontia ve Aegodontia dallarında bir farklılık vardı.[9] Bu farklılık genellikle iki kara parçası arasındaki anlık kıtasal bölünmeye atfedilir. Coğrafi bölünme ortadan kalktıkça, kıtalar daha sonra yeniden birleştikten sonra iki kuşak bir arada var olmaya başladı. Modern keçiler, Bovinae alt ailesi dışındaki tüm sığırları kapsayan Aegodontia oymağının ilk üyelerinden gelmektedir. Genel olarak, modern sığırlar, sosyallikleri gibi davranışlarında, bazıları yalnızken, diğerleri gruplar halindeyken büyük ölçüde farklılık gösterir. Bu nedenle, bu erken dönem sığırlarının davranışları hakkında çok az araştırma yapılabilir. Bu da onları nispeten incelenmemiş halde bırakır.
Miyosen dönemi, Caprinae alt ailesinin ayrılması[değiştir | kaynağı değiştir]
Yaklaşık 15 milyon yıl önce, geç Miyosen döneminde, Bovidae ailesi, ağırlıklı olarak Asya'da[10] yaklaşık 15 farklı cinse yayıldı. Bunu takiben, ailenin çeşitliliği çarpıcı biçimde artar ve Miyosen'in sonunda toplam 70 cinsin var olduğu söylenir. Bovidae'nin başarısı, genellikle ovalar arasında hızla hareket etme ve taçlı dişleri nedeniyle içlerinde bulunan sert otlarla başa çıkma yeteneklerine bağlanır. Birçok türün Afrika'da da iyi performans göstermesine rağmen, Asya'da antik sığırlardan önemli ölçüde yararlanan otlakların bolluğu, genellikle ailenin Asya'daki daha büyük başarısının nedeni olarak kabul edilir. Geç Miyosen'in ortasındaki bu hızlı çeşitlenme döneminde, Caprinae diğer Bovidae'den ayrıldı. Bu erken dönem Kapridlerin genellikle orta boy keçi benzeri memelilerin bir cinsi olan Serow'a benzediği düşünülür.[3] Kapridler, Cervidae'nin (Geyik) yoğun olarak yaşadığı ovalardan uzakta nişlerini bulmak zorunda kaldılar ve böylece zorlu ortamlarda hayatta kalmak için gereken karakteristik çevikliği geliştirdiler. Farklı kaprid türleri tarafından işgal edilen habitatlar gözle görülür şekilde farklılaşacaktı ve grubun üyeleri o zamandan beri çöller, tundra ve alpin ortamları arasında değişen alanlarda bulundu. Bununla birlikte, daha sert ortamlara evrensel bağımlılıkları, alt familyanın Asya'da, diğer birçok canlı grup gibi, Afrika'dan çok daha başarılı olduğu anlamına geliyordu..
Caprinae alt familyasının ayrışmasını izleyen doğa tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Caprinae alt ailesi de keçi ve koyunları içeren grup olan Caprini oymağına bölünmüştür. Seçici baskı genellikle Caprini ve diğer Caprinae arasındaki bölünmenin nedeni olarak kabul edilir, grubun ilk üyeleri dağlık bölgelere taşınır, avcılara uyum sağlamak ve onlardan kaçmak için belirli özellikler geliştirir.[3] Daha sonra keçiler ve koyunlar arasındaki bölünme, coğrafyadaki daha fazla ayrılma nedeniyle meydana geldi, ikincisi dağ eteklerini işgal etti ve ilki daha yüksek irtifalara taşındı. Bu ayrılma ve sonraki evrimleşme, daha yüksek irtifalara uyum, avcılardan daha kolay kaçınmaya izin verdiği için, avcılardan kaçma ihtiyacına da atfedilir. Buna karşılık koyunlar, yırtıcı hayvanların oluşturduğu tehditle mücadele etmek için sürü davranışı geliştirdi. Dağlarda kalanlar daha sonra, en son buzul çağında, modern keçileri ve çeşitli dağ keçilerini kapsayan Capra cinsini oluşturacaktı. Bu zamana kadar, daha geniş olan Caprinae alt ailesi, bir düşüş yaşamadan önce en büyük çeşitlilik düzeyine ulaşmıştı.
Daha yüksek irtifalara uyum sağlama ihtiyacı, keçilerde merakın gelişimine ve aksi takdirde zehirli olabilecek bitkileri sindirme yeteneklerine muhtemelen katkıda bulunan bir faktör olan, alçak ve kolay erişilebilir çim eksikliği nedeniyle tarama davranışının gelişmesine neden oldu.[11] Aynı zamanda, ağaçlara ve kayalara tırmanma yeteneğinin gelişmesiyle sonuçlanmıştır; bu, bu tür davranışları düzenli olarak uygulayan tek bovidler oldukları için keçilere özgü bir yetenektir. Keçilerin her türlü malzemeyi yiyebilen ve çitle zaptedilmesi zor canlılar olduğu şeklindeki popüler anlayış, sıra dışı bir ortama uyum sağlama ihtiyacının bir sonucu olarak ortaya çıkan yukarıda bahsedilen özelliklerden kaynaklanmaktadır. Keçileri çitlerle sınırlamanın zorluğu, zorlu, dağlık bir araziye tepki olarak gelişen doğal olarak yüksek zekalarından da kaynaklanmaktadır. Sosyal olmalarına ve gruplar halinde yaşamalarına rağmen, bağları nispeten zayıftır ve genellikle, özellikle yemek yerken, yırtıcılardan nispeten güvenli bir ortamda yaşamanın bir sonucu olarak, birbirine yakın durmazlar.[12] Bu aynı zamanda, yavrularının birbirine yakın kalmasını sağlayan Koyunların tam tersine, çocuklarının birbirinden biraz yayılmış şekilde uzanmasına izin veren keçi annelerinin alışılmadık davranışlarına da yansır.
Evcilleştirme[değiştir | kaynağı değiştir]
Tahminler farklılık gösterse de, genellikle keçilerin ilk kez yaklaşık 9.500-9.900 yıl önce evcilleştirildiği kabul edilir. Bu, yaklaşık 6.500 yıl önce İran'da ve 2.500 yıl önce Türkiye'nin doğusunda ayrı evcilleştirme örnekleri olmasına rağmen, Güneydoğu Anadolu'da meydana geldi. Bugün evcilleştirilmiş keçilerin çoğu, ilkinden değil, son iki vakadan gelmektedir.[4] Batı Asya'da yaklaşık 8.000 yıl öncesine ait evcilleştirmeye ilişkin başka kanıtlar da mevcuttur.[13] Erken keçi evcilleştirmesi, neolitik çiftçiler için et, süt, giysi ve yakıt sağlayabiliyordu ve kalıntıları barınak ve silah yapımında da kullanılmış olabilirdi.[5] Evcilleştirme süreci, keçi popülasyonunun hem evrimsel gelişim hızını hem de genetik çeşitliliğini hızla artırdı ve şu anda çeşitli amaçlara hizmet eden 300 ırk kaydedildi.
Diğer hayvanlarda görülenlerle tutarlı olarak, keçilerin davranışları, evcilleştirmeden bu yana, insanlarla binlerce yıllık etkileşimden[14] ve seçici üremeden kaynaklanan hızlandırılmış evrime yanıt olarak değişmiştir. Queen Mary Üniversitesi tarafından yapılan araştırmalar, keçilerin insan varlığına uyum sağlamalarının çeşitli yollarını belirledi.[6] Özellikle keçilerin, yeni bir yapbozla veya eski bir yapbozla karşılaşıldığında, gözlerini insan arkadaşlarına çevireceklerine karar verdiler. Araştırmacılar, keçilere içinde gıda bulunan ve açılmayan bir kutu verdi. Daha önce keçilere aynı, ancak açılabilen bir kutu verilmişti. Yukarıda bahsedildiği gibi, dönmeden önce açılamayan kutu ile karşılaştıklarında keçiler insan arkadaşına bakardı. Bu, köpeklerde ve diğer evcil hayvanlarda da görülen bir davranış olan yardım için insan aradıklarını gösterir. Araştırma ayrıca, keçilerin bu insanlara sormaya daha istekli olmasının da gösterdiği gibi, yüzü öne bakan bir insanın daha dikkatli ve yardımsever olarak görüldüğü sonucuna varmıştır. Çalışma, bunun, özellikle görsel yardım olmak üzere, sorunları çözerken insan yardımına bağımlılığın kanıtı olduğu sonucuna varmıştır. Seçici baskı, türlerin fiziksel çeşitliliğini de genişletti ve vahşi doğada normal kabul edilenden daha fazla belirli bir ürün (süt veya et) üreten popülasyonlarla sonuçlandı.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Breeds of Livestock; Goats: (Capra hircus)". Oklahoma State University Board of Regents.
- ^ Savage, R.J.G.; Long, M.R. (1986). Mammal Evolution: an illustrated guide. New York: Facts on File. pp. 232–5. 978-0-8160-1194-0.
- ^ a b c d Geist, Valerius (1984). Macdonald, D. (ed.). The Encyclopedia of Mammals. New York: Facts on File. pp. 584–587. 0-87196-871-1
- ^ a b Naderi (2008). "The goat domestication process inferred from large-scale mitochondrial DNA analysis of wild and domestic individuals". Proceedings of the National Academy of Sciences. 105 (46): 17659-17664. doi:10.1073/pnas.0804782105. PMC 2584717 $2. PMID 19004765.
- ^ a b Hirst, K. Kris. "The History of the Domestication of Goats". About.com. Accessed August 18, 2008.
- ^ a b Deamer, Kacey (July 15, 2016), Man's New Best Friend Is a Goat?, Live Science
- ^ Prothero, D. R.; Schoch, R. M. (2002). Horns, Tusks, and Flippers: the Evolution of Hoofed Mammals. Baltimore: Johns Hopkins University Press. pp. 87–90.
- ^ Lundrigan (1996). "Morphology of Horns and Fighting Behavior in the Family Bovidae". Journal of Mammalogy. 77 (2): 462-475. doi:10.2307/1382822.
- ^ Hassanin (1999). "The Tribal Radiation of the Family Bovidae (Artiodactyla) and the Evolution of the Mitochondrial Cytochrome b Gene". Molecular Phylogenetics and Evolution. 13 (2): 227-243. doi:10.1006/mpev.1999.0619. PMID 10603253.
- ^ Savage, R.J.G.; Long, M.R. (1986). Mammal Evolution: an illustrated guide. New York: Facts on File. p. 232.
- ^ "War on Weeds," Rails to Trails Magazine, Spring 2004, p. 3
- ^ Fowler, M.E. Restraint and Handling of Wild and Domestic Animals, 3rd Ed, Witley-Blackwell, 2008 p. 144
- ^ Maisels, C.K. The Near East: Archaeology in the Cradle of Civilization Routledge, 1999; p.124
- ^ Nawroth (2016). "Goats display audience-dependent human-directed gazing behaviour in a problem-solving task". Biology Letters. 12 (7): 20160283. doi:10.1098/rsbl.2016.0283. PMC 4971169 $2. PMID 27381884.