Ermenistan'da antisemitizm
Ermenistan'da antisemitizm, Ermenistan'da Yahudilere duyulan nefrettir. Çeşitli kaynaklara göre Ermenistan'da 1000'e yakın Yahudi yaşıyor.[1][2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Arkaplan[değiştir | kaynağı değiştir]
Ermenistan'daki antisemitizmin temel nedeni, İsrail'in Azerbaycan ile güçlü ilişkileri ve silah satışlarıdır. 2020'deki İkinci Karabağ Savaşı sırasında tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin lideri Arayik Harutyunyan, İsrail'i Ermenilere karşı "soykırım" suçlamasıyla itham etmiştir.[3] Lübnan'daki Ermeniler, bu savaş sırasında Türkiye ve Azerbaycan bayraklarına ek olarak İsrail bayrağını da yakarak protesto etmiştiler.[4]
İfadeler[değiştir | kaynağı değiştir]
Ermenistan'da, antisemitizm konusunu gündeme getiren birçok siyasetçi bulunmaktadır. Nisan 1998'de Ermeni siyaset bilimci ve ekonomist Igor Muradyan, Ermenistan'ın önde gelen yayın organı olan Ermenistan'ın Sesi'nde Yahudi karşıtı bir makale yayınlamıştı. Muradyan, Ermeni-Yahudi ilişkilerinin tarihinde "Aryanlar ile Semitler" arasındaki çatışmanın izlerinin bulunduğunu öne sürmüştü. Ayrıca, Yahudileri etnik çatışmaları, özellikle Dağlık Karabağ'daki anlaşmazlıkları körüklemekle suçlamış ve İsrail'in Türkiye ile iyi ilişkileri nedeniyle Ermenistan'ın güvenliğini tehlikede hissettiğini belirtmiştir.[5]
2004 yılında cumhurbaşkanı adayı Tigran Karapetyan, Yahudilerin Ermeni Kırımı'nın organizasyonuna doğrudan katılımını bağlamıştı. Röportajı gerçekleştiren Ermeni-Aryan Düzen Partisi (EADP) lideri Armen Avetisyan, "Ermeni Aryanların Yahudi-Mason saldırganlığına karşı mücadele etme niyetinde olduklarını ve yuvalarındaki kötülüğü bastırmak için ellerinden gelen her şeyi yapacaklarını" ifade etmişti. Ermenistan'daki Yahudi toplumu hakkında konuşan Avetisyan, "kendilerini Yahudi olarak tanımlayan 700 kişiden ve ülke Yahudi kökenli kötülüklerden temizlendiğinde ortaya çıkacak 50.000 Aryan'dan oluştuğunu" belirtmiştir. Ermenistan Yahudi Konseyi, bu etnik nefret propagandasına son verilmesini ve EADP'nin yasaklanmasını talep ederek endişelerini hükûmete ve çeşitli insan hakları örgütlerine iletmiş, ancak bu talepler büyük ölçüde görmezden gelinmiştir.[6]
23 Ekim 2004'te Etnik ve Dini Azınlık Sorunları Dairesi başkanı Hranuş Haratyan, Ermenistan'da yaşanan "sözde Yahudi düşmanlığı" konusunda açıkça yorumda bulunmuştu. Haratyan, "Yahudilerin Cuma toplantılarında nefret söylemleriyle, onları sığırlarla kıyaslamakla ve Yahudi olmayan herkesi aşağılamakla devam etmelerine neden tepki göstermiyoruz" demişti.[6] Haratyan ayrıca yerel Yahudilere "Hristiyanlık karşıtı eylemleri" kışkırtmakla suçlamıştı.[7] Eylül 2006'da Ermenistan Çevre Bakanı Vardan Ayvazyan, ABD'nin Global Gold şirketini eleştirirken şu sözleri söylemişti: "Desteklediğiniz şeyin ne olduğunun farkında mısınız? Kike'ları savunuyorsunuz! Bu şirketin arkasında duruyorlar ve izin verirsek buraya gelecekler!"[8][9]
Holokost inkârı[değiştir | kaynağı değiştir]
2002 yılında Roman Yepiskoposyan'ın Ermenice ve Rusça olarak yazılmış olan Milli Sistem adlı kitabı yayımlanmıştı. Bu kitap Ermenistan Yazarlar Birliği'nde sunulmuştu. Kitap, Yahudileri, Türklerle birlikte Ermenilerin en büyük düşmanı olarak tanıtarak, onları "milleti yıkmak ve parçalamak amacıyla faaliyet gösteren" bir topluluk olarak nitelendirmekteydi. 20. Yüzyılın En Büyük Aldatmacası başlıklı bölümünde ise Holokost'u inkâr ediyor ve bu olayın Siyonistlerin "Aryanları" itibarsızlaştırmak amacıyla uydurduğu bir efsane olduğunu iddia ediyordu. Kitap, "insanlık tarihindeki en büyük aldatmacanın, gaz odalarında hiç kimsenin öldürülmediğini ve gaz odalarının varlığının bir yalan olduğunu" savunuyordu.[10]
Armen Avetisyan, benzer suçlamaları 11 Şubat 2002'de dile getirmişti. İsrail'in Holokost ile Ermeni Kırımı arasında eşitlik sağlamayı reddetmesi nedeniyle, Ermenistan'da İsrail'in büyükelçisi Rivka Cohen'i persona non grata ilan etme çağrısında bulunmuştu. Avetisyan ayrıca Holokost kurbanlarının sayısının abartıldığını iddia etmiştir.[11] Armen Avetisyan, 2004 yılında EADP'nin yayın organı olan Armeno-Aryan gazetesinin çeşitli sayılarında ve çeşitli toplantılar ile basın toplantılarında Yahudilere yönelik aşırıcı açıklamalarda bulunmuştu. Bu nedenle parti, Ermeni Milliyetçi Cephesi'nden ihraç edilmişti.[6] Ermenistan Yahudi Konseyi, o dönemdeki antisemitizmin artışından duyduğu büyük endişeyi dile getirerek Başkan Robert Koçaryan'a açık bir mektup göndermişti. Bunun sonucunda Armen Avetisyan, Iravung gazetesinde daha fazla Yahudi karşıtı yazı yayınlayarak "Yahudi azınlığın bulunduğu herhangi bir ülkenin istikrarı için büyük bir tehlike olduğunu" belirtmişti. Daha sonra hükûmet, Ermenistan Milli Meclisi Başkanı Artur Bağdasaryan ve Ermenistan Yahudi Konseyi Başkanı Rima Varjapetyan ile görüşerek daha fazla Yahudi düşmanlığına karşı önlemler alınması gerektiğine dair ısrar etmişti.[12] Ocak 2005'te Armen Avetisyan, Ermeniler ve Yahudiler arasında etnik düşmanlığı kışkırtmaya çalıştığı iddiasıyla tutuklanmış ve üç yıl denetimli serbestlik cezasına çarpıtılmıştır.[13][14] Ermenistan Yazarlar Birliği Başkanı Levon Ananyan ve besteci Ruben Hagverdian gibi birçok akademisyen, Avetisyan'ın serbest bırakılması için yetkililere çağrıda bulunarak destek vermiştiler.[12] Muhalefet milletvekilleri ve ombudsman Larisa Alaverdyan da serbest bırakılma talebine katılmıştılar.[15]
Saldırılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Ermenistan'daki Yahudi cemaati ve farklı ülkelerdeki Ermeni diasporası tarafından finanse edilen[16] Erivan'daki Holokost Anıtı, kurulduğu 1999 yılından bu yana[17] birkaç kez saldırıya uğramıştır.[17] 23 Aralık 2007'de, kimliği belirsiz kişiler tarafından zarar verilmiştir. Sadece taş yüzeyi üzerine bir Nazi svastikalı haç sembolü çizilmiş ve siyah boya ile kirletilmiştir. Ülkedeki küçük Yahudi cemaatinin lideri olan Çabad Elçisi Haham Gershon Burstein, yerel polisi olaydan haberdar etmişti.[18] Benzer bir olay 12 Şubat 2021'de meydana gelmiş ve anıt yeniden tahrip edilmişti.[19]
3 Ekim 2023'te Erivan'da bulunan tek sinagog olan Mordechai ha-Navi, bir gece saldırısına maruz kalmıştı. Kimliği belirsiz kişiler binaya molotof kokteyli atmış, camları kırmış ve binanın duvarlarına boya dökmüştür. Saldırının sorumluluğunu, Ermenistan'ın Özgürlüğü için Gizli Ermeni Ordusu ve Ermenistan'ın Genç Özgürlük Savaşçıları gibi Ermeni örgütleri üstlenmiş ve İsrail'i Azerbaycan'ı desteklemekle suçlamıştır.[20]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Armenia — The Jewish community". 9 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2010.
- ^ "На сегодняшний день в Армении проживает семь тысяч ассирийцев". 19 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2011.
- ^ "Armenian leader accuses Israel of aiding 'genocide' against his people". The Times of Israel. 20 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Armenians burn Israeli, Azerbaijani and Turkish flags - VIDEO". 27 Ekim 2020. 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Union of Council for Soviet Jews: Antisemitism in Georgia, Azerbaijan, and Armenia 8 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ a b c Antisemitism in Armenia 21 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Rimma Varzhapetian.
- ^ "Armenian Official Says Jews "Anti-Christian"". Archived from the original on 4 Ekim 2011. Erişim tarihi: 4 Ekim 2011.
- ^ Jews of Armenia Outraged by Nature Protection Minister's Statements 25 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Armenian Jewish Community Leader Criticizes Environment Minister for Antisemitic Comment 15 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Antisemitic Book Presented in Armenia; Jewish Leader Heckled". 4 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2011.
- ^ ""Armenian Aryan Party" Criticizes Israeli Ambassador". 4 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2011.
- ^ a b Intelligentsia Demands from Prosecutor 27 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (in Russian).
- ^ "Антисемитизм в Армении 2004—2005". 23 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Ереванский суд приговорил Армена Аветисяна к трем годам условно". 24 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2011.
- ^ "Armenian Parliament Deputies, Ombudsman Demand Release of Detained Anti-Semite". 4 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2011.
- ^ "Митинг, посвященный Дню Катастрофы". 30 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2011.
- ^ a b Vandals Deface Holocaust Memorial in Armenia.
- ^ The Jerusalem Post, 23 December 2007 16 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Holocaust memorial in Yerevan, Armenia vandalized". 12 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Две армянские организации разделили ответственность за нападение на синагогу в Ереване". 7 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2023.