Erken Hanedan Dönemi (Mezopotamya)
Erken Hanedanlık dönemi (kısaltılmış olarak ED dönemi veya ED) Mezopotamya'da (günümüz Irak) genellikle y. 2900 – y. 2350 MÖ yıllarına tarihlenen ve Uruk ve Jemdet Nasr dönemlerinden önce gelen bir arkeolojik kültürdür. Bu dönemde yazının gelişimi ve ilk şehirler ve devletler kurulmuştur. ED'nin kendisi birden fazla şehir devletinin varlığıyla karakterize edilmiştir: zaman içinde gelişen ve sağlamlaşan nispeten basit bir yapıya sahip küçük devletler. Bu gelişme nihayetinde Mezopotamya'nın büyük bir kısmının Akad İmparatorluğu'nun ilk hükümdarı Sargon'un yönetimi altında birleşmesine yol açmıştır. Bu siyasi parçalanmaya rağmen, ED şehir devletleri nispeten homojen bir maddi kültürü paylaşıyordu. Aşağı Mezopotamya'da bulunan Uruk, Ur, Lagaş, Umma ve Nippur gibi Sümer şehirleri çok güçlü ve etkiliydi. Kuzeyde ve batıda ise Kiş, Mari, Nagar ve Ebla gibi şehirlerin merkez olduğu devletler uzanıyordu.
Orta ve Aşağı Mezopotamya'nın incelenmesine uzun zamandır komşu bölgelere göre öncelik verilmektedir. Orta ve Aşağı Mezopotamya'daki Arkeolojik alanlar - başta Girsu olmak üzere Eshnunna, Khafajah, Ur ve diğerleri - 19. yüzyıldan beri kazılmaktadır. Bu kazılarda çivi yazısı metinler ve diğer birçok önemli eser bulunmuştur. Sonuç olarak, bu bölge komşu bölgelere göre daha iyi biliniyordu, ancak Ebla arşivlerinin kazılması ve yayınlanması, Yukarı Mezopotamya, batı Suriye ve güneybatı İran gibi çevre bölgelere daha fazla ışık tutarak bu bakış açısını değiştirdi. Bu yeni bulgular, Aşağı Mezopotamya'nın komşu bölgelerle birçok sosyo-kültürel gelişmeyi paylaştığını ve eski Yakın Doğu'nun tamamının maddi malların ve fikirlerin dolaştığı bir değişim ağına katıldığını ortaya koydu.
Araştırma tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]
Hollandalı arkeolog Henri Frankfort Mezopotamya için Erken Hanedan (ED) dönemi terimini icat etmiştir; bu adlandırma kuralı Mısır için benzer şekilde adlandırılan Erken Hanedan (ED) dönemi'nden ödünç alınmıştır.[1] dönemlendirme 1930'larda Henri Frankfort tarafından University of Chicago Oriental Institute adına Tell Khafajah arkeolojik alanlarında yürütülen kazılar sırasında geliştirilmiştir, Irak'ın Diyala Bölgesi'ndeki Tell Agrab ve Tell Asmar.[2]
ED, ED I, II ve III alt dönemlerine ayrılmıştır. Bu temel olarak, aynı noktada birçok kez yeniden inşa edilen Tell Asmar'daki Abu Tapınağı'nın planında zaman içinde meydana gelen değişikliklere dayanıyordu.[2] 20. yüzyıl boyunca birçok arkeolog ED I-III şemasını hem Irak hem de Suriye'de başka yerlerde kazılan ve MÖ 3000-2000 yıllarına tarihlenen arkeolojik kalıntılara dayatmaya çalışmıştır. Ancak, Irak'ın başka yerlerindeki yerleşimlerden elde edilen kanıtlar, Diyala nehri vadisi bölgesi için yeniden yapılandırılan ED I-III dönemlendirmesinin diğer bölgelere doğrudan uygulanamayacağını göstermiştir.
Suriye'de yapılan araştırmalar, buradaki gelişmelerin Diyala nehri vadisi bölgesi veya güney Irak'takilerden oldukça farklı olduğunu göstermiş ve geleneksel Aşağı Mezopotamya kronolojisini kullanışsız hale getirmiştir. 1990'lar ve 2000'ler boyunca çeşitli bilim insanları tarafından yerel bir Yukarı Mezopotamya kronolojisine ulaşılmaya çalışılmış ve bunun sonucunda MÖ 3000'den 2000'e kadar olan dönemi kapsayan Erken Jezirah (EJ) 0-V kronolojisi ortaya çıkmıştır.[1] ED I-III kronolojisinin kullanımı günümüzde genellikle Aşağı Mezopotamya ile sınırlıdır ve ED II bazen Diyala nehri vadisi bölgesiyle sınırlandırılmakta ya da tamamen gözden düşürülmektedir.[1][2]
Dönemlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]
ED'den önce Jemdet Nasr ve ardından tarihte ilk kez Mezopotamya'nın büyük bölümünün tek bir hükümdar altında birleştiği Akad dönemi gelmiştir. ED'nin tamamı günümüzde yaygın olarak kabul gören orta kronoloji'ye göre yaklaşık olarak MÖ 2900-2350 yıllarına veya akademisyenler tarafından giderek daha az kabul gören kısa kronoloji'ye göre MÖ 2800-2230 yıllarına tarihlenmektedir.[1][3] ED, ED I, ED II, ED IIIa ve ED IIIb alt dönemlerine ayrılmıştır. ED I-III, Yukarı Mezopotamya'daki Erken Jezirah (EJ) I-III ile aşağı yukarı çağdaştır.[1] ED alt dönemlerinin kesin tarihlendirmesi araştırmacılar arasında farklılık göstermektedir - bazıları ED II'yi terk edip bunun yerine sadece Erken ED ve Geç ED'yi kullanırken, diğerleri ED I'i uzatırken ED III'ün daha erken başlamasına izin verir, böylece ED III, ikisi arasında boşluk olmadan ED I'den hemen sonra başlayacaktı.[1][2][4][5]
Yakın Doğu'daki birçok tarihi dönem, Akad veya Ur III dönemleri gibi, o dönemdeki baskın siyasi gücün adıyla anılır. ED dönemi için durum böyle değildir. Bu, siyasi gelişmeleri yansıtmayan arkeolojik bir ayrımdır ve çanak çömlek ve gliftik gibi arkeolojik kayıtlarda algılanan değişikliklere dayanmaktadır. Bunun nedeni, ED'nin siyasi tarihinin, süresinin büyük bir kısmı boyunca bilinmemesidir. Arkeolojik alt bölümde olduğu gibi, siyasi olayların yeniden inşası da araştırmacılar arasında hararetle tartışılmaktadır.
| Dönem | Orta Kronoloji Tüm tarihler (MÖ bazında) |
Kısa Kronoloji Tüm tarihler (MÖ bazında) |
|---|---|---|
| ED I | 2900–2750/2700 | 2800–2600 |
| ED II | 2750/2700–2600 | 2600–2500 |
| ED IIIa | 2600–2500/2450 | 2500–2375 |
| ED IIIb | 2500/2450–2350 | 2375–2230 |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f Pruß, Alexander (2004). Lebeau, Marc; Sauvage (Ed.). Atlas of Preclassical Upper Mesopotamia. Subartu. 13. ISBN 2503991203. Bilinmeyen parametre
|editör2- first=görmezden gelindi (yardım) - ^ a b c d Evans, Jean M. (2007). "The Square Temple at Tell Asmar and the Construction of Early Dynastic Mesopotamia, ca. 2900-2350 B.C.E." American Journal of Archaeology. 111 (4): 599-632. doi:10.3764/aja.111 .4.599
|doi=değerini kontrol edin (yardım). JSTOR 40025265. - ^ Pollock, Susan (1999), Ancient Mesopotamia. The Eden that never was, Case Studies in Early Societies, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 9780521575683
- ^ Postgate, J.N. (1992), Early Mesopotamia. Society and Economy at the Dawn of History, Londra: Routledge, ISBN 9780415110327
- ^ van de Mieroop, M. (2007), A History of the Ancient Near East, ca. 3000-323 BC, Malden: Blackwell, ISBN 978-0631225522
 | Coğrafya ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |