Erikli Baba Tekkesi
 | |
 | |
| Koordinatlar | 40°59′28″K 28°54′53″D / 40.99111°K 28.91472°D |
|---|---|
| Mimari | |
| Tamamlanma | 1993 |
| Özellikler | |
| Malzemeler | Ahşap |
Erikli (Eryek) Baba Tekkesi, İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde bulunan bir Alevi-Bektaşi dergâhıdır.
İstanbul surlarının Yedikule Kapısı dışında, Kazlıçeşme mahallesine adını veren tarihî çeşmenin yakınındadır. Geçmişi, Osmanlı Devleti'nin kurulduğu yıllara kadar giden ve İstabul'un fethi ile ilişkilendirilen dergâh, 1993 yılında yeniden inşa edilip faaliyetlerine başlamıştır. Tekkenin önündeki kitabesiz Erikli Baba Türbesi, günümüzde de pek çok insan tarafından ziyaret edilir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Tekkeye adını veren ve bahçesinde mezarı bulunan Erikli (Eryek) Baba'nın gerçek kimliği ve hayatı hakkında bilgiler yetersizdir. Ancak 14. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin kuruluşu sırasında İstanbul'a gelen Horasan erenlerinden olduğu kabul edilir ve kış günü erik bulmasıyla anılır.[1] Gerçek adının Es-seyid Muhammed Eryek olduğu düşünülen Erikli Baba'nın, Hacı Bektaş Veli’nin ilk halifelerinden olduğu kabul edilir.[2]
Osmanlı orduları İstanbul'u kuşattığında yeniçeriler, dergâhın yakınıdaki Altınkapı karşısına ordugâh kurmuş; Eryek Baba Dergahı, yeniçerilere gıda ve moral desteğinde bulunmuştu. İstanbul’un fethinden sonra da yeniçerilerin yetiştirildiği bir yer oldu.[2]
Dergâh, geçmişte "Yedikule Bektaşi Dergahı" ve postnişinlik ve zâkirlik yapmış kişilerden dolayı "Sütürşümar Mehmet Baba Dergahı", "Perişan Mehmet Ali Baba Tekkesi", "Şeyh Abdullah Tekkesi", "Zakirbaşı Bektaşi Dergâhı" gibi isimlerle anıldı.
Dergâhın haziresinde mezarı bulunan postnişinlerden biri, Seyyid Mehmet Baba'dır. 1799-1800'de Mehmet Baba'nın ölümünden sonra posta Hüseyin Baba oturmuştur. 1826'da II. Mahmut döneminde Alevi-Bektaşi Ocakları yasaklanıp tahrip edildiğinde tekke yıkıdı, Eryek Baba türbesine ve diğer mezarlara ise dokunulmadı. Postnişin Hüseyin Baba, Birgi'ye sürgün edildi.
Tekkenin yeniden canlandırılması, el-Hac Mehmed Perişan Baba döneminde gerçekleşti. Halefi olan Seyyid Hafız Mustafa Baba, tekkeyi büyüttü.
Dergah, Millî Mücadele yıllarında Mustafa Kemal ve arkadaşlarının yanında yer aldı. Dergah'taki mezarlıkta tüneller kazılarak silah saklandı ve işgale karşı direnen millî güçlere teslim edildi. 1925'te çıkan kanunla tekke ve zaviyeler kapatıldığında bir süre açık kalıp faaliyetlerini sürdüren dergâh daha sonra gönüllü olarak kapandı ve yöneticileri anahtarlarını TBMM'ye teslim etti.[3]
Yapı, 1925’te sonra konut olarak kullanıldı; bakımsız kaldı.[4] İstanbul'un fethinden sonra 550 yıl kadar Kazlıçeşme'de yer tutan deri imalatının çok kirlettiği Kazlıçeşme'de bulunan sanayi tesisleri 1990'da Tuzla'ya taşınmış ve Erikli Baba Dergâhı harabeye dönmüş olarak ortaya çıkmıştır. Dergâh'ı, 1993'te kurulan Erikli Baba Kültür Derneği restore etti.
Günümüzde bünyesinde 600 kişilik aşevi, kurbanlar için kesimhane, cenaze hizmetleri için gasilhane ve morg ve eğitim etkinlikleri için kütüphane bulunur. Yapının ikinci katı, cemevi olarak kullanılır.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Yılmaz, Gülay (9 Mart 2015). "Bektaşilik ve İstanbul'daki Bektaşi Tekkeleri Üzerine Bir İnceleme". Osmanlı Araştırmaları. 45 (45): 97-136. doi:10.18589/oa.569965. ISSN 0255-0636. 21 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024.
- ^ a b Koc, Almira (1 Ocak 2019). "Erikli Baba Tekkesi ve Toplumsal İşlevleri". Alevilik Araştırmaları Dergisi, Yaz 2019, Sayı 17- The Journal of Alevi Studies, Summer 2019, Issue 17.
- ^ Celal Şener, Erikli Baba Dergâhı, Erikili Baba Kültür Derneği broşürü
- ^ "Erikli Baba Tekkesi". kulturvadisi.com. 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024.