Erdel, İvrindi
| Erdel | |
|---|---|
 | |
 Balıkesir'ın Türkiye'deki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Balıkesir |
| İlçe | İvrindi |
| Coğrafi bölge | Marmara Bölgesi |
| Nüfus (2000)[1] | |
| • Toplam | 346 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0266 |
| Posta kodu | 10770 |
Resmî site [2] | |
Erdel, Balıkesir ilinin İvrindi ilçesine bağlı bir mahalledir.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Büyük Fındık mahallesi güney doğusunda bulunan Hasırcı Tepesinde hayvanlarını yaylatan Göçebe Türk Beylerinden Ayvaz Bey emrinde yaşamaya çalışan dokuz çadırlık bir topluluğun 1825? yılında Ahmed Vefik Paşa (1823-1891)'nın “Herkes olduğu yere yerleşsin” fermânıyla üç gruba ayrılmış; beş âile bulundukları mevkiin kuzey doğusunda bulunan eski Rum yerleşim kalıntılarının bulunduğu şimdiki Erdel denilen yere hayvanlarının kışlığını iyi geçireceklerini düşünerek yerleşmişler, Ayvaz Bey'in dayısı ve ailesi hayvanlarının rahatını düşünerek şimdiki Ada adı verilen yere, eniştesi olan Köse Ali de yine hayvanlarının rahatını düşünerek Ali Köseler denilen yere yerleşmişlerdir. Merkez olan köye yerleşim gerçekleştiğinde mahallenin olduğu yerde kullanılabilecek durumda bir ev vardı. Bu ev tamir edilerek kullanılmıştır. Diğer mahallede kalan Ayvaz Bey’in dayısı yerleşim yerinin bir tepenin üzerinde oluşu, etrafının deniz gibi ormanla çevrili oluşu nedeniyle buraya Ada adını vermişlerdir. Üçüncü mahallesi olan “Ali Köseler” adını buraya ayrılan diğer üç çadırın başında bulunan Köse Ali denilen Beyden almıştır. (Tarihçe: Yunus AYVAZOĞLU'nun anlatımı)
Tarih kaynakları incelendiğinde bu iskan şu şekilde anlatılır:[1][2]
1861 yılında İmparatorluğun neresinde konargöçer oymak dolaşıyorsa oranın valisi aşiretleri iskân etmekle görevlendirilir. Konup göçme tamamen kaldırılacağından hayvancılık ve göçer hayvancılığa bağlı ekonomik düzen de tamamen değişecektir. Büyük bir kolluk kuvvetiyle Balıkesir’e gelen Ahmet Vefik Paşa, Karesi Sancağı hudutları içindeki göçer oymak beylerini ve ileri gelenlerini, bugün bile “Koca İskân” olarak bilinen yere çağırır. Artık konar-göçerliği bırakıp toprağa yerleşmelerini bildirerek tespit ettikleri iskân yerlerine yerleşmeleri için gerekli emirleri verir.
Defterin tanzim edildiği dönemde başlayan mecburi iskân, Ahmet Vefik Paşa döneminde tamamlanmıştır. İlk dönemde kayda alınmayan ya da kayıtlarda rastlanılmayan Yörük obaları 1860’lar sonrasında yerleşik hayata geçmiştir.[2]
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi’ndeki 982 tarihli Tapu Tahrir Defteri’nde Ankara Karakeçilileri “Ulu Yörük” adıyla anılmaktadırlar.[kaynak belirtilmeli] En eski Yörük ve en köklü boy anlamına gelen bu kayıt, Karakeçililerin tarihi hakkında bize önemli bilgiler vermektedir.
1854-64 yıllarında Balıkesir, Edremit ve Bergama'da yaşayan aşiretler için kırka yakın iskan mahalli kurulmuş, bazı aşiretler köy teşkil edecek şekilde parçalanarak değişik bölgelere dağıtılmıştır. Bölgedeki Karakeçili aşiretleri de bu maksatla 14 parça halinde yerleştirilmiştir. Akabinde, H.1259 (1843/44) yılında bulundukları Manisa (Saruhan) ve Bursa (Hüdavendigar) vilayetlerinde ve diğer sakin oldukları mahallerde iskan edilen Karakeçililer, H.1l83 (1866) tarihinde kendileri için sonuçları önemli bir kararla karşı karşıya kalmışlardır. Bu tarihte Ahmet Vefik Paşa devlet katında, aşiretlerin Balıkesir' den "fekk"ini yani çıkarılmasını ve bulundukları kazalara dahil edilmesini sağladığı gibi, "beylik" unvanını da lağvetmiştir.
Köyde "köyyeri", "gavur pınarı" gibi muhit adlarının olması, düğün konağı denilen muhitte topraktan bolca ateş tuğlası çıkması sebebiyle tuğla ocağı olarak işletilmiş olma ihtimalı yüzünden tatarlardan sonra rumların da bölgede varlık gösterdikleri tahmin edilmektedir.
Cengiz Orhonlu, Aşiretlerin İskanı .., s. 118; KSu, a.g.e., s. i52-153; KSu'nun verdiği tabloda Karakeçili Aşireti şu iskan mahallerinde bulunmaktadır: Naldöken, Kuşca, Çukurtarla, Erdel, Kurtluca, Develer, Küpeli, Giresun Kazası, Çevikçe, Mastavra, Fındıklı, Cinge, Kepsut-Boyacık iskanı.[3]
Balıkesir vilayeti ile ilgili en eski kayıtların yer aldığı 166 numaralı muhasebe-i vilayet-i anadolu defterinde erdel ismi geçmemektedir. 1840'lı yıllara ait 8276 nolu Temettuat Defterinde[4][5] ve vilayet genelindeki İvrindi'nin dahil olduğu diğer temettuat defterlerinde[6] köy/karye adı olarak Erdel ismine rastlanmamaktadır. Ancak Tapu Kadastro kayıtlarında Kuyud-i Kadime Defterlerinde Erdel ismi, şimdiki Savaştepe'ye bağlı olarak (Erdelili k., Giresin n., İvrindi kz., Karesi l., Anadolu vt.: TK KKA 152/158a) geçmektedir. (Kaynak: Osmanlı Yer Adları: II[7] ) Bu dizinin hazırlanmasında 1530 tarihli “Muhasebe-i Vilayet” ismi verilen ve Tahrir Defterleri Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defterleri Kataloğu'nda 438, 166, 387 ve 998 numaralarla kayıtlı defterlerin kullanıldığı dikkate alınırsa, 1500'lü yıllarda Erdel adında bir köyün var olduğu kesinleşmektedir.
Devlet Arşivleri tarafından hazırlanan Osmanlı Yer Adları[8] adlı yayının 261. sayfasında Erdel/Erdelobası k., Tataran-ı Bozapa: TD (Tahrir Defterleri) 226/72 Erdelobası k., Tataran-ı Aktav: MAD (Maliyeden Müdevver Defterler) 4995/65 ibareleri geçmektedir. Gökbilgin,[9] 1543 yılında Rumelin’de dört Tatar grubu olduğunu belirtmiştir. Bunlar Tataran-ı Aktav, Tataran-ı Bozapa, Tataran-ı Yanbolu ve Tataran-ı Tırhala’dır. Yanbolu Tatarları için Tataran ı Nev ifadesi kullanılmaktadır. Köy mezarlığında bulunan iki adet mezar taşı üzerindeki işaretler bu durumla örtüşmektedir. Mezar taşındaki sembol, Altınordu Devleti sembolüne çok benzemektedir. 1500'lü yıllarda Anadolu'ya gelen tatar göçlerinin bir kısmının Balıkesir bölgesinde olduğu bilinmektedir. Bu bölgeye tatarların yerleştiği, köye ilk adını tatarların verdiği de ayrı bir düşüncedir.
Büyüklerimizin anlatımlarında önce Karaçepiş'e yerleştikleri, sonra orada çıkan bir kavga sonucu Karaçepiş'i terkedip şimdiki köy ile Küçükfındık arasındaki Hasırcı bölgesine yerleştikleri anlatılmakta idi. Çepni oymaklarının yerleşimlerinin anlatıldığı bir yazıda Ahmet Vefik Paşa iskânında 1859-1864 yılları arasında İvrindi-Karaçepiş mahallesi civarındaki Kocagedik İskânı'ndan söz edilmektedir.[10]
Yine büyüklerimiz Bursa Işık Dağı yaylalarını anlatırlardı. Osmanlı arşivlerinde Söğüd Efradı olarak bahsedilen karakeçililerden bir kısmı da Uludağ Yörükleri olarak zorunlu iskanda o bölgelerde kalmışlardır. Bazı kaynaklarda bahsedilen Keşiş Dağı[5][11] eskiden Uludağ'a verilen addır ve muhtemelen bu Işık Dağı, Uludağdır.[11] Numaralı kaynakta bahsi geçen "Eskiden Bursa'nın 'Dağ Yöresi'nde yaşayan Karakeçili Yörükleri kışın İzmir çukuruna ve Menemen taraflarına giderlerdi. Soğuk günleri oralarda geçirirlerdi. Yazı ise Keşiş dağı (Uludağ) yaylalarında karşılarlardı. Bunlar XIX.yy.a değin meskun değillerdi. Belli bir köyleri ve yurtları yoktu." ifadesi dedelerimizin anlattıkları ile örtüşmektedir. Yine[12]'da yer alan bilgiler, dedelerimizin göç yolları ile ilgili bize fikir vermektedir.
Resmi nüfus kayıtlarında 1840'lı yıllara ait bilgilere ulaşılmaktadır. Defterdeki ilk kayıt Halil Çadır (1870-1925), ikinci sayfa ise Yakup (Karakavuk) (1853-1920) a aittir. Katrancı Halil (Köse)'in babası Yusuf (Köse) 1844 doğumludur.
Yine bu yıllara ait bazı tapu kayıtları (Ayvaz oğlu İsmail - Sened-i Hakani) mevcuttur. 1841/2’de 110 olan nüfus, 1898’de 37, 1906 yılında toplam: 107'dir. (25 hane, 56 erkek, 51 kadın).[13][14]
Konar-göçer bütün aşiretlerin yerleşik hayata geçirilmesi yönündeki ferman uyarınca Balıkesir Abahanesine bağlı olan otuz altı adet cemaat ve aşiretin iskânının da kararlaştırıldığı, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nde 1237 numara ile kayıtlı olan nüfus defterine göre Erdel'de yerleşenlerin yaylaları yarım saat mesafedeki Fındıkalanı’dır. Erdel'de 19 hanede 52 Karakeçili kayıtlı olup Kıldonlu cemaatine mensup 3 erkek haneden bağımsız olarak yazılmış, toplam 55 erkek nüfus bulunmaktadır. En yaşlısı 100 yaşında olup, ortalama yaş 30’dur. Ortalama hane başına erkek nüfus üçe yakın, sabi erkek sayısı iki haneye birdir. Göz rengi çoğunlukla kara ve ela, boy orta-uzun, kaş açık, sakal-bıyık kumral ve siyah renktedir. Armağan oğulları, Çöllü oğulları, Erkek oğulları, Hamza oğulları, Hanife oğulları, Kara Ali oğulları, Mestan oğulları, Molla İsa oğulları, Murad oğulları, Nasuh oğulları, Resul oğulları, Sarı Ali oğulları, Sarıca oğulları, Uzun oğulları, Zırta oğulları kayıt altına alınmıştır.[2]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Balıkesir il merkezine 40 km, İvrindi ilçesine 13 km uzaklıktadır.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre mahalle nüfus verileri | |
|---|---|
| 1841/2 | 110[2] |
| 1898 | 37 |
| 1906 | 107 |
| 1935 | 205[15] |
| 2008 | |
| 2007 | 289 |
| 2000 | 346 |
| 1997 | 382 |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Ayhan, Aydın (1999). Balıkesir ve Çevresinde Yörükler, Çepniler ve Muhacırlar. Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı.
- ^ a b c d Bilir, Mehmet (2022). İvrindi'de Yörükler: 1237 Numaralı Nüfus Defterine Göre İvrindi'de Yörükler, Iskanları, Kışlıkları ve Yaylakları. İvrindi Belediyesi Kültür Yayınları. Ankara: İvrindi Belediyesi. s. 240.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2016.
- ^ BOA ML.VRD.TMT.d.8276 İvrindi kazası kurasının temettuat defteri
- ^ a b Arzu Dündar (2010). "XIX. YÜZYIL ORTALARINDA İVRİNDİ'NİN SOSYAL VE EKONOMİK DURUMU (8276 NOLU TEMETTUAT DEFTERİNE GÖRE)". T.C. BALIKESİR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI. 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2023.
- ^ Sevim, Sezai (1993). "XVI. yüzyılda Karasi Sancağı: Tahrir Defterlerine göre". 4 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Haziran 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 5 Şubat 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2016.
- ^ M. Tayyib Gökbilgin, Rumeli’de Yörükler, Tatarlar ve Evlâd-ı Fatihan, Osman Yalçın Matbaası, İstanbul 1957, s. 86-90.
- ^ "Facebook". www.facebook.com. Erişim tarihi: 31 Ekim 2023.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 22 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2016.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2016.
- ^ "XIX. YÜZYILIN İLK YARISINDA BALIKESİR VE ÇEVRESİNDEKİ KARAKEÇİLİLER" (PDF). Şimşir, N. 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Mayıs 2021.
- ^ "OSMANLI DEVLETi'NİN SON YILLARINDA BALYA KAZASI'NIN DEMOGRAFiK DURUMU" (PDF). Şimşir, N. 28 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Mayıs 2021.
- ^ Genel Nüfus Sayımı: 20 İlk Teşrin 1935, Katî ve Mufassal Neticeler: Köyler Nüfusu (PDF). Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü (TCBİGD). 1937. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Ağustos 2022.