Emir İsfahan
| Emir İsfahan | |
|---|---|
| Bağdat hakimi | |
| Görev süresi 1432-1445 | |
| Yerine geldiği | Şah Muhammed |
| Yerine gelen | Fulad Mirze |
| Kişisel bilgiler | |
| Ölüm | 1445 Bağdat |
| Çocuk(lar) | Fulad Mirze |
| Dini | İslam |
Emir İsfahan, Kara Yusuf'un Pir Buddağ'dan sonraki ikinci oğludur. Kara İskender'in üvey kardeşidir.[1]
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
1410 yılında, Sultan Ahmed Celayir ile birlikte savaşa katıldı ve Karakoyunlu ordusunun sol kanadını komuta etti.[2] 1420 yılında Kara Yusuf Teymuri Şahruh'u karşılamak üzere Tebriz'den hareket ettiğinde, Emir İsfahan Edilcevaz'da hüküm sürüyordu, ancak babasına askeri yardım sağlamadı.[3] Kara Yusuf'un ölümünden sonra önce Nahçıvan'a, ardından Çukur Saad'a çekildi. Burada Seed tayfası onu hükûmet için bir aday ilan etti ve Kara Yusuf'un hazinesi de Emir İsfahan'ın eline geçti.[4]
Şahruh'un emriyle Mirza İbrahim Sultan ve Emir Şahmelik, Emir İsfahan'ın ele geçirilmesi için Nahçıvan ve Selmas'a 20.000 süvariyle saldırmaları için görevlendirildi. Bu sırada İsfahan'ın elçileri Şahruh'un kampına gelip itaat ettiler. Bundan sonra Şahruh saldırılarını durdurdu.
Kardeşi İskender'in Karakoyunlu topraklarındaki hükûmeti yeniden ele geçirmesi, Şahruh'un Azerbaycan'a yeni bir sefere çıkmasına neden oldu. 1421'de meydana gelen Alaşkert Muharebesi'nde Emir İsfahan Karakoyunlu ordusunun sol kanadını komuta ediyordu. Savaşta Karakoyunlu ordusu yenilgiye uğradı. Kara İskender'den ayrılan Emir İsfahan, Şahruh'un Horasan'a dönüşünden faydalanarak Nahçıvan ve Tebriz'i ele geçirdi ve bağımsız bir hükûmet kurdu.[5]
Irak yönetimi dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
İsfahan Azerbaycan'da iken Kara İskender Tovuk ve Kerkük'teydi. Bu haberi duyunca Tebriz'e doğru hareket etti. Kardeşine direnmekten kaçınan Emir İsfahan, Erzurum ve Avnik kalesine çekildi. 1433'te Hilla'ya giderek şehri ele geçirdi ve şehir kadısı Ahmed Celayir'in kardeşi Sultan Hüseyin'i öldürdü.[6]
Şah Muhammed'le mücadelesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kara Yusuf, 1420 yılında Teymur Şahruh ile görüşmek üzere çıktığı yolculuk sırasında öldü. Kara Yusuf'un ölüm haberi üzerine Şah Muhammed Nahçıvan'a gönderildi. Taht için yaklaşan çatışmaya kendisini hazırladığına inanılıyordu. Ancak, beklentilerin aksine, bu iddiayı reddetti ve babasının çadırını yağmalayan ve cesedine saygısızlık eden emirleri kabul etmeyi reddetti. Kara Yusuf'un ölümü sırasında kardeşleri Emir İsfahan ve İskender sırasıyla Kerkük ve Adilcevaz'da bulunuyorlardı. Şah Muhammed, kendi oğlu Şahelin'in isyanı nedeniyle geri dönmek zorunda kaldı. 1421 yılında Emir İsfahan da Arap Irak'ının işgalini başlatmıştı. İlginçtir ki Şah Muhammed kardeşine direnmemiş ve Bağdat'ın kendisine yeteceğini bildirmiştir. Emir İsfahan Bağdat'tan ayrılsa da Celayirliler tarafından yenilgiye uğratıldı ve sonunda Şah Muhammed şehri geri almayı başardı. Bir süre iki kardeş Bağdat'ı ortaklaşa yönetti, ancak Şah Muhammed'in sorumsuzluğu durumu değiştirdi. Emir İsfahan, Bağdat'ın kuzeyindeki Docej'e gönderildi. Şah Muhammed iktidarı kardeşiyle paylaşmaya istekli olsa da oğlu Şaheli buna karşı çıktı. 1432'de babasının izni olmadan Emir İsfahan'a saldırdı ancak başarısız oldu. Daha sonra 1432-1433'te Emir İsfahan, Şah Muhammed'i Bağdat'tan kovarak Bağdat'taki yönetimine son verdi.[7][1]
Şah Muhammed'in son günleri veya ayları iyi belgelenmemiştir. Ordusunu Bağdat civarında yeniden toplamaya çalıştığı, ancak başarısız olduğu ve ardından gemiyle Fırat Nehri'nin batı yakasına geçtiği iddia edilmektedir. Oğlu Şahbudak ve bir hizmetkârıyla birlikte Yedinci İmam Musa Kazım'ın türbesini ziyaret etmiş ve Seyyid Cevski adında bir adamdan hayvan almıştır. Daha sonra Ducair'e ve oradan da Haditha'ya gitti. Bir ordu topladıktan sonra Musul ve Erbil'i yeniden işgal etti ve dikkatini Bağdat'a çevirdi. Bağdat'ı ele geçirdi ve yağmaladı. Ancak Emir İsfahan hasta olmasına rağmen Bağdat'ı ele geçiremedi. Sonunda Emir İsfahan ona saldırdı ve onu Bağdat'tan kovdu. Giyasuddin'e göre, Şah Muhammed ve arkadaşları Şikan'ın geri kalan kısmını ele geçirmeye veya yağmalamaya çalışırken öldürüldüler. Hadise göre Şah Muhammed, oğlu Şaheli'nin Kara İskender'e kaçmasının ardından Hacı Hamedani tarafından öldürülmüştür.[8] Hamedani Gaverudun'un hükümdarıydı.[9]
Sonraki yılları[değiştir | kaynağı değiştir]
Kara İskender'in 1435 yılında vefatından sonra oğulları ve kızlarından bir kısmı amcaları İsfahan Bey'in yanına sığındı. Oğulları Alvend, Malik-Kasim, Esad, Rüstem, Tarkhan, Malik-Mohammed ve kızları Arayişh ve Şahsaray Beyim de vardı.[10] Aynı yıl Emir İsfahan'a sığınan kardeşi Şahmuhammed'in oğlu Şahali, amcasına sırtını dönerek Şahruh'a sığındı.
Emir İsfahan, Akkoyunluların iç savaşlarından yararlanarak sınırlarını genişletmek istiyordu. Hamza Bey Bayandur, 1437 baharında İsfahan Bey'i mağlup etti. Büyük bir ordu toplayarak Karakoyunlu kuvvetlerini Diyar-i Rabiyye ve Kuzey Cezire'den sürdü.[11]
Emir İsfahan 8 Mart 1445'te öldü. Soylular tahta İsfahan Mirza'nın oğlunu geçirdiler. Haber Cihan Şah'a ulaşınca Azerbaycan'dan büyük bir orduyla Bağdat'a doğru ilerlemeye başladı. 1446 yılında Irak'ta Emir İsfahan döneminden kalan tüm bağımsız kuvvetler Tebriz'deki merkezi otoriteye tabi kılındı.[12]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Qızılbaşlar tarixi.s.16.
- ^ Faruk Sümer.s.83.84.
- ^ Həsən bəy Rumlus.s.93.
- ^ Faruk Sümer.s.109; 116.
- ^ Faruk Sümer.s.123.
- ^ Həsən bəy Rumlus.s.104; 134.
- ^ Binbaş 2019, s. 221.
- ^ Binbaş 2019, s. 221-222.
- ^ Muḥaddis̲ 1982, s. 16.
- ^ Faruk Sümer.s.143.
- ^ Tihrânî, Diyârbekriyye, C. I, s. 130–134, çev. s. 88–91.
- ^ Həsən bəy Rumlus.s.155–156.
Kaynak[değiştir | kaynağı değiştir]
- Prof. Dr. Faruk Sümer. Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan-Şah’a kadar). I. cilt Türk Tarih Kurumu Basım Evi — Ankara — 1967
- Qızılbaşlar tarixi. Tərcümə və şərhlər M. Ə. Məhəmmədinindir. — Bakı, "Azərbaycan" nəşriyyatı. 1993–48 s.
- Həsən bəy Rumlu. "Əhsənüt-təvarix (Tarixlərin ən yaxşısı)". Kastamonu: Uzanlar, 2017, 661 s.
- Ebû Bekr-i Tihrânî. Kitâb-ı Diyârbekriyye, C. I–II, ner. N. Lugal, F. Sümer, Ankara, 1993, çev. Mürsel Öztürk, Ankara, 2001.
- Evrim Binbaş (2019). The Jalayirid Hidden King and the Unbelief of Shāh Mohammad Qara Qoyunlu. Journal of Persianate Studies. 12.