Duyusal aşırı yüklenme
Duyusal aşırı yüklenme, çevresel etkenler nedeniyle bir veya daha fazla duyunun aşırı uyarılması sonucunda ortaya çıkar.
Bireyi etkileyen birçok çevresel unsur vardır. Bu unsurların örnekleri kentleşme, kalabalıklaşma, gürültü, kitle iletişim araçları ve teknolojidir.[1][2][3]
Belirtiler[değiştir | kaynağı değiştir]
Duyusal aşırı yüklenmeyle ilişkili olduğu tespit edilen çok çeşitli semptomlar vardır. Bu belirtiler hem çocuklarda hem de yetişkinlerde ortaya çıkabilir. Bu belirtilerden bazıları şunlardır:
- Sinirlilik
- "Kendi içine kapanmak" veya faaliyetlere katılmayı ve başkalarıyla etkileşimde bulunmayı reddetmek
- Dokunmaktan veya dokunulmaktan kaçınmak
- Başkalarını etkilemeyen seslerden şikayetçi olmak
- Aşırı heyecanlanmak
- Parlak ışıklar olan durumlarda gözleri kapatmak
- Zayıf göz teması kurma
- Seslerden kurtulmak için kulakları kapatmak
- Herhangi bir görevi tamamlamadan sürekli aktivite değiştirmek
- Ayakkabı, çorap, etiket veya farklı dokulardan kaynaklanan rahatsızlık
- Dokunmaya, harekete, görüntülere veya seslere karşı aşırı hassasiyet
- Sosyal etkileşimlerde sorun yaşamak
- Son derece yüksek veya aşırı düşük aktivite seviyeleri[1]
- Kas gerginliği
- Hiperhidroz (aşırı terleme )
- Kıpırdama ve huzursuzluk
- Öfke patlamaları
- Kendi kendine zarar vermek
- Uykusuzluk ve yorgunluk
- Konsantrasyon zorluğu[4]
Nedenler[değiştir | kaynağı değiştir]
Duyusal aşırı yüklenme, herhangi bir duyunun aşırı uyarılmasından kaynaklanabilir.
- İşitme : Yüksek gürültü veya birden fazla kaynaktan gelen ses, örneğin birden fazla kişinin aynı anda konuşması.
- Görüş : Kalabalık veya darmadağın alanlar, parlak ışıklar, yanıp sönen ışıklar veya kalabalıklar veya televizyonda sık sahne değişiklikleri gibi çok hareketin olduğu ortamlar.
- Koku ve tat : Güçlü aromalar veya baharatlı yiyecekler.
- Dokunma : Başka bir kişi tarafından dokunulması veya kumaşın ciltte hissedilmesi gibi dokunsal duyumlar.[5]
- Vestibüler : baş dönmesi veya kinetozis gibi.
Diğer bozuklukların ve durumların bileşeni olarak[değiştir | kaynağı değiştir]
Duygusal aşırı yükün diğer rahatsızlıklar ve durumlarla ilişkili olduğu bulunmuştur:
- Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- DEHB'li insanlar genç yaşlardan itibaren duyusal uyaranlara karşı aşırı duyarlılık gösterirler; bu aşırı duyarlılık genelde yetişkinlikte de devam eder.[6][7] DEHB'li kişiler, olaya ilişkin potansiyellerin çoğu açısından duyusal işlemede farklılık göstermemektedir; ancak P300, CNV, Pe gibi geç bilişsel işlemlerle ilgili olayla ilgili potansiyel yanıtlarda önemli farklılıklar gösterirler; bu da DEHB'deki aşırı duyarlılığın duyusal uyaranlara ilişkin beklenti ve dikkatin tahsisindeki anormalliklerden kaynaklandığını gösterebilir. Daha sonraki bilişsel işlemlerdeki anormallikler, DEHB'li kişilerde aşırı duyarlılığın ve duyusal aşırı yük hissinin sebeplerinden olabilir.
- Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB)
- TSSB'si olan kişiler, kısmen duyusal geçiş sorunlarının neden olduğu duyusal uyaranlara karşı genel aşırı duyarlılık nedeniyle duyusal aşırı yüklenmeye eğilimlidir; bu, TSSB'li kişilerin P50 geçişinin bozulmuş olduğu ve gereksiz işitsel uyaranları filtreleyemediği gerçeğiyle desteklenmektedir. Nörotransmitterlerin üretimindeki ve bunlara yanıttaki düzensizlikler, TSSB'li kişilerde duyusal aşırı yüklenmenin olası bir etiyolojisidir; özellikle TSSB'si olan kişiler, dopamin ve norepinefrindeki kronik homeostatik dengesizlikler nedeniyle uyaranlara karşı aşırı duyarlılık gösterebilir. TSSB'si olan kişilerin duyusal uyaranlara karşı aşırı duyarlılığı, sağlıklı kontrollerle karşılaştırıldığında artırılmış P300 olayla ilgili potansiyel yanıtla desteklenir; bu, alışılmışın dışında ve göze çarpan uyaranlara karşı yarı kalıcı artan dikkati gösterir.[8]
- Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB)
- Dissosiyatif kişilik bozukluğu
- Şizofreni
- Mizofoni, patolojik bir 'ses nefreti'
- Sinestezi
- Yaygın anksiyete bozukluğu
- Otizm spektrum bozukluğu (OSB)
- Tourette sendromu
- Fibromiyalji (FM)
- Kronik yorgunluk sendromu
Tedaviler[değiştir | kaynağı değiştir]
Duyusal aşırı yükü tedavi etmenin birçok farklı yolu vardır. Biri bu gerilimi azaltmak için mesleki terapiye katılmaktır; ancak semptomları olan kişilerin bunu kendilerinin azaltmasının da birçok yolu vardır. Kişinin kendi duyusal aşırı yüklenme tetikleyicilerini tanımlayabilmesi, bunların azaltılmasına, ortadan kaldırılmasına veya önlenmesine yardımcı olabilir.[9] Çoğu zaman duyusal aşırı yüklenme semptomlarını hafifletmenin en hızlı yolu, kişinin kendisini durumdan uzaklaştırmasıdır. Cilde uygulanan derin basınç, eklemlerdeki ve bağlardaki reseptörleri uyaran propriyoseptif girdiyle birleştiğinde genellikle sinir sistemini sakinleştirir. Rahatsız edici sesleri ortadan kaldırmak ve ışıkları azaltmak gibi duyusal girdileri azaltmak yardımcı olabilir. Sakinleşmek, müziğe odaklanmak bazıları için işe yarayabilir. Kısa bir mola sorunu gidermezse, uzun bir dinlenme önerilir. Duyusal işleme sorunları olan kişiler, duyusal aşırı yüklemeyi önlemek ve beyni duyusal girdiyi daha tipik bir şekilde işlemek üzere yeniden eğitmek için tasarlanmış duyusal aktivite ve konaklamalardan oluşan bir diyetten yararlanabilirler. Duyusal aşırı yüklenme durumlarında kişinin kendini sakinleştirmesi ve normal seviyeye dönmesi önemlidir.[5]
Önleme[değiştir | kaynağı değiştir]
Duyusal aşırı yükü gidermenin üç farklı yöntemi vardır: kaçınma, sınırlar koyma ve meditasyon. Kaçınma süreci daha sessiz ve düzenli bir ortam yaratmayı içerir. Bu, gürültüyü minimumda tutmayı ve dağınıklık hissini azaltmayı içerir. Duyusal aşırı yüklenmeyi önlemek için büyük olaylardan önce dinlenmek ve kişinin dikkatini ve enerjisini aynı anda tek bir şeye odaklaması önemlidir. Sınırların belirlenmesi, çeşitli etkinliklere harcanan sürenin kısıtlanmasını ve kalabalık ve gürültüden dikkatle kaçınacak durumların tercih edilmesini içerir. Duyusal aşırı yüklenmenin önlenmesine yardımcı olmak için belirli kişilerle etkileşimler de sınırlanabilir.[5]
Pazarlama[değiştir | kaynağı değiştir]
Duyusal aşırı yüklenme yaşandığında bilgiyi ayırt etmek ve anlamak zor olabilir. Beyaz gürültü veya yanıp sönen ışıklar gibi anlamsız uyaranlar bile duyusal aşırı yüklenmeye neden olabilir.[10] Pek çok şirketin özellikle reklam yaparken birbirleriyle rekabet etmesi nedeniyle tüketiciler arasında duyusal aşırı yüklenme yaygındır. Reklamcılar müşterinin dikkatini çekmek için en iyi renkleri, kelimeleri, sesleri, dokuları, tasarımları ve çok daha fazlasını kullanırlar.[11] Bu, tüketiciyi daha dikkat çekici bir ürüne çekeceğinden etkileyebilir.[11] Ancak politika yapıcılar ve reklamverenler, çok fazla bilginin veya dikkat çekici ürünlerin duyusal aşırı yüklenmeye neden olabileceğinin farkında olmalıdır.
Kamu politikasının etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Kamu politikasının bilgi aşırı yüklenmesine ilişkin etkilerinin iki ana varsayımı vardır.[10] Politika yapıcıların sahip olduğu varsayımlardan ilki tüketicilerin çok fazla işlem kapasitesine ve bilgiyi işlemek için çok fazla zamana sahip olduğudur.[10] İkincisi, tüketicilerin ne kadar bilginin sunulduğu konusunda ciddi bir endişe duymadan bilgiyi her zaman özümseyebilecekleridir.[10] Araştırmacıların da belirttiği gibi politika yapıcıların süreç ile bilginin kullanılabilirliği arasındaki farkı daha iyi anlamaları gerekiyor.[10] Bu, aşırı bilgi yüklemesi olasılığını azaltmaya yardımcı olacaktır. Bazı durumlarda bir reklamda bu tür bilgilerin işlenme süresi 30 saniyenin 6'sı olabilmektedir.[10] Bu durum tüketicilerin kafalarının karışmasına ve kendilerine atılan bu kadar hızlı bilgilerle aşırı yüklenmelerine neden olabilir. Tüketicilerin bilgiyi nasıl işlediğini anlamak için üç faktörün analiz edilmesi gerekir. Verilen bilgi miktarı, düzeltici bilgilerin kaynağı ve bunların hepsinin tüketiciye sunulma şekli gibi faktörler.[10] Farklı ortam türlerinin farklı işleme talepleri vardır. Politika yapıcıların reklamverenleri etkilemeye çalışması için en uygun sonuç, bir ürünle ilgili basit gerçekleri belirten bir TV reklamı aracılığıyla bilgi sunmak ve ardından izleyiciyi daha fazla ayrıntı için web sitelerini kontrol etmeye teşvik etmektir. Böylece reklamın hızlı işlenme süresi aşırı bilgi yüklemesine yol açmamış ve tüketiciyi duyusal aşırı yüklenmeden kurtarmış olur.
Tüketiciler için etkiler[değiştir | kaynağı değiştir]
Günümüzde tüketiciler, radyo, reklam panoları, televizyon, gazeteler ve çok daha fazlası aracılığıyla aşırı yükleme ve bol miktarda bilgi ile[10] başa çıkmayı öğrenmek zorunda kalıyorlar. Bilgi her yerdedir ve tüketiciler ona her açıdan ve yönden maruz bırakılmaktadır. Bu nedenle, "Bilgi ve Duyusal Aşırı Yüklenme" makalesinin yazarı Naresh K. Malhotra aşağıdaki yönergeleri sunar.[10] İlk olarak tüketiciler, duyusal aşırı yüklenmeyi önlemek için dış bilgi ve duyusal girdi alımını sınırlamaya çalışmalıdır.[10] Bu, tüketicinin dikkatini çekmek için medya ve pazarlamacılar tarafından sunulan ilgisiz bilgileri göz ardı ederek yapılabilir. İkincisi, önemli bilgileri zihinsel olarak değil, dışarıdan kaydetmektir. Birey duyularına aşırı yüklendiğinde bilgiler zihinsel olarak kolayca unutulabilir.[10] Bu nedenle, tüketicinin önemli bilgileri zihinsel olarak depolamak yerine yazması tavsiye edilir. Üçüncüsü, bir ürünü incelerken aynı anda beşten fazla ürünü inceleyerek duyularını aşırı yüklemeyin.[10] Bu kafa karışıklığına ve hayal kırıklığına yol açacaktır.[10] Dördüncüsü, bilgiyi etrafta daha az ilgisiz bilginin olduğu yerde işleyin.[10] Bu, beyaz gürültü ve ortamda sunulan diğer bilgiler gibi harici bilgileri ve duyusal dikkat dağıtıcı unsurları ortadan kaldıracaktır. Son olarak, tüketimi keyifli ve rahat bir deneyim haline getirmek önemlidir.[10] Bu, stresi, bunaltıcı hissi ve duyusal aşırı yüklenme deneyimini azaltmaya yardımcı olacaktır.
Geçmiş Vakalar[değiştir | kaynağı değiştir]
Duyusal aşırı yükleme üzerine çok fazla çalışma yapılmamıştır, ancak duyusal aşırı yükleme çalışmasının bir örneği Lipowski (1975)[12] tarafından Tohoku Üniversitesi'ndeki Japon araştırmacılar tarafından yapılan çalışmayı tartışan konuyla ilgili araştırma incelemesinin bir parçası olarak rapor edilmiştir. Tohoku daki araştırmacılar deneklerini, süresi üç ila beş saat arasında değişen bir hapsetme koşulunda rastgele sunulan yoğun görsel ve işitsel uyaranlara maruz bıraktı. Denekler artan ve sürekli uyarılmanın yanı sıra saldırganlık, kaygı ve üzüntü gibi ruh hali değişiklikleri gösterdi. Bu sonuçlar duyusal aşırı yük konusunda daha fazla araştırmaya kapı açtı.
Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]
Sosyolog Georg Simmel, 1903 tarihli "Metropol ve Zihinsel Yaşam" adlı makalesinde duyusal aşırı yüklenmenin tanımına katkıda bulundu. Simmel'e göre, modern şehir yaşamının duyusal aşırı yükü vücudun enerji rezervlerini tüketiyor ve diğer şeylerin yanı sıra bitkin veya bıkkın bir zihniyete ve başkalarına karşı hesapçı, araçsallaştırıcı bir yaklaşıma yol açıyor.[13] Simmel'in yaklaşımı Freud'un savaş bunalımı üzerine yazılarıyla ve Walter Benjamin'in 1939'da yazdığı " Baudelaire'deki Bazı Motifler Üzerine" adlı makalesindeki "şok" ve şehir yaşamı analiziyle karşılaştırılabilir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b "Sensory Overload". North Shore Pediatric Therapy. 9 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023.
- ^ "Effects of Psychological Torture" (PDF). 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Eylül 2023.
- ^ "My APA Paper on Isolation, Sensory Deprivation & Sensory Overload". 6 Ekim 2007. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023.
- ^ "SPD & Psychopathology in Adults". Sharon Heller. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023.
- ^ a b c "Sensory Overload: Sources and Strategies". CFIDS & Fibromyalgia Self-Help. 15 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023.
- ^ Panagiotidi, Maria; Overton, Paul G.; Stafford, Tom (2018). "The relationship between ADHD traits and sensory sensitivity in the general population". Comprehensive Psychiatry (İngilizce). 80: 179-185. doi:10.1016/j.comppsych.2017.10.008. 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023.
- ^ Kaiser, Anna; Aggensteiner, Pascal-M.; Baumeister, Sarah; Holz, Nathalie E.; Banaschewski, Tobias; Brandeis, Daniel (2020). "Earlier versus later cognitive event-related potentials (ERPs) in attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD): A meta-analysis". Neuroscience & Biobehavioral Reviews (İngilizce). 112: 117-134. doi:10.1016/j.neubiorev.2020.01.019. 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023.
- ^ Javanbakht, Arash; Liberzon, Israel; Amirsadri, Alireza; Gjini, Klevest; Boutros, Nash N (2011). "Event-related potential studies of post-traumatic stress disorder: a critical review and synthesis". Biology of Mood & Anxiety Disorders (İngilizce). 1 (1). doi:10.1186/2045-5380-1-5. ISSN 2045-5380. 8 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023.
- ^ "Help for Adult SPD". SPD Support. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2023.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o "Information and sensory overload. Information and sensory overload in psychology and marketing". Psychology and Marketing. 1 (3–4): 9-21. 5 Eylül 2006. doi:10.1002/mar.4220010304.
- ^ a b "The influence of selected senses on consumer experience: A brandy case". Acta Commercii. 13. 14 Mayıs 2013. doi:10.4102/ac.v13i1.183.
- ^ "Sensory and information inputs overload: behavioral effects". Comprehensive Psychiatry. 16 (3): 199-221. 1975. doi:10.1016/0010-440X(75)90047-4. PMID 1139919.
- ^ "The Metropolis and Mental Life". Modernism Lab Essays. 6 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2023.