Dramalı Rıza Bey
| Dramalı Rıza | |
|---|---|
| Doğum | 1890 (?) Drama, Yunanistan |
| Ölüm | 12 Haziran 1920 İstanbul |
| Hizmet yılları | ?-1920 |
| Rütbesi | Asker |
| Çatışma/savaşları | I. Dünya Savaşı |
Dramalı Rıza bey, (1890 - 12 Haziran 1920), Türk asker.
Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]
1890 yılında Yunanistan'ın Drama kentinde dünyaya geldi. Babası Rıfat Bey'dir. İdam edildinde, 12 Haziran 1920 (1336) tarihinde, 30 yaşında olduğu bilgisine göre, doğum tarihi 1890 (1306)'dır. Dramalı Rıza Beyin tütün ticareti ile meşgul olduğu gerekçeli idam kararında belirtilmektedir.[1] Balkan Savaşları sonrasında Drama-Serez bölgesinde yaşadığı ve bu bölgede komitacılık yaptı.[2] Bu dönemde mensubu olduğu “Türk Batı Trakya Komitesi” gizli teşkilatı üyesidir. Batı Trakya’daki bu faaliyetlerinden sonrasında Teşkîlât-ı Mahsûsa elemanlığı yaptı.[3] Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Harbi’ne girmesi üzerine Teşkilât-ı Mahsusa, tarafından çeşitli görevler verilmiş, İtilâf Devletleri ile Mondros Mütarekesi’ni imzalanması sonrasında memleketine dönmüştür. Paris Barış Konferansında alınan karar üzerine, Yunan İşgal kuvvetleri 15 Mayıs 1919 günü İzmir’i işgal etti. Yunanlarla mücadele üzere Batı Anadolu’da başlayan “Mîllî Mücadele Hareketi’nin” ilk öncülerindendi.[4] Daha sonra da Salihli cephe kumandanı Çerkez Ethem Beyle birlikte “Salihli cephesinde” Kuva-yı Milliye’ye yönelik faaliyet ve hizmetlerine devam etti.[5] Salihli Cephesi kumandanı Çerkez Ethem’in isyân bölgesine çağrılmasıyla, Anzavur Ahmet’in ilk isyanında takip ve tenkil görevi aldı.[6] Miralay Kazım Bey, daha sonra Dramalı Rıza Bey ile müfrezesini Biga’ya, Köprülü Hamdi Bey'in emrine gönderdi.[7] Böylece Dramalı Rıza Bey, Akbaş cephaneliğinin basılmasını sağlayan ana aktör olarak yer aldı.[8] Akbaş cephaneliğinden kaçırılan silahlar " bir taarruz kuvveti teşkil ve teçhîz ettikten sonra, Soma ile Akhisar arasında büyük bir taarruz yaparak Yunanları İzmir’den çıkarma amacıyla" Yenice'ye getirildi.[9] Anzavur Ahmet ve Gâvur İmam’ın kuvvetleri Yenice'yi kuşattığında Dramalı Rıza bey, yanındakilerle cephaneleri savunmuş, daha fazla ellerinde tutamayacağını anlayınca da cephaneleri ateşe verip çıkan kargaşadan yararlanarak kaçmışlardır.[10]
Yenice baskını sebebiyle Damad Ferid Paşa'yı suçlayan Dramalı Rıza bey, kimi kaynaklarda Miralay Kazım bey tarafından cezalandırılmış, telâfi amacıyla Damat Ferit Paşa'ya suikast düzenlemeyi teklif etmiştir;[a][12][13] kimi kaynaklada intikam almak amacıyla Damad Ferid Paşa'ya suikast düzenlemeye karar vermiştir.[b][14] Çerkez Ethem kendi hatıratında Dramalı Rıza bey'i Damat Ferit Paşa'yı suikast ile kendisinin görevlendirdiğini söylemiştir.[15] Bursa valiliği görevini yürütmekte olan Hacim Muhittin Bey Çerkez Ethem'i yalanlamış Dramalı Rızayı bu göreve kendisinin gönderdiğini söylemiştir.[16] [c] İstanbul'a geçen Dramalı Rıza bey ihbar edilmiş, yargılaması sonucunda Akbaş Cephaneliği Baskını sebebiyle[18] 12 Haziran 1920 yılında İstanbul'da idam edildi.
Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]
26 Ocak 1920 yılında Akbaş Cephaneliği Baskını'nda Kuvayı Milliye tarafında yer aldı.
Refiki Mehmet Ali Bey ile birlikte Ferit paşaya suikast düzenleme kararı aldı. İstanbul'a gidince bu karardan döndü. Kendisinin öncesinde Kuvayı milliye'ci olduğu ve Akbaş Cephaneliği Baskını sebebiyle, 12 Haziran 1920 de istanbul da Ferit Paşa emri ile idam edildi.
Ayrıca Bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Kazım Bey hatıralarında böyle bir konudan bahsetmediği gibi
"Dramalı Rıza Bey, bu hatasından dolayı karşıma çıkamadı. Pek fedakâ ve hamiyetli bir kimse olan ve büyük hizmetler görmüş bulunan Rıza Bey’in bu gafleti yapmış olması kendisini pek üzüyor ve dövünerek ağlamakta olduğunu işitiyordum. Rıza Bey’in bu taraflarda kalamayarak Bursa’ya gittiğini haber aldım" demiştir.[11] - ^ İngiliz Kemal adıyla anılan Ahmet Esat Tomruk hatıratında
"Dramalı Rıza buna sebep olan Ferit Paşa’dan intikamını almak için yemin etmişti, Bu intikamını almak maksadıyla İstanbul’a gitmiş, Ferit Paşa’ya suikast hazırlamıştı ” der - ^ Damat Ferit Paşaya suikastini Bursa Kuva-yı Milliye ileri gelenlerince planlandığı, suikast dönemindeki basından ve gerekçeli kararda belirtilmiştir.[17]
Not listesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BAO), Dosya Usulü İradeler Tasnifi (DUİT), Nr.79/5- 117.
- ^ ERTÜRK, Hüsamettin, Millî Mücadele Senelerinde Teşkilât-ı Mahsusa, Daktilo Metin (Yay. Haz. Tevfik Apay), s.283, Genelkurmay ATAŞE Kütüphanesi, Ankara 1985.
- ^ Ertürk, Hüsamettin (1996). İki devrin perde arkası. İstanbul: Sebil Yayınevi. s. 105. ISBN 975-7480-87-8. OCLC 417193878.
- ^ Görgülü, İsmet (1993). On yıllık harbin kadrosu, 1912-1922 : Balkan-Birinci Dünya ve İstiklâl Harbi. Ankara: Türk Tarih Kurum[u] Basımevi. s. 244. ISBN 975-16-0505-9. OCLC 30025186.
- ^ Apak, Rahmi (1990). İstiklâl Savaşında garp cephesi nasıl kuruldu?. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 63. ISBN 975-16-0228-9. OCLC 23772698.
- ^ Özalp, Kazım (2020), Millî Mücadele 1919-1922 I-II, Ankara: TÜRK TARİH KURUMU, ISBN 978-975-17-4673-3, OCLC 1240738468
- ^ Özalp 2020, s. 90.
- ^ Akandere, Osman (2003). "Dramalı Rıza Bey ve Kuzey Batı Anadolu Kuva-yı Milliye Mücadelesindeki Hizmetleri". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 19 (57). ss. 977 - 1008.
- ^ Özalp 2020, s. 94.
- ^ Sanay 2005, s. 255.
- ^ Özalp 2020, s. 99.
- ^ Güven, Zühtü (1965). Anzavur İsyanı-Kurtuluş Savaşı Hatıralarından Acı Bir Sayfa. Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları. s. 51.
- ^ Hoşgör, İsmail Aydın (1970). Kurtuluş Savaşı'nda Biga. Renda Matbaası. s. 74. 20 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2022.
- ^ Sanay, Recai (2005), Türk casusu ingiliz Kemal. Anlatan: Ingiliz Kemal., İstanbul: Geçit, ISBN 975-7699-97-7, OCLC 62328105
- ^ Kutay, Cemal (1955). Çerkes Ethem hadisesi : kendi hatıralarıyle. İstanbul: Tarih Kütüphanesi Yayınları. ss. 18-21.
- ^ Çarıklı, Turgut (2005), Babam Hacim Muhittin Çarıklı bir kuvay-ı milliyecinin yaşam öyküsü, 1. basım, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, s. 110, ISBN 975-518-215-2, OCLC 60802804
- ^ Osman, Akandere; Feridun, Ata (2003). ""(Nemrut) Mustafa Paşa Divanı Harbinde Yargılanarak Đdam Edilen Bir Kuvâ-yı Millîyeci: Dramalı Rıza Bey ve Milli Mücadele'deki Hizmetleri". Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10. Konya. 20 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2022.
- ^ İhsan eryavuz, kara defter. Timaş yayınları. ss. 126-127. 16 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2022.