Doğruyol, Arpaçay
| Doğruyol | |
|---|---|
 | |
 Kars'ın konumu | |
  Doğruyol Doğruyol'un Kars'taki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Kars |
| İlçe | Arpaçay |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 804 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0474 |
| İl plaka kodu | 36 |
| Posta kodu | 36730 |
Doğruyol, Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski adı Türkçe kaynaklarda Cala olarak geçer. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defteri]]nde ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de Cala (جالا) biçiminde kaydedilmiştir.[3][4] Bu yer adı, Gürcüce Çala'dan (ჭალა) değişime uğramıştır. "Çala", dere veya dere kenarındaki verimli toprak anlamına gelir. Bu köyün adı bir Gürcü halk şiirinde de geçer.[5][6] 93 Harbi'nde Ardahan bölgesini ele geçiren Ruslar ise, köyün adını Türkçe yazılışına uygun biçimde Cala (Джала) olarak kaydetmiştir.[7]
Cala veya Çala köyü, erken ve geç Orta Çağ'da Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Tao'da yer alır. Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılda Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Atabeyliği'inden ele geçirdi. Bu tarihten yaklaşık 45 yıl sonra yapılan tahrire göre Çala, Gürcistan Vilayeti'nde Çıldır livasının Canbaz nahiyesine bağlıydı. Bu tarihte köy boş olarak kaydedilmiştir. Osmanlıların eline geçmesi üzerine köyün halkı Gürcistan içlerine göç etmiş olabilir.[8]
Çala, üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusya imparatorluğunun eline geçti. Rus idaresinde köy, Ardahan sancağının (okrug) Çıldır kazasına (uçastok) bağlıydı. Aynı adı taşıyan nahiyenin 9 köyünden biriydi. 1886 yılındaki tespite göre köyde 629 kişi yaşıyordu. 615 kişi Karapapak, 14 kişi Kürt olarak kaydedilmişti. 16. yüzyılın sonlarında boş olan köye sonradan yoğun bir nüfusun yerleştirildiği bu kayıttan anlaşılmaktadır. Dokuz köyden oluşan Çala nahiyesinin (маркяз: merkez) toplam nüfusu ise, 184'ü Türk, 1.880'i Karapapak ve 41'i Kürt olmak üzere, 2.105 kişiden oluşuyordu ve Çala, nüfus açısından nahiyenin en büyük köyüydü. Çala nahiyesinin nüfusunun yaklaşık % 31'i bu köyde yaşıyordu.[7]
Çala, Birinci Dünya Savaşı sonlarında Rus egemenliğinin sona ermesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan'nın sınırları içinde kaldı.Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümteti'nin verdiği ültimatom üzerine Gürcü hükûmeti Ardahan bölgesinden çekilince Çala köyü fiilen Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de, Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması'yla köy Türkiye'ye bırakıldı.[9] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Kars vilayetinin Çıldır kazasının Cala nahiyesine bağlıydı. Cala nahiyesi ise, 10 köyü kapsıyordu.[4] 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olan köyün nüfusu 1.056 kişi olarak tespit edilmiştir.[10] Köyün adı, "yabancı kökten geldiği" için 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Duruyol olarak değiştirildi; bununla birlikte Cala nahiyesinin adı korundu.[11] 1965 genel nüfus sayımında ise, hem köy hem de bucağın (nahiye) adı Doğruyol olarak kaydedilmiştir.[12]
Köy, 23 Kasım 1997 tarih ve 23179 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan İçişleri Bakanlığı'nın 21.11.1997 tarih ve 97/48293 sayılı sınır tespit kararı ile Ardahan ili Çıldır ilçesinden ayrılarak Kars'ın Arpaçay ilçesine bağlanmıştır.[13]
Doğruyol köyünde bulunan Çala Kilisesi, günümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmıştır. Tek nefli büyükçe bir yapı olan kilise, Orta Çağ'dan günümüze kalmıştır. Gürcü kilisesi olan yapı, bir dönem cami olarak da kullanılmıştır. Daha sonra kiliseye bitişik biçimde bir cami inşa edilmiştir.[14]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Doğruyol köyü, Kars il merkezine 69 km, Arpaçay ilçe merkezine 27 km uzaklıktadır.[15]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 804[2] |
| 2021 | 867[2] |
| 2020 | 857[2] |
| 2019 | 925[2] |
| 2018 | 992[2] |
| 2017 | 976[2] |
| 2016 | 1.017[2] |
| 2015 | 1.051[2] |
| 2014 | 1.114[2] |
| 2013 | 1.132[2] |
| 2012 | 986[2] |
| 2011 | 1.018[2] |
| 2010 | 1.046[2] |
| 2009 | 1.077[2] |
| 2008 | 1.074[2] |
| 2007 | 1.056[2] |
| 2000 | 1.262[16] |
| 1990 | 1.865[17] |
| 1985 | 2.191[18] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Dogruyol, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Kars Arpaçay Doğruyol Köy Nüfusu". Nufusune.com. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt, s. 276". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 763.
- ^ ""ჭალა", Gürcüce Sözlük". 9 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt, s. 400". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ a b ""Çıldır kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 18 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt, s. 276; III. cilt, s. 399-400". 27 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 3 cilt; 2. cilt, s. 41.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 68" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Haziran 2021.
- ^ 1960 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1963, s. 315.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 357.
- ^ "Sınır Tespit Kararları". Resmî Gazete. Kasım 1997. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2020.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 72 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5.
- ^ "Doğruyol Köyü". YerelNet.org.tr. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2020.
- ^ "İl, ilçe ve bucaklara göre köy nüfusları - 2000". TÜİK. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.