Deliorman

Deliorman (Bulgarca: Лудогорие Ludogorie) Aşağı Tuna Ovası'nda yer alan; Rusçuk, Razgrad, Silistre, Şumnu ve Dobriç şehirlerini de kapsayan geniş bir bölgedir. Bu bölge hâlâ Türklerin yoğun olarak oturdukları yerlerden biridir.

Yerli halk tarafından böyle adlandırılmasının sebebi ağırlıklı olarak Meşe, Gürgen ve Kızılcık ağaçlarından oluşan çok sık ve geçit vermez ormanlarla örtülü olmasından ileri gelmektedir. Osmanlı arşivlerinde ise ismi "Deli orman" olarak geçmektedir. 1942'de Bulgaristan hükümeti Slav kökenli olan "Polesie" (orman tarafındaki yer) ismini koyduysa da bu isim asla yaygın kullanıma geçmedi ve 1952'de şu anki adına çevrildi. Bulgarca isim, Türkçeden mot-a-mot (kelimesi kelimesine) tercüme ile "Deli" (Луд), "Orman" (гора) oluşturulmuştur.

Bölge tarihte pehlivanları ile ün yapmıştır. Deliormanlı güreşçiler arasında Koca Yusuf, Ahmet Kara, Hergeleci İbrahim, Kurtdereli Mehmet Pehlivan ve Katrancı Mehmet Pehlivan başta gelir.

Bölgeye ilk gelen Türkler, Kıpçaklar ve Peçeneklerdir. Bunu Altınordu işgali devrinde gelen küçük Türk ve Moğol grupları izlemiştir. Ardından henüz Osmanlı Devleti kurulmadan yaklaşık 80 yıl önce, Selçuklu şehzadesi İzzeddin Keykavus ve Hacı Bektaş-ı Veli'nin müridi Sarı Saltuk onbinlerce Türkmen ile birlikte Anadolu'dan buraya gelmiş ve buradaki Kıpçak, Peçenek, Tatat ve Moğol toplulukları ile birleşip karışmışlardır. Yani Osmanlı hakimiyeti öncesinde bölgede küçük nüfuslu da olsa bir Türk varlığı şekillenmiştir. Hatta kısa sürede teşekkül edip tek parça hale gelen bu Türk topluluğunun bir kısmı Ortodoks kilisesine geçip Gagavuz adıyla, Müslüman olanlar ise Gacal/Çitak adıyla anılmışlardır.

Osmanlı Devleti kurulduktan sonra ise ilk zamanlar bölgeye pek fazla iskan olmamıştır, zaten bu bölge yeni tahrip olmuş bir orman arazisi olduğundan Osmanlı öncesi teşekkül eden Gacal/Çitak ve Gagavuz grupları dışında bir nüfus da içermemektedir. Fakat nihayetinde Osmanlı hakimiyetinin yüzüncü yılına tekabül eden bir zamanda Manisa çevresinden getirilen Saruhan Türkmenleri bölgeye yerleştirilir, bunu Fatih Sultan Mehmet devrinde Karamanoğulları beyliğinin ortadan kaldırılmasıyla birlikte Karamanoğlu topraklarından getirilen ahalinin iskanı izler. Böylece Deliorman'daki Gacal/Çitak topluluklar Saruhan ve Karaman Türkmenleriyle de birleşerek kendine has bir Türk ahalisi meydana getirdiler. Yavuz Sultan Selim döneminde sürgün edilen Kızılbaş Türkmenlerin yöreye gelişi ve 19.yy'da Kırım Tatarlarının iskanı ile Deliorman Türklerinin etnik muhteviyatı netleşti.

12.yy ile 18.yy arasında yaklaşık 600 yıl boyunca farklı yerlerden gelen farklı Türk gruplarını potasında eritmeyi başaran ve kendine has bâkir bir Türk kültürü oluşturan Deliorman; bu özelliğini Bektaşi, Nakşibendi, Kadiri ve Kızılbaş inanç önderlerine de borçludur. Öyle ki birçok farklı Türk boyunun birleşmesini sağlayan, boylar arasında evliliği yaygınlaştırmak için akraba evliliğini yedi kuşağa kadar yasaklayan inanç önderleri bölgedeki Türklüğü tek parça hale getirmişler, birçok yerde görülen mezhep ayrımını da Deliorman'da etkisiz kılmışlardır.

Osmanlı-Rus (93) harbi ile birlikte Deliorman için değişim başlar, Türk nüfusun bir kısmı katledilir, bir kısmı göç eder, kalanlar için ise zor zamanlar başlar. Katledilen ve hicret eden Türklerin yerine Bulgarlar yerleştirilir. 93 harbi öncesi %90'a varan Türk nüfusu bulunan Delirman'da bugün Türk nüfus %40 seviyesine iner, %5 civarındaki Bulgar nüfus ise bugün %50'ye ulaşır.

Tüm bunlara rağmen Deliorman yöresi Türk hüviyetini korur, doğusunda Dobruca, güneydoğusunda Gerlovo, güneybatısında ise Tozluk yöresi ile komşu olan Deliorman, bu Türk bölgeleriyle de yoğun etkileşim ve benzeşimde olagelmiştir ve yer yer bu yörelerin Türk ahalisiyle de bir görülürler.