Ekrem Cemilpaşa
Ekrem Cemilpaşa ya da Ekrem Cemil Paşa (Burc) ya da Cemilpaşazade Ekrem (Kürtçe: اکرم جهمیل پاشا Ekrem Cemîl Paşa; 22 Şubat 1891, Diyarbakır - 31 Ocak 1974, Şam), Kürt siyaset adamı.
1891'de Diyarbekir'in önde gelen ailelerinden Cemil Paşazade Kasım Bey ve Çerkes Hayriye Hanım'ın oğlu olarak doğmuştur. İlk öğretimini evde özel olarak tamamladıktan sonra 1901'de girdiği Diyarbakır Askerî Rüştiyesi'nden 1908'de mezun olmuştur.
Kürt Talebe Hêvî Cemiyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]Lise öğrenimi için İstanbul'a gönderilmiş ve 1912'de İstanbul Sultanisi'nden mezun olmuştur. Aynı yılda ilk legal Kürt öğrenci derneği olarak İstanbul'da kurulan Kürt Talebe Hêvî Cemiyeti'nin üyesi olmuştur
Kürdistan Teâli Cemiyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]Matematik eğitimi için ailesi tarafından Lozan'a gönderilmiş ve orada bir yıl okuduktan sonra Belçika'nın Gent kentine geçmiştir. Ancak I. Dünya Savaşı'nin başlamasıyla diğer Osmanlı öğrencileri gibi İstanbul'a dönmek zorunda kalmıştır. Topçu olarak Çanakkale Cephesinde savaştıktan sonra gönderildiği Şark Cephesi'nde yaralanmıştır. Tedavi gördükten sonra Diyarbekir'de Mustafa Kemal Atatürk'in şifre zabitliğini ve Nihat Anılmış'ın karargâh kumandan yardımcılığını yaptıktan sonra Filistin Cephesi'ne gönderilmiştir. Nablus Yarmasıyla kendi birliği yok edilince Halep'ten Mardin'e, oradan da Diyarbekir'e dönmüştür. 1918'de Diyarbekir'de Kürt Teâli Cemiyeti'ni kurmuş ve bir süre başkanlığını yapmıştır. 1919'da İstanbul'a geçerek oradaki Kürdistan Teâli Cemiyeti'nin de resmi üyesi olmuştur.
Yakalama emri ve firar
[değiştir | kaynağı değiştir]1919 yılı Haziran ayında[1] Ekrem Cemilpaşazade, İngiliz istihbarat yüzbaşısı[2] Covbertin Noel ile birlikte Diyarbakır'a geldi.[kaynak belirtilmeli] Ellerindeki izin belgesine göre Kürt ve Ermenilerin nüfusunu araştırmak için gelmişlerdi.[kaynak belirtilmeli] Burada İngilizlerin himayesinde Kürdistan kurmak için halka propaganda yaptığı için Diyarbakır Vali Vekili Mustafa Bey tarafından tutuklama kararı çıkarılması üzerine Diyarbakır'ı terkederek Halep'e kaçtı. 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa'ya gönderdiği telgrafa göre, Diyarbakır vali vekili Mustafa Bey, bu ildeki Kürt Teali Cemiyeti'nin faaliyetlerine o zaman yürürlükteki dernekler kanunu gereği son verilmiştir.[1][3] Cemilpaşazade Ekrem Bey, daha sonra kaçak olarak İngiliz İstihbarat Yüzbaşısı Covbertin Noel ile birlikte Malatya'ya gelerek Nutuk adlı eserinde yer alan belgeye göre Ali Galip olayına adı karışmıştır.[4]
Ali Galip Olayı
[değiştir | kaynağı değiştir]1919 yılının Haziran ayında, Diyarbakırlı Cemil Paşanın oğlu Ekrem'in hakkında Diyarbakır'da tutuklama kararı çıkarılınca kanun kaçağı olarak gittiği Halep'te İngiliz istihbarat yüzbaşısı Covbertin Noel, Bedirhan aşiretinden Celadet Ali Bedirhan, Kâmuran (Bedirhan) ile buluşarak Malatya'ya gelmiştir. Burada kendilerini daha önce İstanbul'da Kürt Teali Cemiyeti üyeleri ve Yüzbaşı Noel ve İngiliz Yüksek Komiseri Hohler ile yapılan toplantı gereğince Malatya Mutasarrıfı Halil karşılar. Daha sonra Sivas'a yeni atanmış Elazığ eski valisi emekli Yarbay Ali Galip kendilerine katılır. Yanlarında 20-25 silahlı Kürt, bir İngiliz çavuşu ve eri de vardır.[5] Alınan istihbarata göre bölgedeki Kürt aşiretlerden silahlı adamlar kendilerine katılma hazırlığı içindedir. Ali Galip Bey'in silahlı Kürtler ile birlikte Sivas Kongresini basmasından şüphelenen, İngiliz casusu Noel ile birlikte yapılan ayrılıkçı propagandanın halkta yarattığı olumsuz tesiri telgraf ile haber alan Atatürk, Ali Galip, Noel, Halil Rami Bey ve etrafındakilerin tutuklanması emrini verir. Grup Kahta yönüne kaçar. Malatya'ya doğru gelmekte olan silahlı Kürt aşiretleri Ali Galip ve etrafındakilerin kaçtığını öğrenince dağılırlar.[6]
Tutuklanması
[değiştir | kaynağı değiştir]1920'de Kürdistan'ın bağımsızlığını amaçlayan Kürt Teşkilat-ı İçtimaiye Cemiyeti'ni kurmuştur. 1921'de tekrar Anadolu'ya dönüp Diyarbekir ve Mardin yöresinde beş aydan fazla kaldıktan sonra bölgeyi terkedecekken Abdülkerim'ê Midyadî tarafından ihbar edilip yakalanmış ve Ankara'ya gönderilmiştir. 1922'de İstiklal Mahkemesince beraat etmiştir. 1925'te Şeyh Said İsyanı esnasında tutuklanıp İstiklal Mahkemesinde yargılanmış ve Kastamonu Cezaevine gönderilmiştir. 1928'de tahliye edildikten sonra İstanbul'a sürülmüştür. Altı aylık sürgünden sonra Diyarbekir'e dönebilmiştir. Ancak 19 Mart 1929'da Suriye'ye iltica etmiştir.
Hoybun
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye'de Hoybun örgütüne girmiştir. Bu dönemde Hoybun örgütü "Şimali Kürdistan'a bir taarruz harekâtı" planlamış ve Ekrem de harekât guruplarından birinin komutanı seçilmişse de Fransız yönetimi Hoybun yöneticilerini Suriye'nin Kürt bölgelerınden Şam'da topladıkları için harekâta katılamamıştır.
1932'de Suriye'de kurulan Civata Arîkariyê Jibo Belengazên Kurd Li Cizîrê (Cezire Yoksul Kürtlere Yardım Derneği)'nin üyesi olmuştur. 1933'te Türkiye vatandaşlığından çıkarılmıştır. 1937'de Fransız yönetimi tarafından diğer Cemilpaşazadelerle birlikte Tüdmür'e sürülmüştür. 1937'de Kadri Cemilpaşa ile birlikte "Civata Azadî û Yekîtiya Kurdan" (Kürtlerin Özgürlüğü ve Birliği Örgütü)'nün sorumlusu olmuştur. 1939 ile 1946 yılları arasından Hoybun'un siyasi temsilciliğini yapmıştır. [kaynak belirtilmeli]
1967'den sonra Şam'da oturmuş ve 1972'de Dîroka Kurdistan Bi Kurtebirî-I yazmıştır. Bu dönemde Necmettin Büyükkaya, Ömer Çetin başta olmak üzere siyasi nedenlerle Türkiye'den Suriye'ye giden Kürtlere yardımcı olmuş ve evlerine konuk etmiştir. [kaynak belirtilmeli]
31 Aralık 1974'te Şam'da ölmüş ve Şam'da Heyy'ul Ekrad (Rukneddin) mahhalesinin mezarlığına defnedilmiştir.
Kürtçe, Türkçe, Fransızca, Farsça ve Arapça biliyordu. Çerkes asıllı Cavidan Hanım ile evli olup bu evlilikten Xeyrîye, Jale, Xenden, Pervin, Newzad olmak üzere beş çocuğun babasıydı.
Eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hînkerê Zimanê Kurdî, Rehberê Ziman ê Her Du Kurdî: Kurmancî, Babanî, Ji neşriyatê Hêvî-Civata Telebeyê Kurdan, jimar: 1, Çapxaneyê Necmê Îstîqbal, İstanbul, 1921/1337.
- C.P.C., Dîrok a Kurdistan Bi Kurteliri - I, Beyrut, 1972.
- Ekrem Cemil Paşa, Muhtasar Hayatım, 1989.
- Ekrem Cemil Paşa, Kürdistan Kısa Tarihi, Doz Yayınları, İstanbul, 1998.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Malmîsanij, Diyarberkirli Cemilpaşazadeler ve Kürt Milliyetçiliği, Avesta, İstanbul, 2004, ISBN 975-8637-79-7, s. 237-273.
- Mehmet Kemal Işık (Torî), 'Ekrem Cemil Paşa', Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar, Sorun Yayınları, İstanbul, Kasım 2000, ISBN 975-431-111-0, s. 160-161.
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Nutuk, Atatürk, Vesikalar, Belge 60, 8 Eylül 1919, Diyabekir Erkân-ı Harbiye Reisi Halit Bey'den Mustafa Kemal Paşa'ya telgraf
- ^ Age B. Şimşir'e göre, kendizinden belgelerde binbaşı Novil olarak söz edilmektedir. Ancak o tarihte yüzbaşı rütbesindedir.
- ^
Atatürk, Mustafa Kemal (1927). Nutuk, c.3 (vesikalar ve belgeler), belge 8, Diyarbakır Vali Vekilinden gelen telgraf 8 Haziran 1919. Ankara: Türk Tarih Kurumu. ISBN 975-16-0141-X.
Diyarbekir'de bazı gençlerden teşekkül eden Kürt Cemiyeti İngiliz Himayesinde bir Kürdistan istiklâliyetini takip eden propaganda yapması üzerine buraya gelen Süleymaniye hâkim-i siyasisi Mister Novil'in efkârına kapılarak beynelahali bunun şiddetle reddi ve bu teşebbüsatın Cemiyetler Kanununa adem-i mutabakatı hasebiyle mekûr cemiyet set ve vilâyetçe takibat-ı kanuniye yapılmakta bulunmuştur. Elveyn Diyarbekir'de İtilaf ve Hürriyet Fırkası mevcut olup bundan başka cemiyet yoktur efendim. Vali Vekili Mustafa
- ^ Nutuk, Atatürk, Vesikalar, Belge 56, 6 Eylül 1919, Kazım (Karabekir)'den Sivas 3 Komutanınlığına telgraf
- ^ Nutuk Belgeler, vesiklar Cilt III, Belge 59, Mustafa Kemal ile Malatya 12. Süvari Alayı Komutanı Cemal Bey arasında telgraflaşma
- ^ Şimşir, Bilal. Kürtçülük. Bilgi. 11 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2009.
Documents on British Foreing Policy, s.693-695, No:464
