Beyaz sapot
| Beyaz sapot | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
Casimiroa edulis
La Llave |
Beyaz sapot[kaynak belirtilmeli] (Casimiroa edulis), Rutaceae familyasından tropikal bir ağaç türü. Turunçgillerle de uzaktan akrabadır. Doğu Meksika, Orta Amerika, Kosta Rika'nın güneyi anavatanıdır.
Tanımı[değiştir | kaynağı değiştir]
Yetişmiş bir Casimiroa edulis ağacı 5-16 metre boyunda ve her daim yeşil bir ağaçtır. Yapraklar 3 ile 5 bölmeli ufak palmiye yapraklarını andırır, yaprak bölmeleri 6–13 cm uzunluğunda, 2–5 cm genişliğindedir. Yaprak sapı 10–15 cm uzunluğundadır.
Ağacın meyvesi oval ve sert bir çekirdek barındırır. 5–10 cm çağındadır, ince yenmez yeşil renkten olgunlaşınca sarıya dönen bir kabuğa sahiptir, kabuğun altında muz, armut, vanilya aromasına benzer yenilebilir meyve eti bulunur.photo 114 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.photo 214 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.photo 314 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Meyve eti krem beyazı, kabuğu yeşil veya sarı meyve özü,sarı kabuğa sahip türleri de vardır ve meyve kabuğunun yüzeyi olgunlaşmış avokadoya benzer. Her bir meyve narkotik etkiye sahip olduğu için genelde insanlarca pek yenilmeyen 1 ile 5 arası tohum içerir.
Yetiştirilmesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu bitki Avustralya, İsrail ve Kaliforniya gibi anavatanı dışındaki yerlerde de başarı ile yetiştirilmiştir. Akdeniz Bölgesinde'de çeşitli ülkelerde yetiştirilmeye başlanmıştır. İyi drenaja sahip olduğu sürece kumlu, hatta killi topraklarda bile yetişebilir. Kuraklığa oldukça dayanıklıdır. Genellikle tohumdan çoğaltılır ve 7-8 yaşlarında meyve verimi başlar. Aşılama Kaliforniya ve Florida'da yaz ortasında yapılır. Göz aşısı veya yan aşı en uygun yöntemlerdir. Aşılanan ağaçlar 3-4 yılda verime yatarlar. Meyve vermek için bir eşe ihtiyaç duymazlar kendine genelde verimli bir türdür ve uzun ömürlü bir ağaçtır. Zira az bakıma ihtiyaç duyar ve buna karşın 100 yıldan fazla yaşayabilir. Beyaz sapot tropik değil subtropik olarak sınıflandırılır. Zira, doğal ortamda 600–900 m yüksekliklerde bulunur. Guatemala'da 2700 m ye kadar varlığı gözlemlenmiştir. Kaliforniya'da, hafif donlar ağaçların yapraklarının dökülmesine yol açmıştır, diğer durumlar ağacı etkilemez. Yetişkin ağaçlar -7 dereceye kadar dayanabildiğinden Türkiye için, Akdeniz ve Ege bölgesi kıyılarının bu ağacın yetiştirilmesi için uygun olduğu düşünülmektedir.[2]
Besin değeri[değiştir | kaynağı değiştir]
Beyaz sapot iyi düzeyde A vitamini, iyi düzeyde C vitamini, Potasyum, eser miktarda demir v.s diğer mineralleri içerir. Yine 100 gramlık bir meyvenin yenilebilir kısmının %62'si sudur ortalama 135 kalori içerir.[3][4]
| Beyaz Sapot (Yenilebilen kısımları 100 gr)[3] | |
|---|---|
| Besin değeri | |
| Enerji 570 kJ (140 kcal) | |
| Karbonhidrat | 34 g |
| Yağ | 0.6 g |
| Protein | 2 g |
| A vitamini | 410 μg (%46) |
| C vitamini | 20 mg (%33) |
| Potasyum | 344 mg (%7) |
| Oranlar yetişkinler için alınması önerilen oranlardır. | |
Mutfaklarda kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]
Muza benzer tadı olduğu söylenmektedir. Elma gibi kesilerek tohumları meyve dışına çıkarılarak yenir veyahut kabuğu soyulup dilimlenip yenir ancak çekirdekleri yenmez. Meyve genelde taze olarak tüketilir, ısıtmak meyvenin lezzetini düşüreceğinden pek tavsiye edilmez. Kesilen meyvenin kararmasını önlemek için üzerine limon veya lime sıkılabilir. Meyveyi dondurmak ta pek tavsiye edilmez.[kaynak belirtilmeli] Sorbe, kek, Smoothie yapımında kullanılabilir, meyve kokteylerinde, meyve sularında kullanılabilir.
Tıbbi kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]
Geçmiş 40 yıldaki, araştırmalar beyaz sapot çekirdeklerinde farmakolojik olarak n-metilhistamin, n-dimetilhistamin, zapotin[5] ve histamin içerikli çeşitli materyallere rastlanmıştır.
Bu meyvenin uzun süre ve aşırı yenmesinin 16. yüzyılda uyuşukluğa neden olduğu Francisco Hernandez de Toledo tarafından söylenmektedir.[6] Avrupalılar bunu ilk bilen kişiler olmamasına karşın Mesoamerika'daki yerlilerin edebiyat ve yazı dillerinin %99'unu yok etmişlerdir.[kaynak belirtilmeli] Nahuatl dilinde bitkinin anlamı dahi ispanyollar öncesi yerli halkın pek çoğunca bu meyvenin uyuşukluğa neden olduğu sakinleştirici bir etki taşıdığını bildiğini gösterir.[kaynak belirtilmeli]
Farmakolojik etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Yeni yakın araştırmalar bu meyvenin (özellikle içindeki zapotin adlı maddenin) kolon kanserine karşı anti-karsinogenik (koruyucu-engelleyici) etki yaptığı tespit etmiştir.[5][7]
Taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]
Mamey sapotun aksine, beyaz sapot sedef otugiller familyasındadır. Kara sapot ise Trabzon hurması ile aynı familya içinde olup o da farklıdır. Bu farklılık hepsi için "sapot" adının kullanılmasından gelir. Aztek (Nahuatl) dilinde tzapotl kelimesinden türemiştir, eskiden "yumuşak ve tatlı meyve" anlamına geldiğinden bütün yumuşak ve tatlı meyveler için kullanılırdı.[kaynak belirtilmeli]
Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]
-
Ağaç -
Yaprakları -
Çiçekleri -
Meyveleri -
-
-
Meyve içyapısının görüntüsü
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Casimiroa edulis". Germplasm Resources Information Network. United States Department of Agriculture. 22 Mayıs 1997. 5 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2009.
- ^ "Tropik meyveci internet sitesi". 21 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2012.
- ^ a b USDA Nutrient Database[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2012.
- ^ a b Murillo G, Hirschelman WH, Ito A; ve diğerleri. (2007). "Zapotin, a phytochemical present in a Mexican fruit, prevents colon carcinogenesis". Nutrition and Cancer. 57 (1). ss. 28-37. doi:10.1080/01635580701268097. PMID 17516860.
- ^ Morton, J. (1987). "White Sapote: Casimiroa edulus Llave". Fruits of warm climates. Miami, FL. ss. 191-196.
- ^ Maiti A, Cuendet M, Kondratyuk T, Croy VL, Pezzuto JM, Cushman M (Ocak 2007). American Chemical Society (Ed.). "Synthesis and cancer chemopreventive activity of zapotin, a natural product from Casimiroa edulis". Journal of Medicinal Chemistry. 50 (2). s. 350–5. doi:10.1021/jm060915. PMC 2523270 $2. PMID 17228877.
- Huxley, A. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan.
- Henry A. & Vera-Caletti P. 2010. – Usages du sapotier blanc (Casimiroa spp.) en Mésoamérique. Histoire, ethnographie et botanique. Anthropobotanica 1.7-2010. in French with English abstract