Burhan Şehidi
| Burhan Şehidi بۇرھان شەھىدى 包尔汉•沙希迪 | |
|---|---|
| |
| Sincan Valisi | |
| Görev süresi 1949-1949 | |
| Yerine geldiği | Mesut Sabri |
| Yerine gelen | Yulbars Han |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 3 Ekim 1894 Kazan Guberniyası, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 27 Ağustos 1989 (94 yaşında) Sincan, Çin |
| Partisi | Kuomintang (CC Fraksiyonu) Çin Komünist Partisi |
Burhan Şehidi (Uygurca: بۇرھان شەھىدى, Burhan Shehidi; Çince (basitleştirilmiş): 包尔汉•沙希迪; Çince (geleneksel): 包爾漢•沙希迪; pinyin: Bāo'érhàn Shāxīdí; Rusça: Бурхан Шахиди; Tatarca: Borhan Şähidi; 3 Ekim 1894-27 Ağustos 1989), Uygur asıllı Çinli siyasetçi.
İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Burhan Şehidi 3 Ekim 1894 tarihinde Rus İmparatorluğu'nun Kazan Guberniyası'nda Aksu'dan göçen bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi.[1] Ailesi fakir olduğundan kısıtlı bir eğitim alabildi. 1912'de Qing Hanedanı'nın yıkılmasının ardından Sincan'a geri döndü. Cedid önderi İsmail Gaspıralı Burhan Şehidi'ye büyük ilham vermiştir.
Çin Cumhuriyeti'ndeki siyasi rolü
[değiştir | kaynağı değiştir]1920 yılında Sincan Valisi Jin Shuren tarafından Almanya'ya gönderildi ve Berlin'de siyaset ve ekonomi eğitimi aldı. 1933 yılında Sincan'a geri döndü ve eyalet hükûmetinde bir dizi görevde yer almıştır. 1937 yılında Vali Sheng Shicai tarafından Sovyetler Birliği'nde Zaysan sınır bölgesinde bir konsolosluk görevlisi olarak görevlendirildi. Ertesi yıl Troçkist olduğu şüphesiyle geri çağrılarak tutuklandı ve 1944 yılına kadar hapiste kaldı.[1]
Hapisten çıktıktan sonra 1946 yılında eyalet hükûmetinin başkan yardımcılığına getirildi. 1947 yılında Nanking'e gönderilerek Çan Kay Şek hükûmetinin bir yetkilisi oldu.[1] 28 Şubat Olayı'ndan sonra Tayvan'a gönderildi ve burada ulusal birliğe hitap eden konuşmalar yaptı.[1] 1948'de Sincan'a döndü ve Sincan Üniversitesi rektörlüğüne getirildi.[1] Şehidi Çin milliyetçiliğini tercih etti ve Mehmet Emin Buğra'nın Türk milliyetçiliği görüşlerine karşı çıkmıştır.[1] Ocak 1949'da Mesut Sabri'nin yerine Sincan Valisi oldu.[2] Aynı yılın Eylül ayında Çin Komünist Partisi temsilcisi Deng Liqun ile anlaştı ve 26 Eylül'de Kuomintang Generali Tao Zhiyue ile birlikte Sincan'ın barışçıl kurtuluşu için Çin Halk Kurtuluş Ordusu'na teslim oldu.[1] Bir hafta sonra da Çin İç Savaşı sona erdi ve Çin kuruldu.
Çin Halk Cumhuriyeti'ndeki siyasi rolü
[değiştir | kaynağı değiştir]17 Aralık 1949'da Sincan Eyalet Halk Hükûmeti kuruldu ve onun başkanı oldu.[1] Ertesi yılın sonunda Çin Komünist Partisi'ne katıldı ve 1952'de Sincan Uygur Özerk Bölgesi kuruluş komitesine önderlik etti.[1] 1955'te yardımcısı Seyfeddin Azizi Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin başına getirildikten sonra Şehidi'nin hükûmetteki rolü azalmıştır.
Burhan Şehidi Çin İslam Derneği'nin kurucularından biri ve ilk başkanı oldu. Bu sıfatla Çin Halk Cumhuriyeti'nin İslam dünyasına uzanan güçlü diplomatı oldu.[3] Şubat 1956 yılında Mısır, Sudan, Etiyopya, Suriye ve Lübnan'ı ziyaret eden kültürel ve dini bir heyete önderlik etti.[1] Diplomatik çabalarının bir sonucu olarak Mayıs 1956'da Mısır Çin Halk Cumhuriyeti'ni tanıyan ilk Orta Doğu ülkesi oldu.[4] Temmuz ayında Sincan'a geri döndü ve Çin'in hac misyonlarına liderlik etti. Bu esnada Çin Halk Cumhuriyeti ile diplomatik ilişkileri bulunmayan Suudi Arabistan Kralı Fahd ve Ürdün Kralı Hüseyin ile görüştü[4] ve aynı zamanda Suriye Cumhurbaşkanı Nazım el Kutsi ve Kuzey Yemen Cumhurbaşkanı Amir Muhammed el-Bedir ile bir araya geldi.[5] Her iki ülke 1956 yılında Çin Halk Cumhuriyeti'ni tanıdı.[4] Süveyş Krizi sırasında 4 Kasım 1956 tarihinde Şehidi Hu Yaobang ve Guo Moruo ile birlikte Pekin'in Tiananmen Meydanı'nda Mısır'a destek ve İngiliz-Fransız emperyalizmini protesto etmek amacıyla 400,000 kişilik bir gösteri düzenledi.[6][7] 1959 yılının yazında Irak'ta Başbakan Abdülkerim Kasım'ı destek amaçlı bir delegeye önderlik etti.[8][9]
Şehidi Kültür Devrimi'ne kadar hac misyonlarına liderlik yaparken bu esnada bir yabancı ve işbirlikçi olmakla suçlandı ve sekiz yıl hapse mahküm oldu.[4] Daha sonra itibarı iade edildi ve Çin Ulusal Halk Siyasi Danışma Konferansı Komitesi'nin başkan yardımcısı olarak görev aldı. 1984'te Sincan'da 50 yıl adıyla anılarını yayımladı. 1985'te kritik tehlike altındaki Peder David geyiklerini korumak amacıyla günümüzde Çin Biyolojik Çeşitliliğin Korunması ve Yeşil Kalkınma Vakfı olarak bilinen Çin Milu Vakfı'nı kurdu.[10][11]
Burhan Şehidi 27 Ağustos 1989 tarihinde hayatını kaybetti. Cenazesi ise Tanrı Dağı'nın eteklerine gömüldü.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d e f g h i j ""包尔汉率新疆省政府起义始末" 《青年参考》 2009-09-01 (Çince)". 29 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2016.
- ^ Benson 1990: 155
- ^ Shichor 1979: 19, 20 & 59
- ^ a b c d Gladney 1999: 138
- ^ Shichor 1979: 44-45
- ^ "1956年11月4日 胡耀邦出席首都各界支援埃及反抗英法侵略大会"[ölü/kırık bağlantı] 9 Ekim 2016 tarihinde erişilmiştir. (Çince)
- ^ "在首都各界人民支援埃及反抗英法侵略大会上 中国伊斯兰教协会主任 包尔汉的讲话"[ölü/kırık bağlantı] 9 Ekim 2016 tarihinde erişilmiştir. (Çince)
- ^ Chinainsights.com 11 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 9 Ekim 2016 tarihinde erişilmiştir. (Çince)
- ^ Shichor 1979: 87
- ^ About CBCGDF, China Biodiversity Conservation and Green Development Foundation 27 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 9 Ekim 2016 tarihinde erişilmiştir.
- ^ 商晓达, 麋鹿与名人 10 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2007-12-17 (Çince)
