Bayan
Bayan, kadınların ad veya soyadlarının önüne gelen hitap ve saygı sözcüğüdür. 26 Kasım 1934'te Lâkap ve Unvanların Kaldırılması Hakkındaki Kanunun kabulü sırasında erkekler için kullanılan bay sözcüğünden türetilerek kullanımı sunulmuştur.[1] 5 Aralık 1934'te kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkının tanınması sonrası Türk Kadınlar Birliği tarafından Ankara Halkevi ve Beyazıt Meydanında gerçekleştirilen kutlamalarla sözcüğün kullanımı yaygınlaştırılmıştır.[2][3] Ancak daha yaygın olarak, addan sonra kullanılan hanım sözcüğü nedeniyle günümüzde kullanımı arka planda kalmıştır.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Bayan kelimesi ilk olarak Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi çalışmaları sırasında Türk lehçelerinden bulunup mevcudiyet, hayat, gani ve beka kelimelerine karşılık önerilmiştir.[4] Yusuf Ziya Özer bayan kelimesinin Tunguzca kökenli olduğunu belirtir.[5] Besim Atalay bayan kelimesini kökü bay olan Altay Türklerine ait bir tanrı adı olarak tanımlar.[6] İbrahim Necmi Dilmen beg > begüm, han > hanım gibi eril-dişil kullanımlardan yola çıkılarak bay kelimesinden türetildiğini söylemiştir.[7] Ahmet Cevat Emre bayan kelimesinin bay kelimesinin eşi ve benzeşi olarak -en morfeminden türetildiğini belirtir.[8] Sevan Nişanyan ise Türkçenin hiçbir döneminde +an ekinin dişil yapım eki olarak kullanılmadığını belirterek karşı çıkar ve bayan kelimesini keyfi bir türetme olarak açıklar.[9] Tuncer Gülensoy ve Osman Fikri Sertkaya Moğolcada zengin ve güçlü anlamına gelen bayan kelimesinin dil devrimi sırasında yeni bir anlam yüklenerek Türkçeye girdiğini belirtir.[10][11]
Kadın ve bayan
[değiştir | kaynağı değiştir]Son yıllarda[hangileri?] kadın ve kız ayrımının yetişkinlik veya gençliğe değil, cinselliğe yönelik çağrışım yaptığını düşünenler tarafından kadın anlamında kullanılmaya başlamıştır.[kim?] Sözcük bu şekliyle genellikle kadın demenin ayıp olacağının düşünüldüğü ortamlarda kullanılır.[12][13] Sevda Alankuş'a göre bu kullanım "kadın sözcüğünün, kız sözcüğü karşısında taşıdığı ‘aktifleşmiş’ cinsellik çağrışımından korkulması" şeklinde açıklanıyor.[14] Bu kullanım kadın haklarını savunan kişi ve örgütlerin tepkisini çekmektedir. Asıl kullanımın sadece "Bay"ın karşılığı olması gerektiği düşünülmektedir.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Şükrü Kaya (26 Kasım 1934). "Tutanak Dergisi, 4. Dönem, 5. Yasama Yılı, 8. Birleşim" (PDF). Lâkap ve unvanların kaldırılması hakkındaki kanunun esbabı mucibesi. TBMM. s. 42. 23 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Eylül 2024.
bir kimseye ve cemaate hitap ederken adın önünde gelmek şartile erkeğe, ere yani erkişiye bay, kadına da bayan diye hitap edebilirler.
- ^ "Türk kadınlığının bayram günü". Ulus Gazetesi. 7 Aralık 1934. s. 1.
Ankara Bayanlarını bu mutlu günü kutlamak için Halkevine toplamıştı.
- ^ "Dün, Ankara'daki kadın toplantısının başkanlık divanına sayısız teller geldi". Ulus Gazetesi. 8 Aralık 1934. s. 1. 7 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2024.
Bayan İffet Halim burada türk kadınlığı için bu mutlu günde...
- ^ Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları - Tarama Dergisi. 2. İstanbul Devlet Matbaası: Türk Dili Tetkik Cemiyeti. 1934. s. 899.
- ^ Yusuf Ziya Özer (Haziran 1935). "Türk Dili Araştırma Kurumu Bülteni". Tunguz Dili, 12. Türk Dil Kurumu. s. 63.
- ^ Besim Atalay (1941). Türk Dilinde Ekler ve Kökler Üzerine Bir Deneme. Türk Dil Kurumu. s. 31.
BAYAN: Altay Türklerince bir Tanrı adı. Kelimenin kökü "Bay"dır.
- ^ İbrahim Necmi Dilmen (1936). Türk Dil Bilgisi Dersleri İkinci Kısım. Türk Dil Kurumu. s. 89.
- ^ Ahmet Cevat Emre (1945). Türk Dilbilgisi. -en morfemi. Türk Dil Kurumu. s. 153.
- ^ Sevan Nişanyan. "Bayan". Nişanyan Sözlük. 7 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2024.
- ^ Tuncer Gülensoy (Mart 2004). "Bir Etimolojik Sözlük Üzerine Notlar" (PDF). LXXXVII (627). Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. s. 208.
- ^ Osman Fikri Sertkaya (Eylül 2010). "Bay, Bayan, Bayın ve Sayın Kelimeleri Üzerine" (PDF). XCIX (705). Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. s. 197.
- ^ Bianet, 20 Mayıs 2010, "KA.DER: Bayan Değil Kadınız, 'Kadınlar Ligi'ni Destekliyoruz" http://bianet.org/bianet/kadin/122124-ka-der-bayan-degil-kadiniz-kadinlar-ligi-ni-destekliyoruz 3 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Bianet, 08 Mart 2010, "Asıl Bayan Sizsiniz, Biz Kadınız!" http://bianet.org/kadin/medya/120518-asil-bayan-sizsiniz-biz-kadiniz 3 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Bianet, 14 Aralık 2013, "'Bayan' Kulağa Hoş Geliyor Ama…" http://www.bianet.org/biamag/spor/152028-bayan-kulaga-hos-geliyor-ama 3 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
