Yek
Yek, Türk ve Altay halk inancında İblis. Yeg veya Yiğ olarak da bilinir. İnsanoğlunu yoldan çıkaran ve kötülüğün simgesi olan varlık. Tanrı'ya isyan etmiştir. Kısa boylu ve güçlü bir varlıktır. Alemin karanlık güçlerini temsil eder. Yerin altında yaşar. Yaka adlı kötü ruh ile de bağlantılıdır. Çak (veya Çek) denilen yine Şeytan anlamını içeren sözcük ile de ilişkili görünmektedir. ayrıca bu sözcükle bağlantılı hastalık adları vardır. Yiğ verem, Yiğnik ise dizanteri demektir. Bulgar kültüründe Yaga adlı bir cadı figürü vardır. 'Kötü ruh, şeytanın yarattığı hastalık, zarar verme' gibi anlamları da vardır. Başka sözlüklerde 'ig' ve 'iklig' biçiminde geçen ve hastalık anlamı da bulunur. Maniheizm'de yine şeytan anlamında kullanılmıştır.[1]
"Yeg"in Tatar dilindeki anlamı "açgözlü, doymak bilmeyen ruh" demektir. Ayrıca bazı kaynaklarda Teleğüt şamanlarının davullarını süsleyen görüntülerden biri olan "Yeg Yılan" adına da rastlanır. "Yeg Yılan" şamana yardım eder ve insanların "Yula" denilen ruhlarını şamanın buyruğuyla diğer kötü ruhlardan korur. Ebu Hayyan sözlüğünde "İg", İbn-i Mühenna sözlüğünde ise "İklig" şeklinde geçen bu sözcük, "hasta" anlamındadır. Kazakçada ise her türlü hastalığı bildiren "Jegi" sözcüğü vardır.[1]
Baba Yaga[değiştir | kaynağı değiştir]
Baba Yaga, Slav folklorunda cadı veya büyücü bir karakterdir. O küçük çocukları kaçırır (ve muhtemelen yer). Tavuk ayakları gibi dört ayak üzerinde duran bir kulübede yaşar, süpürgesiyle köylerin etrafında uçar. Evinin etrafı insan kemiklerinden ve kafataslarından oluşan çit ile çevrilidir. Özellikle bu ev tarzı Ural ve Tungus topluluklarında rastlanan bir yapı biçimidir. Slav mitolojisinde ayrıca kayıp ruhlara rehberlik eder. Rus masallarında Baba Yaga, akçaağaçtan yapılan bir süpürge ile havada süzülen bir cadı olarak bahsedilir. Baba Yaga akşam yemeğinde 3 yetişkin insanın yiyebileceği kadar yemek yer. Rus masallarında bazı karakterler Baba Yaga'dan bazı konularda yardım veya malzeme ister örneğin Güzel Vasilisa masalında Vasilisa ondan ateş ister, Koschei'nin Ölümü masalında İvan ondan sihirli bir at ister. Baba Yaga da isteklerini vermek için onlara bir takım zor işler yaptırır eğer o işleri yapamazlarsa o kişiyi akşam yemeğinde yer.
Baba sözcüğü çoğu Slav dillerinde "yaşlı kadın" ya da "büyükanne" anlamına gelir. Yaga sözcüğünün ise Ural-Altay kökenli[2] olduğu tartışılmaktadır. İsmi çeşitli Slav dilleri içinde farklı söyleyişlerle kullanılır: Baba Jaga, Jezi Baba, Jaga Baba, Baba Yaha, Baba Jaha, Baba Jahinia... Bu isim bazen "boynuzlu yaşlı kadın" olarak da tercüme edilir.
Küpegiren[değiştir | kaynağı değiştir]
Küpegiren (veya Küpegiren Karı; Azerice:) – Azerbaycan masal karakterlerinin çok tanınanlarından biridir. Zaman zaman evler yıkan, bozgunculuk yapan, şekil değiştiren, büyülü bir kadındır. Ama bir an içinde güzeller güzeli bir kadın da olabilir, gökyüzüne de çıkabilir, yere de inebilir. O masalların kötü karakteridir. Yaga motifine çok benzer.
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
(İğ/Yiğ) ve (Çak/Cak/Yak) kökü. Hastalık, kötülük, fesatlık kavramlarını barındırır. İddia edildiği gibi Arapça veya Farsça kökenli değildir (Yek, Farsçada manası bir, tek, yalnız anlamına gelir). İğrenmek fiili yine bu kökten gelir.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dipnotlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi (Sayfa-607, "Yeg")
- ^ Baba Yaga was a Good Old Northener 27 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., by Aleksandr Tutov, Energiya, no.3, 2004
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Küpegiren ve Boz Öküz (Azerice)
