Ayaz Ata

Ayaz Ata (Türkmence: Aýaz Baba ve Aýaz Ata, Özbekçe: Ayoz Bobo veya Ayaz Ota, Kırgızca: Аяз Ата, Kazakça: Аяз Ата), Türk, Altay ve Orta Asya mitolojilerinde, özellikle Kazaklarda ve Kırgızlarda soğuk tanrısı. Noel Baba ile de özdeşleşmiş durumdadır. Ayas Han olarak da bilinir. Ay ışığından yaratılmıştır. Soğuk havaya neden olur. “Ak Ayas” olarak adı geçer. Ülker burcunun altı yıldızı göğün altı deliğidir ve oradan soğuk hava üfler. Böylece kış gelir. Ayaz, tüm Türk coğrafyasında yakıcı soğuk anlamına gelir ki, Ay'ın gökte rahatlıkla görüldüğü açık havalarda meydana geldiği için Ay Tanrısı'nın (veya ona bağlı Ayas Han’ın) gönderdiği düşünülmüştür. Bir tür Noel Baba olarak düşünülebilir. Hatta Kazaklarda birebir Noel Baba ile özdeşleşmiştir. Kimi kültürlerde kışın soğukta ortaya çıkan ve kimsesizlere, açlara yardım eden bir evliyadır. Hristiyan azizi olduğu yönünde görüşler de vardır. Kimi görüşlere göre Ayas Han ile aynı kişidir. Kazaklarda kışın karşılanması ile ilgili olarak Soğumbası isimli bir eğlence bulunmaktadır. İlk karın yağması ve ilk soğuğun vurması ile kutlanan bayramdır. Bu bayramla bir ilgisi olması muhtemeldir. Azerice'deki Şahta Ata "Şaxta Baba (Azerice)" sözcüğü de yine birebir çeviriyle Soğuk Ata veya Ayaz Ata anlamına gelir. Özbekçede Şahta (Shaxta, Şaxta) sözcüğünün ocak mânasına gelmesi ise kelimenin anlamı açısından dikkat çekicidir.

Diğer kültürlerde

Azerbaycan

Şaxta Baba olarak bilinir. Torunun adı ise Qar Qızı'dır ("Kar Kızı"). Yeni yılda çocuklara hediye dağıtırlar.

Başkurtya

Başkurt dilinde, Ayaz Ata Ҡыш бабай (Qïš babay "Kış Babası") olarak yer alır. Torunu ise Ҡарһылыу (Qarhïlïw "Kar Güzeli") adıyla anılır.

Tataristan

Tatar kültüründe Qış Babay (Кыш Бабай "Kış Babası") ve Rus kültüründe Sneguroçka olarak anılan torunu ise Qar Qızı (Кар Кызы "Kar Kızı") isimleriyle tanınır.

Etimoloji

Ay kökünden türemiştir. Soğuk ve ayışığı anlamı vardır. Zemheri, kara kış anlamlarına gelir. Ayas aynı zamanda mehtap (ayışığı) demektir. Açık ve bulutsuz havada ay göründüğü zaman çıkan soğuk demektir. Eski Altayca'da Ayas/Hacas kelimesi açık gökyüzü manası taşır.

Slav milletlerinde de Rusça Дед Мороз, Belarusça Дзед Мароз, Ukraynca Дід Мороз, Sırpça Деда мраз, Bulgarca Дядо мраз, Slovence Dedek Mraz, Makedonca Дедо мраз, Hırvatça Djed Mraz aynı anlamdadır ve aslında Orta Asya ile komşuluğu bulunmayan bu toplumlarda da bulunması bunun Ruslar'dan Orta Asya'ya ve Azerbaycan'a geçtiğinin göstergesi gibidir.

Dış bağlantılar

• Russian Ded Moroz and Kyrgyz Ayaz Ata (İngilizce)
• Grandfather Frost29 Kasım 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (İngilizce)
• Ak Ayas - Soner Canözer, Budapest Symhony Orchestra (İngilizce)