Avusturya-Macaristan'da üçlü monarşi

Avusturya-Macaristan'da üçlü monarşi, Avusturya ve Macaristan'a eşit statüde bir Hırvat devleti yaratarak, ikili monarşik İmparatorluğu üçlü bir imparatorlukta yeniden düzenlemeyi amaçlayan siyasi hareketti. Franz Ferdinand, 1914'teki suikastından önce, İmparatorluğun güçlü Slav muhalefeti tarafından parçalanmasını önlemek için üçlü monarşiyi destekledi. İmparatorluk, Slav unsurunun o sırada Avusturya ve Macaristan'ın sahip olduklarına eşdeğer en yüksek seviyelerde temsil edilmesiyle ikili yerine üçlü şekilde yeniden yapılandırılacaktı.^[1] Sırplar bunu yeni bir Yugoslavya devleti hayalleri için bir tehdit olarak gördüler. Macar liderler imparatorluk çevrelerinde baskın bir güce sahipti ve azınlıklarının Macar yönetiminden çıkacakları için üçlü monarşiye şiddetle reddettiler.

Geçmişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hareket, 1880'lerde İmparatorluğun aristokrat ve ruhban çevrelerinde Macar milliyetçiliğine bir tepki olarak ortaya çıktı ve Habsburg devlet aygıtı içinde Hırvat politikacıların ve Avusturyalı yetkililerin desteğiyle çalıştığı için devrimci, ayrılıkçı Yugoslavizm ile karıştırılmamalıdır. Üçlü monarşi destekleyen Avusturyalı emperyalistlerin umudu, Sırbistan'ın eninde sonunda yaratılacak olan büyük Hırvatistan'a katılabilmesi, bir yandan da Macarlar üzerinde baskı kurması ve Viyana'nın bir bütün olarak İmparatorluğa hükmetmeye devam etmesine yardım edecek olmasıydı.

19. yüzyılın başlarında ve ortalarında imparatorluktaki en tehlikeli hareket Pan-Slav hareketti ve bu nedenle imparatorluğun diğer Slav ülkeleri ve uluslarının (Rusya ve Sırbistan) iddialarına karşı direnebilmek için Avusturya ve Macar taçlarına ek olarak üçüncü bir Slav tacının (Kuzey Slavları ve Güney Slavları ayrı ayrı) kurulmasını talep etti.^[2]

Erken pan-Slav (Çek-Slovak ve Hırvat-Sloven-Sırp) hareketlerinin çöküşüyle birlikte, yeni üçlü monarşi kavramı kesinlikle Hırvatistan ile özleştirildi. 1867 Avusturya-Macaristan Antlaşması ve 1868 Hırvat-Macar Uzlaşmasından sonra, imparatorluğun iki tacı (Avusturya tacı altındaki Istria ve Dalmaçya'daki Hırvatlar, Macaristan'ın kontrolündeki Hırvatistan'daki Hırvatlar ve Slavonya) arasında bölünmüş olan Hırvat nüfusu arasında büyük bir memnuniyetsizlik vardı. İmparatorluğun yeniden örgütlenmesi için güçlü baskı, Hırvatistan-Slavonya ve Bosna-Hersek'ten geliyordu. Önerilen birçok üçlü monarşi tarzı vardı, ancak ortak fikir, monarşinin Avusturya imparatorluğu, Macaristan krallığı ve Hırvatistan krallığından oluşacağıydı.

Hırvatistan'da bu fikrin en önde gelen savunucuları, Üçlü monarşi ve Hırvat devleti kitabının yazarı Dr. Nikola Zvonimir Bjelovučić, Güney Slav Sorunu adlı kitabında üçlü monarşi fikrini savunan tarihçi ve politikacı Dr. Ivo Pilar, monarşi yanlısı Saf Haklar Partisi lideri ve Hırvat delegesi Aleksandar Horvat idi.^[3] Fikrin diğer savunucuları arasında General Stjepan Sarkotić, Mareşal Svetozar Borojević, Ivo Prodan, başpiskopos Josip Štadler, generaller Luka Šnjarić ve Mihael Mihaljević vardı.

Hırvat monarşisi olarak adlandırılacak ve Avusturya, Macaristan ve Hırvatistan'da her imparator ve kralın ayrı ayrı taç giymesi gerekecekti. Avusturya-Macaristan-Hırvatistan'daki ortak meseleler, merkezi Pula'da bulunan bir donanma bakanlığını; monarşideki her devlet için kendi dili ve subay kadrosuyla bağımsız bir ordu; her bir eyalet tarafından eşit olarak görevlendirilen ve finanse edilen bir dışişleri bakanlığı; ve her eyaleti eşit olarak temsil eden bir parlamento olacaktı.

Bjelovučić'e göre Hırvat krallığı; Sloven Toprakları, Istria, Rijeka, Slavonya, Dalmaçya, Bosna-Hersek'ten oluşacaktı. Batı Istria ile Trieste, krallıkta özerk bir bölge oluşturacaktı. O bölgede İtalyanlar siyasi anlamda Hırvatlarla eşit olacaklardı.^[4] Hırvat krallığında Hırvatlar ve Sırplar (Müslümanlarla birlikte) özellikle yerel yönetimde ulusal özgürlüğün "tadını" çıkaracaklardı. Hırvat krallığındaki diller, eğitim ve dinler için özel hükümler yapılacak. Bjelovučić'in önerisine göre, Hırvatistan toplam altı 'Hırvat Kraliyet' bakanlığına ev sahipliği yapacaktı.

Birinci Dünya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hırvat delegasyonları, Birinci Dünya Savaşı boyunca üçlü monarşiyi kurma girişiminde bulundular, ancak imparator I. Karl'ın (IV) desteğini almalarına rağmen, Macar tacının bütünlüğünü korumak isteyen Macar tarafı tarafından her zaman reddedildi ve veto edildi.

İmparator Karl'ın 14 Ekim 1918 tarihli bildirisi, Zagreb'deki Ulusal Konsey'in bildirisiyle reddedildi.

Hırvat monarşi yanlısı siyasi partinin başkanı Saf Haklar Partisi Dr. Aleksandar Horvat, parlamento üyeleri Ivo Frank ve Josip Pazman ve generaller Luka Šnjarić ve Mihael Mihaljević ile 21 Ekim 1918'de Bad'de kral I. Karl'ı ziyarete gitti. Kral, Macar tarafı tarafından veto edilen 1917'deki önceki Hırvat üçlü monarşi önerilerine olumlu baktığı için, kral, Macar tarafının aynı şeyi yapması şartıyla, delegasyon tarafından belirlenen önerilen şartlar altında üçlü monarşi manifestosunu kabul etti ve imzaladı.^[5] Heyet ertesi gün Budapeşte'ye gitti ve burada Kont Istvan Tisza ile görüştü ve 22 Ekim 1918'de Hırvat topraklarının tek bir devlette oluşturulmasını içeren manifestoyu imzalayan Macaristan başbakanı Sándor Wekerle liderliğindeki Macaristan Bakanlar Kurulu'na sundu. Bildirinin imzalanmasından sonra, Zagreb'de Fran Milobar, "Zvonimir'in krallığının" kurulduğnu ilan etti.

Budapeşte'deki Hırvat delegasyonuna göre, deneme manifestosunu imzaladıktan sonra Kont Istva Tisza, "Ich sehe ein, dass wir gegenüber Kroatien grosse Fehler begingen haben" dedi (Hırvatistan'a karşı bazı büyük hatalar yaptığımızı fark ettim).

İmparatorluğun üçlü monarşi yanlısı yeniden örgütlenmesine destek için oylama çok geçti, çünkü hemen ertesi gün, 23 Ekim 1918'de Macaristan başbakanı Alexander Wekerle istifa etti ve bakanlar kurulu görevden alındı.^[6]

29 Ekim 1918'de Hırvat Sabor (parlamentosu), tüm savaşan otoriteler tarafından tanınan tam bir kendi kaderini tayin etme hakkına dayanarak, birliğin ve Macaristan ile Hırvatistan arasındaki tüm bağların sona erdiğini ilan etti ve ayrıca tüm ülkeleri birleştirdi. Hırvat toprakları ve Slovenler, Sloven, Hırvat ve Sırp Devleti'nin hakimiyetine girdi.

Sabor'un hiçbir kararı veya yasası Kral I. Karl'ı tahttan indirmeyi içermedi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Frucht, Richard (2005). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture [3 Volumes] (İngilizce). ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-800-6.
^ Tucker, Spencer; Wood, Laura Matysek; Murphy, Justin D. (1999). The European Powers in the First World War: An Encyclopedia (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 978-0-8153-3351-7.
^ https://www.academia.edu/download/2055143/Seton-Watson_Article.pdf^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.
^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.

[1] Frucht, Richard (2005). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture [3 Volumes] (İngilizce). ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-800-6.

[2] Tucker, Spencer; Wood, Laura Matysek; Murphy, Justin D. (1999). The European Powers in the First World War: An Encyclopedia (İngilizce). Taylor & Francis. ISBN 978-0-8153-3351-7.

[3] ttps://www.academia.edu/download/2055143/Seton-Watson_Article.pdf^{[ölü/kırık bağlantı]}

[4] "Arşivlenmiş kopya". 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.

[5] "Arşivlenmiş kopya". 2 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.

[6] "Arşivlenmiş kopya". 20 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]