Atların evcilleştirilmesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Soyu tükenmiş Tarpan'a benzeyecek şekilde yetiştirilmiş bir Heck atı.

Atların nasıl ve ne zaman evcilleştirildiği tartışmalıdır. Atlar Paleolitik mağara sanatında M.Ö. 30.000 gibi erken bir tarihte görülmüş olsa da, bunlar yabani atlardı ve muhtemelen etleri için avlanmışlardı. Atın bir ulaşım aracı olarak erken dönem kullanımına dair en net kanıt, M.Ö. 2000'lere tarihlenen savaş arabası gömüleridir.[1][2] Bununla birlikte, atların yaklaşık olarak M.Ö. 3500'de Avrasya steplerinde evcilleştirildiği hipotezini desteklemeye başlayan kanıtların sayısı giderek artmaktadır.[3][4] Botai kültürü bağlamındaki keşifler, Kazakistan'ın Akmola Eyaleti'ndeki Botai yerleşimlerinin atın en erken evcilleştirildiği yer olduğunu öne sürmüştür.[5] Warmouth ve diğerleri (2012), atların MÖ 3000 civarında bugünkü Ukrayna ve Batı Kazakistan'da evcilleştirildiğine işaret etmiştir.[6]

Genetik kanıtlar, modern atın atalarının evcilleştirilmesinin muhtemelen Batı Avrasya'nın Karadeniz-Hazar steplerinde, Volga-Don olarak bilinen bir bölgede, MÖ 2200 civarında meydana geldiğini göstermektedir. Ulaşım, tarımsal faaliyetler ve savaşlar gibi çeşitli nedenlerle atların kullanımı Avrasya'ya kadar yayılmıştır. Bilim insanları evcilleştirilmiş atların başarılı bir şekilde yayılmasını gözlemlenen genetik değişikliklere bağladılar. Daha güçlü sırtların (GSDMC geni) ve artan uysallığın (ZFPM1 geni) atları binicilik için daha uygun hale getirmiş olabileceğini düşünülmektedir.[3][4]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Anthony, David W. (2007). The Horse, the Wheel, and Language: How Bronze Age Riders from the Eurasian Steppes Shaped the Modern World. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-05887-0. 
  2. ^ Kuznetsov, P. F. (2006). "The emergence of Bronze Age chariots in eastern Europe". Antiquity. 80 (309): 638-645. doi:10.1017/s0003598x00094096. 7 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ a b Dance, Amber (4 Mayıs 2022). "The tale of the domesticated horse". Knowable Magazine. doi:10.1146/knowable-050422-1. 29 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2022. 
  4. ^ a b Librado, Pablo; Khan, Naveed; Fages, Antoine; Kusliy, Mariya A.; Suchan, Tomasz; Tonasso-Calvière, Laure; Schiavinato, Stéphanie; Alioglu, Duha; Fromentier, Aurore; Perdereau, Aude; Aury, Jean-Marc; Gaunitz, Charleen; Chauvey, Lorelei; Seguin-Orlando, Andaine; Der Sarkissian, Clio; Southon, John; Shapiro, Beth; Tishkin, Alexey A.; Kovalev, Alexey A.; Alquraishi, Saleh; Alfarhan, Ahmed H.; Al-Rasheid, Khaled A. S.; Seregély, Timo; Klassen, Lutz; Iversen, Rune; Bignon-Lau, Olivier; Bodu, Pierre; Olive, Monique; Castel, Jean-Christophe; Boudadi-Maligne, Myriam; Alvarez, Nadir; Germonpré, Mietje; Moskal-del Hoyo, Magdalena; Wilczyński, Jarosław; Pospuła, Sylwia; Lasota-Kuś, Anna; Tunia, Krzysztof; Nowak, Marek; Rannamäe, Eve; Saarma, Urmas; Boeskorov, Gennady; Lōugas, Lembi; Kyselý, René; Peške, Lubomír; Bălășescu, Adrian; Dumitrașcu, Valentin; Dobrescu, Roxana; Gerber, Daniel; Kiss, Viktória; Szécsényi-Nagy, Anna; Mende, Balázs G.; Gallina, Zsolt; Somogyi, Krisztina; Kulcsár, Gabriella; Gál, Erika; Bendrey, Robin; Allentoft, Morten E.; Sirbu, Ghenadie; Dergachev, Valentin; Shephard, Henry; Tomadini, Noémie; Grouard, Sandrine; Kasparov, Aleksei; Basilyan, Alexander E.; Anisimov, Mikhail A.; Nikolskiy, Pavel A.; Pavlova, Elena Y.; Pitulko, Vladimir; Brem, Gottfried; Wallner, Barbara; Schwall, Christoph; Keller, Marcel; Kitagawa, Keiko; Bessudnov, Alexander N.; Bessudnov, Alexander; Taylor, William; Magail, Jérome; Gantulga, Jamiyan-Ombo; Bayarsaikhan, Jamsranjav; Erdenebaatar, Diimaajav; Tabaldiev, Kubatbeek; Mijiddorj, Enkhbayar; Boldgiv, Bazartseren; Tsagaan, Turbat; Pruvost, Mélanie; Olsen, Sandra; Makarewicz, Cheryl A.; Valenzuela Lamas, Silvia; Albizuri Canadell, Silvia; Nieto Espinet, Ariadna; Iborra, Ma Pilar; Lira Garrido, Jaime; Rodríguez González, Esther; Celestino, Sebastián; Olària, Carmen; Arsuaga, Juan Luis; Kotova, Nadiia; Pryor, Alexander; Crabtree, Pam; Zhumatayev, Rinat; Toleubaev, Abdesh; Morgunova, Nina L.; Kuznetsova, Tatiana; Lordkipanize, David; Marzullo, Matilde; Prato, Ornella; Bagnasco Gianni, Giovanna; Tecchiati, Umberto; Clavel, Benoit; Lepetz, Sébastien; Davoudi, Hossein; Mashkour, Marjan; Berezina, Natalia Ya; Stockhammer, Philipp W.; Krause, Johannes; Haak, Wolfgang; Morales-Muñiz, Arturo; Benecke, Norbert; Hofreiter, Michael; Ludwig, Arne; Graphodatsky, Alexander S.; Peters, Joris; Kiryushin, Kirill Yu; Iderkhangai, Tumur-Ochir; Bokovenko, Nikolay A.; Vasiliev, Sergey K.; Seregin, Nikolai N.; Chugunov, Konstantin V.; Plasteeva, Natalya A.; Baryshnikov, Gennady F.; Petrova, Ekaterina; Sablin, Mikhail; Ananyevskaya, Elina; Logvin, Andrey; Shevnina, Irina; Logvin, Victor; Kalieva, Saule; Loman, Valeriy; Kukushkin, Igor; Merz, Ilya; Merz, Victor; Sakenov, Sergazy; Varfolomeyev, Victor; Usmanova, Emma; Zaibert, Viktor; Arbuckle, Benjamin; Belinskiy, Andrey B.; Kalmykov, Alexej; Reinhold, Sabine; Hansen, Svend; Yudin, Aleksandr I.; Vybornov, Alekandr A.; Epimakhov, Andrey; Berezina, Natalia S.; Roslyakova, Natalia; Kosintsev, Pavel A.; Kuznetsov, Pavel F.; Anthony, David; Kroonen, Guus J.; Kristiansen, Kristian; Wincker, Patrick; Outram, Alan; Orlando, Ludovic (October 2021). "The origins and spread of domestic horses from the Western Eurasian steppes". Nature (İngilizce). 598 (7882): 634-640. Bibcode:2021Natur.598..634L. doi:10.1038/s41586-021-04018-9. ISSN 1476-4687. PMC 8550961 $2. PMID 34671162. 
  5. ^ Outram, Alan K. (2009). "The Earliest Horse Harnessing and Milking". Science. 323 (5919): 1332-1335. Bibcode:2009Sci...323.1332O. doi:10.1126/science.1168594. PMID 19265018. 
  6. ^ "Whence the Domestic Horse? | Science | AAAS". 4 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Atların_evcilleştirilmesi&oldid=30435521" sayfasından alınmıştır