Andorra sayfasının kaynağını görüntüle

{{Diğer anlamı2|Andorra}}
{{Ülke bilgi kutusu
| kendi_dilinde_adı                    = ''Principat d'Andorra'' ([[Katalanca]])
| adı                                  = Andorra 
| tam_adı                              = Andorra Prensliği 
| bayrak_resmi                         = Flag of Andorra.svg
| arma_resmi                           = Coat of arms of Andorra.svg
| slogan                               = {{Dil|la|"Virtus Unita Fortior"}}{{Boşluklar|2}}<small>([[Latince]])<br />"Birleşik güç daha güçlüdür"</small>
| ulusal_marş                          = {{Dil|ca|''[[El Gran Carlemany|El Gran Carlemany, Mon Pare]]''}}{{Boşluklar|2}}<small>([[Katalanca]])<br />''Atam Büyük [[Şarlman]]''</small><br>[[Dosya:El Gran Carlemany.ogg]]
| kraliyet_marşı                       = 
| diğer_sembol_adı                     = 
| diğer_sembol_resmi                   = 
| harita_resmi                         = Location Andorra Europe.png
| harita_açıklaması                    = 
| harita2_resmi                        = 
| harita2_açıklaması                   = 
| başkent                              = [[Andorra la Vella]]
| en_büyük_şehir                       = başkent
| başkent_koordinatları                = {{Kayma|{{Koordinat|42|30|N|1|31|E|type:city}}}}
| resmî_diller                         = [[Katalanca]]<sup>1</sup>
| bölgesel_diller                      = [[İspanyolca]], [[Fransızca]], [[Portekizce]]
| dil_tipi                             = 
| diller                               = 
| etnik_gruplar                        = 
{{madde işaretsiz liste
| %36,6 [[Andorralı]]
| %33 [[İspanyollar|İspanyol]]
| %16,3 [[Portekizliler|Portekizli]]
| %1,4 diğer
 }}
| etnik_grup_yılı                      = 
| demonim                             = [[Andorralı]]
| yönetim_biçimi                       = [[Meşrutî monarşi|Monarşi]]
| yönetici_unvanı1                     = Prens
| yönetici_adı1                        = [[Joan Enric Vives i Sicília]]<br />[[Emmanuel Macron]]
| yönetici_unvanı2                     = Genel Vali
| yönetici_adı2                        = [[Josep Maria Mauri]]<br />[[Patrick Strzoda]]
| yönetici_unvanı3                     = [[Andorra hükûmet başkanları listesi|Hükûmet başkanı]]
| yönetici_adı3                        = [[Xavier Espot Zamora]]<br />[[Roser Suñé Pascuet]]
| yönetici_unvanı4                     = 
| yönetici_adı4                        = 
| yönetici_unvanı5                     = 
| yönetici_adı5                        = 
| olay1                                = [[Paréage]]
| olay1_tarihi                         = 1278
| olay2                                = 
| olay2_tarihi                         = 
| olay3                                = 
| olay3_tarihi                         = 
| olay4                                = 
| olay4_tarihi                         = 
| olay5                                = 
| olay5_tarihi                         = 
| olay6                                = 
| olay6_tarihi                         = 
| olay7                                = 
| olay7_tarihi                         = 
| olay8                                = 
| olay8_tarihi                         = 
| olay9                                = 
| olay9_tarihi                         = 
|area_km2                              = 468
|area_sq_mi                            = 180,55
|area_rank                             = 179
|percent_water                         = 0,26
 
| population_estimate    = 77.543<ref>{{Web kaynağı | url = http://citypopulation.de/en/andorra/ | başlık = Population on 31 December | erişimtarihi = 1 Nisan 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200131065652/http://citypopulation.de/en/andorra/ | arşivtarihi = 31 Ocak 2020}}</ref>
| population_estimate_rank = 203.
| population_estimate_year = 2020
| population_census_year = 2014
| population_density_km2 = 179,8
| population_density_sq_mi = 465,7
| population_density_rank = 71
 
| GDP_nominal            = 3,237 milyar $
| GDP_nominal_year       = 2018
| GDP_nominal_per_capita = 42.035 $<ref name="auto"/>
 
| Gini                   = 27.21
| Gini_year              = 2003
| Gini_ref               = <sup>d</sup>
| HDI                    = 0.868<!-- number only -->
| HDI_year               = 2019 <!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year -->
| HDI_change             = increase<!-- increase/decrease/steady -->
| HDI_ref                = <ref name="UNHDR">{{Kitap kaynağı|başlık=Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|tarih=15 Aralık 2020|yayıncı=United Nations Development Programme|isbn=978-92-1-126442-5|sayfalar=343-346|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|erişimtarihi=16 Aralık 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20201215063955/http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|arşivtarihi=15 Aralık 2020|ölüurl=hayır}}</ref>
| HDI_rank               = 36
 
| para_birimi                          = [[Euro]] (€, EUR)<sup>2</sup>
| time_zone                            = [[Orta Avrupa Saati|OAS]]
| utc_offset			       = +1
| time_zone_DST 		       = [[Orta Avrupa Yaz Saati|OAYS]]
| utc_offset_DST 		       = +2
| takvim                               = 
| trafik_akışı                         = sağ
| cctld                                = [[.ad]]<sup>3</sup>
| ISO_3166_kodu                        = 
| telefon_kodu                         = [[+376]]
| harita3_resmi                        = 
| harita3_açıklaması                   = 
| dipnotlar                            = 
| dipnot1                              = [http://www.andorramania.com/constit_gb.htm Constitution of Andorra], Madde 2.1. Ayrıca İspanyolca, Fransızca ve Portekizce yaygın olarak konuşulur ve anlaşılır.
| dipnot2                              = 1999'a kadar [[Fransız frangı]] ve [[İspanyol pesetası]] kullanılmış, 2002'ye kadar tedavülde kalmıştır. 
| dipnot3                              = Ayrıca [[Katalanca]] konuşan bölgelerle birlikte [[.cat]] ortak olarak kullanılır.
| dipnot4                              = 
| dipnot5                              = 
| dipnot6                              = 
| dipnot7                              = 
|image_map2=Andorra - Location Map (2013) - AND - UNOCHA.svg}}

'''Andorra,''' resmi adıyla '''Andorra Prensliği,'''<ref name="constitution" /> [[İber Yarımadası]]'nda [[Pireneler|Pirene Dağları]] üzerinde denize kıyısı olmayan [[Egemen devlet|egemen]] bir [[Mikrodevlet|mikrodevlettir.]] Kuzeyde [[France|Fransa]], güneyde ise [[İspanya]] ile çevrilidir. [[Şarlman]] tarafından kurulduğu düşünülen Andorra, 988 yılında Urgell Piskoposluğu'na devredilene kadar Urgell [[kont]]larınca yönetilmiştir. Günümüz prensliği 1278 yılında yapılan bir antlaşma ile oluşturulmuştur. [[Prenslik]]; [[Katalonya]]'da bulunan Urgell piskoposu ve [[Fransa cumhurbaşkanı]] olmak üzere iki eş prens tarafından yönetilen bir [[diarşi]]dir.

Andorra 468&nbsp;km² yüzölçümü ile [[Avrupa'daki mikrodevletler|Avrupa'nın en küçük altıncı ülkesidir]] ve yaklaşık 77.000 nüfusa sahiptir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://population.un.org/wpp/ | başlık = World Population Prospects - Population Division - United Nations | erişimtarihi = 15 Şubat 2021 | çalışma = population.un.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180915014307/https://population.un.org/wpp/ | arşivtarihi = 15 Eylül 2018}}</ref> Andorra halkı [[Katalanlar|Katalan]] soyundan gelen [[İtalikler|İtalik]] bir etnik gruptur.<ref name="Minahan">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=NwvoM-ZFoAgC|başlık=One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups|tarih=2000|sayfa=47|yayıncı=[[Greenwood Publishing Group]]|isbn=978-0313309847|soyadı=Minahan|ad=James|erişimtarihi=15 Şubat 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150321014815/http://books.google.com/books?id=NwvoM-ZFoAgC|arşivtarihi=21 Mart 2015|ölüurl=hayır}}</ref> Andorra yüzölçümüne göre 16., nüfusa göre ise 11. en küçük ülkedir.<ref>{{Web kaynağı|url=http://tellmenothing.com/2017/04/18/andorra-unusual-facts-european/|başlık=Andorra: 10 Unusual Facts About The Tiny European Principality|erişimtarihi=13 Haziran 2017|arşivtarihi=7 Haziran 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170607111953/http://tellmenothing.com/2017/04/18/andorra-unusual-facts-european/|tarih=18 Nisan 2017|website=Tell Me Nothing|soyadı=Malankar|ad=Nikhil|ölüurl=evet}}</ref> Başkenti [[Andorra la Vella]], [[Ortalama deniz seviyesinden yükseklik|deniz seviyesinden 1.023 m yüksekliğiyle]] Avrupa'nın en yüksek rakımlı başkentidir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.fallingrain.com/world/AN/0/Andorra_la_Vella.html | başlık = Maps, Weather, and Airports for Andorra la Vella, Andorra | erişimtarihi = 26 Ağustos 2012 | yayıncı = Fallingrain.com | arşivurl = https://web.archive.org/web/20041019134146/http://www.fallingrain.com/world/AN/0/Andorra_la_Vella.html | arşivtarihi = 19 Ekim 2004}}</ref> Resmi dil [[Katalanca]]dır; ayrıca İspanyolca, Portekizce ve Fransızca da yaygın biçimde konuşulur.<ref name="cia" /><ref>{{Web kaynağı | url = https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/3164.htm | başlık = Background Note: Andorra | erişimtarihi = 14 Mayıs 2015 | yayıncı = State.gov | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170121153041/https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/3164.htm | arşivtarihi = 21 Ocak 2017}}</ref>

[[Andorra'da turizm]] gelişmiştir, yılda yaklaşık 10,2 milyon turist ülkeyi ziyaret etmektedir.<ref name="es22">{{Web kaynağı|url=http://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/exportar_banc_dades_csv.asp?formules=anualinici&any1=01/01/2008&any2=01/01/2008&codi_divisio=380&lang=1&codi_subtemes=59&codi_tema=10|başlık=HOTELERIA I TURISME|erişimtarihi=14 Mayıs 2015|arşivtarihi=12 Eylül 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20170912144822/http://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/exportar_banc_dades_csv.asp?formules=anualinici&any1=01%2F01%2F2008&any2=01%2F01%2F2008&codi_divisio=380&lang=1&codi_subtemes=59&codi_tema=10|ölüurl=evet}}</ref> Andorra [[Avrupa Birliği]] üyesi değildir ancak [[Euro]] resmi para birimi olarak kullanılmaktadır. 1993'ten beri [[Birleşmiş Milletler]] üyesidir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.un.org/en/members/ | başlık = United Nations Member States | erişimtarihi = 14 Mayıs 2015 | yayıncı = Un.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20090507194209/https://www.un.org/en/members/ | arşivtarihi = 7 Mayıs 2009}}</ref> Küresel Hastalık Yükü Araştırması'na göre 2013 yılında 81 yıl ile Andorra [[Beklenen yaşam süresine göre ülkeler listesi|en uzun beklenen yaşam süresine sahipti]].<ref>{{Akademik dergi kaynağı|başlık=Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013.|tarih=10 Ocak 2015|sayı=9963|sayfalar=117-71|dergi=Lancet|cilt=385|pmc=4340604|pmid=25530442|doi=10.1016/S0140-6736(14)61682-2|soyadı1=GBD 2013 Mortality and Causes of Death|ad1=Collaborators.}}</ref>

== Tarih ==
{{Ana|Andorra tarihi}}
Andorra'nın bağımsızlığını kazanmasını, bölgeyi 803'te [[Müslüman]]lardan geri alan [[Şarlman]]'ın ve imparatorluğunun bir bölümünü 819'da [[İspanya]]'daki [[Urgel]] piskoposuna bağışlayan oğlu [[I. Louis]]'nin (Sofu) sağladığı kabul edilir.

1278 yılında Andorra biri İspanya'da, öteki Fransa'da bulunan iki prensin ortaklaşa yönetimine bağlanmış ve ülkenin sınırları netleşmiştir. Anılan yıldan beri ülkenin sınırları hiç değişmemiştir. Kurulan feodal düzen, [[Fransız Devrimi]] sırasında geçici olarak kalkmakla birlikte, 1806'da [[Napolyon Bonapart|Napolyon]] tarafından yeniden kuruldu. Andorra, o günden bu yana Urgel piskoposu ve Fransa devlet başkanı tarafından ortaklaşa yönetilir; bunların ikisine de her yıl sembolik bir vergi ödenir.

== Ekonomi ==
{{Ana|Andorra ekonomosi}}
Tahminen yılda 10,2 milyon turist ağırlayan<ref name="es2">[http://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/exportar_banc_dades_csv.asp?formules=anual|inici&any1=01/01/2008&any2=01/01/2008&codi_divisio=380&lang=1&codi_subtemes=59&codi_tema=10 Estadistica.ad] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20180402163256/https://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/exportar_banc_dades_csv.asp?formules=anual%7Cinici&any1=01%2F01%2F2008&any2=01%2F01%2F2008&codi_divisio=380&lang=1&codi_subtemes=59&codi_tema=10 |tarih=2 Nisan 2018 }}, Departament d'Estadística, Govern d'Andorra. {{ca}}</ref> Andorra ekonomisinin, gayrisafî yurt içi hasılasının yaklaşık %80'ini [[turizm]] gelirleri oluşturmaktadır. Tarımsal alanda toprak alanının sadece %2'si ekilebilir olan ülkede tütün tarımı ağırlıktadır. Hayvancılık faaliyetinde yerli koyunların yetiştirildiği ülkenin imalat sanayisini sigara, puro ve mobilya üretimi oluşturmaktadır.

Avrupa Birliği üyesi olmadığı halde Avrupa Birliği ülkeleriyle doğrudan ihracat faaliyetinde bulunan ülkenin kendine ait bir para birimi bulunmayıp ülkeyi çevreleyen Avrupa Birliği ülkesi [[İspanya]] ve [[Fransa]]'nın para birimleri yaygın olarak kullanılmaktadır. 1 Ocak 2002'den bu yana ülkede Avrupa Birliği'nin resmi para birimi euro da yaygın kullanıma sahiptir. Andorra, %100 istihdam gösteren, 2009 Haziran ayındaki istatistiklere göre, dünyanın en düşük işsizlik oranlarından birine sahip ülkedir.

== Coğrafya ==
[[Pireneler|Doğu Pireneler]]'deki konumu nedeniyle Andorra ağırlıklı olarak engebeli bölgelerden oluşur. En yüksek noktası 2.942 metre ile Coma Pedrosa'dır ve Andorra'nın ortalama yükseltisi 1996 metredir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.worldcat.org/title/atlas-dandorra/oclc/801960401 | başlık = Atlas d'Andorra | erişimtarihi = 18 Ağustos 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160624212307/https://www.worldcat.org/title/atlas-dandorra/oclc/801960401 | arşivtarihi = 24 Haziran 2016}}</ref>

== İstatistikler ==
{{Andorra etiketli haritası}}
{{Andorra büyük şehirleri}}

== Ayrıca bakınız ==
* [[Andorra'nın komünleri]]

== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

{{Andorra konuları}}
{{Avrupa ülkeleri}}
{{Avrupa Birliği adayları}}
{{Frankofon}}
{{Portekizce Konuşan Ülkeler Topluluğu}}
{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Andorra| ]]