Akyün
| Akyün sanatı: destan anlatıcılığı | |
|---|---|
| Ülke | Kırgızistan |
| Kaynak | 00065 |
| Tescil geçmişi | |
| Tescil | 2008 (3. oturum) |
Akyün (Kazakça: ақын, Kırgızca: акын, okunuşu [ɑˈqɯn]; her ikisi de aqın veya اقىن olarak yazılır), Kazak ve Kırgız kültürlerinde doğaçlama şair ve şarkıcılardır. Akyünler, destan anlatıcıları veya şarkı söyleyen jirovlar veya manasçılardan farklıdır.
Aytis veya aytış olarak bilinen şarkı yarışmalarında akyünler, genellikle bir dombra (Kazaklar arasında) veya bir komuz (Kırgızlar arasında) eşliğinde, şarkı benzeri bir söylem biçiminde doğaçlama yaparlar. Sovyet öncesi Orta Asya'nın göçebe yaşam tarzı ve kırsal nüfusun çoğunluğunun okuma yazma bilmemesi bağlamında akyünler, halkın düşünce ve duygularını ifade etme, toplumsal sorunları açığa çıkarma ve kahramanları yüceltme açısından önemli bir rol oynamışlardır. Sovyet döneminde repertuarlarına Lenin'i öven şarkılar da dahil edilmiştir.[1]
Kazak akyünleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Ünlü tarihi Kazak akyünleri arasında şunlar yer alır:
- Zhanak Kambaruluy (1760–1857)
- Makhambet Otemisuly (1804–1846)
- Suyunbai Aronuly (1815–1898)
- Shernyz Zharylgasov (1817–1881)
- Birzhan-Sal Khodgulov (1834–1897)
- Ziaus Baizhanov (1835–1929)
- Akan Sery Corramsauluy (1843–1913)
- Zhambyl Zhabayuly (1846–1945)
- Gaziz Firesoll (ö. 1930)
- Kenen Azerbaev (1884–1976)
- Aktan Kereiuly
Akyünler genellikle doğaçlama yaparlar, topluma ait herhangi bir olayda veya ulusal bayramlarda duruma göre şiir söylerler. Bayramlarda genellikle bir tür akyün yarışması düzenlenir. Bu yarışmalarda, eğlenceli bir şekilde, sırayla şiirsel biçimde birbirleriyle atışırlar (aytış) veya herhangi bir temayı seçerek şiir söylerler. Bazı durumlarda ise yetkililer, özellikle mülkiyet gücü veya siyasetçiler söz konusu olduğunda, Aytış'a sansür uygulamaya çalışmaktadır [2].
Göçebe yaşam tarzı ve Akyün sanatının doğaçlama olması, geçmişte eserlerin yazılı olarak kaydedilmesine ve korunmasına izin vermemiştir. Bu nedenle Akyünlerin eserlerinin çoğu kaybolmuştur.
Kırgız akyünleri[değiştir | kaynağı değiştir]
Ünlü tarihi Kırgız akyünleri arasında şunlar yer alır:
- Qalygul
- Arstanbek
- Soltonbay
- Toqtogul Satılganov
- Togolok Moldo
- Qylychty
- Naymanbay
- Qalmyrza
- Eshmanbet
- Beknazar
Literatür[değiştir | kaynağı değiştir]
- Nurmakhan, Zhanash: Kazaktyn 5000 Akyn-zhyrauy. Almaty 2008. ISBN 9965-742-70-7 (Kazakça)
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Vinogradov, V. (1970). "The Akyns Sing of Lenin". Yearbook of the International Folk Music Council (İngilizce). 2: 77-91. doi:10.2307/767426. ISSN 0316-6082.
- ^ Vilímek, Vítězslav, (Ed.) (30 Kasım 2022). Не только на словах. Peter Lang Verlag. ISBN 978-3-631-88672-4.