Akmeşe, İzmit
| Akmeşe | |
|---|---|
| Ülke |  Türkiye |
| il | Kocaeli |
| ilçe | İzmit |
| Coğrafi bölge | Marmara Bölgesi |
Akmeşe, İzmit'te bir semt. Şehrin 30 kilometre kuzeydoğusunda yer alır.
İsmin kaynağı
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı İmparatorluğu döneminde bir Ermeni kasabası olan Akmeşe, ilk başta Armağan Şah daha sonra Armaş olarak bilinmekteydi. Ermenistan'ın Ararat vilâyetindeki Armaş kasabasının ismi buraya ithafen verilmiştir.[kaynak belirtilmeli] Armaş'a Yunanistan'dan mübadele edilen ve 1 Nisan 1924 günü yerleştirilen 100 hâne Drama Kozluca köylü (Kotyli) Pomaklarıyla komşu Hüseyinköyden (İoniko) 100 hâne yerleştirilmiş 1928 senesinde Akmeşe olarak değiştirilmiştir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İran Ermenileri tarafından 1611'de kurulmuş ve İran'da geldikleri Armaş kasabasının adı verilmiştir.[1] Armaş, bu tarihten sonra zamanla Hristiyanlar için önemli bir dini merkez olmuştur. Armaş Ruhban Mektebi da burada kurulmuştur. Bu okul, Kocaeli'nin ilk yüksek eğitim kurumu özelliğini de taşımaktadır. Okulun başrahibi aynı zamanda İzmit piskoposuydu. Ancak bu unvan daha sonra Ermeni Patriği tarafından üstlenilmiştir.[2]
Bazı kaynaklarda Armaş Ruhban Okulu'nun Osmanlı Ermenilerinin milliyetçilik hareketinde önemli bir rol üstlendiği de söylenmektedir.[3]
Armaş'ta tarihsel olarak ipek böcekçiliği büyük önem kazanmıştır. Bölgede ipek böceği üretimi ve özel ipek kumaş dokuması yapılmıştır. Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde Armaş’ın ipekli kumaşlarının çevrede ve özellikle İzmit’te büyük itibar gördüğüne değinilmektedir. Böcekhane olarak kullanılan bina, hâlen ayakta olup Yatılı İlköğretim Okulu’nun bir parçası olarak hizmet vermeye devam etmektedir.
Bazı kaynaklarda Hristiyan Osmanlıların her sene Eylül ayında ziyaret ettiği Armaş’ın nüfusunun 20.000 civarına kadar yükseldiğinden söz edilir. O dönemde Armaş ticari yönden de hareketli idi. Önce İttihat ve Terakki hükûmetinin kararıyla 1915 yılında, ardından da Haziran 1921'de İstiklâl Harbi sonrasında Ermenilerin tamamen ayrılmaları sonrasında Akmeşe iki sene kadar boş kalmıştır.[4] Daha sonra bu bölgeye Mübâdiller, Bulgaristan göçmenleri, Romanyalı Tatarlarla gelen Çingeneler yerleştirilmiştir.
Cumhuriyet döneminde Akmeşe
[değiştir | kaynağı değiştir]Lozan Antlaşması'nda öngörülen azınlıkların mübadelesi gereği, Karasu (Mesta) nehrinin batısında kalan Müslümanla, Anadolu’da bütün Rumlar yer değiştirmiştir. Bu çerçevede Akmeşe’ye ilk gönderilen mübâdiller Selanik Vilayeti, Drama Sancağının Kozluca, Gabrova, Meşeli ve Horozlu köylüleridir. Bu köylüler 1924 yılında hükûmet tarafından bir plan dahilinde Samsun civarında yerleştirilecekti. Ancak İzmit’e gemiyle gelindiğinde, Armaş’ı araştırıp beğenmeleriyle buraya yerleştirilmişlerdir. Türklerin iskanıyla birlikte kasabanın adı “Akmeşe” olarak değiştirilmiştir.
Akmeşe'ye ilk yerleştirilenler, İskeçe'den ve Dedeağaç'tan İstanbul'a kadar trenle, İstanbul'dan İzmit'e de gemiyle gelmişlerdir. Bu köylüler, Akmeşe'ye geldiklerinde bazı kaynaklara göre en az altı ay çadırlarda yaşamıştır. Bir sene kadar sonra Drama'nın bir başka köyü Gorna Lakavica (Lakkouda) Ordu civarına yerleştirilen fakat orayı beğenmeyip gelen 60 hâne kadar Pomak da bu köye yerleşmiştir.
Bu arada Kozluca (Kotyli) köyünden gelenlerin çoğunluğu (yaklaşık 100 hane kadarı), gelişlerinden birkaç ay sonra Tütüncü Hacı Hasan Bey (Hacı Hasan Kozluca) önderliğinde Akmeşe'den ayrılarak İzmit Körfezi'nin güney yakasında kalan Yeniköy'e gitmişler, bu gidişleri hükûmetin izniyle olmadığı için daha sonra yeniden Akmeşe'ye döndürülmüşler, fakat kısa bir zaman sonra gerekli izni alarak Yeniköy'e yerleşmişlerdir.
Akmeşe'ye göçler, 1938 yılına kadar aralıklarla sürmüş ve sırasıyla bugün Bulgaristan'da kalan Kırcaali'den, Pravadı'dan (1929), Debre civârından Kocacıktan gelen Türklerden sonra nihayet Romanya Tatarlarından elli kadar hâne 1935'te gelerek yerleşmiştir. Ancak bu Romanya göçmenlerinden çoğu hane, burada geçim imkânları bulamayarak aralıklarla 1950'li yılların başlarına kadar Tatarların çokça bulunduğu Eskişehir'e veya Gebze'ye gitmişlerdir. Bugün Akmeşe'de Tatarlardan ancak birkaç hane bulunmaktadır.
29 Aralık 1998 tarihinde belediye statüsü alarak beldeye dönüştü.[5] Belediye, TBMM'de 2008 yılında kabul edilen yasa ile kapatılmıştır.[6] Akmeşe'nin son belediye başkanı Hilmi Sevilen'dir.[7]
Akmeşe Atatürk ile Akmeşe Cumhuriyet olmak üzere iki mahalleden oluşur.[8]
Tarihi eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]Akmeşe'ye ait tarihî eserlerin başında Armaş Ruhban Mektebi ve Manastırı gelir. Bu bölgede bulunan ve Kocadere üzerinde kurulu manastır değirmeni, cumhuriyetten sonra da bölge halkının ihtiyacını karşılamaya devam etmiş ve 1950'li yıllara kadar faaliyetini sürdürmüştür. Hâlen bu bina ayaktadır. Akmeşe'deki diğer bir tarihi yapı ise Merkez Camii'nin karşısında yer alan ve halk arasında Mahzen olarak anılan çeşmedir. Kocaeli'de ilk matbaa da Armaş Ruhban mektebinde yer almıştır. Akmeşe'ye müslümanların yerleştirilmesinden sonra bu yapı kısa sürelerle cami, muhtarlık ve okul hizmeti de görmüştür. 1999 Gölcük depreminden hasarla kurtulan bina yıktırılmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2012.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2010.
- ^ Ermeşe (Akmeşe) Manastırı ve Ermeni Olaylarındaki Yeri, Yrd. Doç. Dr. Haluk Selvi http://www.satemer.sakarya.edu.tr/pdf/ermese.pdf 26 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ http://akmese.forumaster.net/viewtopic.php?f=1&t=4 [ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Belediye Kurulmasına Dair Kararlar" (PDF). Resmî Gazete. 30 Aralık 1998. 14 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2021.
- ^ http://www.ozgurkocaeli.com.tr/news.php?id=20278 [ölü/kırık bağlantı]
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2015.