Aden Ayaklanması

Aden Ayaklanması
Soğuk Savaş, Arap Soğuk Savaşı ve Asya'nın Dekolonizasyonu
Aden Protektorası'nın konumu
Tarih 14 Ekim 1963 - 30 Kasım 1967 Bölge Batı ve Doğu Protektoraları, Aden Protektorası, Orta Doğu Sonuç Yemen NLF zaferi  • İngiltere'nin çekilmesi  • Güney Yemen'in bağımsızlığı
Taraflar
Birleşik Krallık  • Güney Arabistan Federasyonu  • Güney Arabistan Protektorası	NLF FLOSY Destekleyenler: Birleşik Arap Cumhuriyeti Kuzey Yemen Sovyetler Birliği
Komutanlar ve liderler
Harold Wilson Michael Le Fanu Michael Beetham Colin Campbell Mitchell	Qahtan al-Shaabi Abdullah al-Asnag Cemal Abdünnâsır Abdullah al-Sallal Nikita Khrushchev Leonid Brezhnev
Çatışan birlikler
en fazla 30,000 (Kasım 1967'de 3,500) 15,000 federal birlik	Bilinmiyor
Kayıplar
İngiliz Ordusu: 90–92 ölü 510 yaralı Federal Nizami Ordu: 17 ölü 58 yaralı	382 ölü 1,714 yaralı
Toplam: 2,096 kayıp

Radfan Ayaklanması olarak da bilinen Aden Ayaklanması, Ulusal Kurtuluş Cephesi (Güney Yemen NLF) ve İşgal Altındaki Güney Yemen'in Kurtuluşu Cephesi (FLOSY) tarafından Birleşik Krallık'a bağlı bir İngiliz Protektorası olan Güney Arabistan Federasyonu'na karşı gerçekleştirilen ve Güney Yemen Halk Cumhuriyeti'nin ilan edilmesine yol açan silahlı bir isyandı

Kısmen Cemal Abdünnâsır'ın Pan Arabizm'inden esinlenen olay, 14 Ekim 1963'te Aden Havaalanı'nda İngiliz yetkililerin bulunduğu bir toplantıya el bombası atılmasıyla başladı. Bunun üzerine İngilizlerin Aden Kolonisi ve hinterlandı Aden Protektorası'nda, olağanüstü hal ilan edildi. Olağanüstü hal 1967'ye kadar sürdü ve bölgede 1839'da başlayan İngiliz yönetiminin sona ermesini hızlandırdı.

Arka plan

Aden başlangıçta İngiliz Hindistan'ına giden yollardaki gemileri korumak için bir korsanlık karşıtı merkez olarak İngiltere'nin ilgisini çekmiştir. Süveyş Kanalı'nın 1869'da açılmasıyla birlikte bir kömür merkezi olarak da hizmet vermeye başladı. Aden'in ilhakından bu yana geçen süre zarfında İngilizler, bölge üzerindeki İngiliz hakimiyetini güvence altına almak için iç kesimlerdeki bedevi emirlerle birçok koruma anlaşması imzaladı. Hindistan'ın 1947'de bağımsızlığını kazanmasının ardından Aden, Birleşik Krallık için daha az önemli hale geldi.

Ayaklanma, büyük ölçüde Mısır lideri Cemal Abdünnâsır'ın sosyalist ve pan-arapcı doktrinlerinden kaynaklanan ve Arap Yarımadası'na yayılan Arap milliyetçiliği dalgası tarafından tetiklendi. Nasır'ın 1956'da Süveyş Kanalı'nı millileştirmesinin ardından Mısır'ı işgal eden İngiliz, Fransız ve İsrail güçleri, hem ABD hem de Sovyetler Birliği'nin müdahalesinin ardından geri çekilmek zorunda kalmıştı.

Nasır, pan-arapcı doktrinlerini Arap dünyasına yayma konusunda sadece sınırlı bir başarı elde etti. 1958'de Mısır ve Suriye'yi Birleşik Arap Cumhuriyeti olarak birleştirme girişimi üç yıl sonra başarısızlıkla sonuçlandı. 1963'te Aden'deki sömürge karşıtı ayaklanma Nasır'ın doktrinleri için bir başka potansiyel fırsat sunmuş olsa da, Nasır'ın pan-arapcı fikirlerinden ilham alan ancak bağımsız hareket eden Yemenli gerilla gruplarının aksine, Nasır'ın Aden'deki isyanı ne ölçüde doğrudan kışkırttığı net değildir.

Ayaklanma

1963'e gelindiğinde ve takip eden yıllarda, farklı siyasi hedefleri olan İngiliz karşıtı gerilla grupları iki büyük, rakip örgütte birleşmeye başladı: önce Mısır destekli Ulusal Kurtuluş Cephesi (NLF) ve ardından İngilizlerin yanı sıra birbirlerine de saldıran İşgal Altındaki Güney Yemen'in Kurtuluşu Cephesi (FLOSY).

Çatışmaların başlaması

Çatışmalar, 14 Aralık 1963'te Aden'deki İngiliz Yüksek Komiseri Sir Kennedy Trevaskis'in Londra'ya giden uçağına yetişmek üzere Khormaksar Havaalanı'na geldiği sırada NLF tarafından düzenlenen el bombalı saldırıyla başladı. El bombası Yüksek Komiser'in danışmanını ve bir kadını öldürdü, elli kişiyi de yaraladı. O gün Aden'de olağanüstü hal ilan edildi.

1965'te Aden

NLF ve FLOSY, Aden'deki İngiliz kuvvetlerine karşı büyük ölçüde el bombası saldırılarına dayanan bir kampanya başlattı. Bu saldırılardan biri, bir çocuk partisi sırasında RAF Khormaksar'a karşı gerçekleştirilmiş, bir kız çocuğu ölmüş ve dört çocuk yaralanmıştır.

Gerilla saldırıları büyük ölçüde İngiliz subaylarını ve polislerini öldürmeye odaklandı. Şiddet olaylarının çoğu Aden'in eski Arap mahallesi olan Crater'de gerçekleşti. İngiliz kuvvetleri Dhala yolu üzerinden NLF ve FLOSY tarafından Crater'e kaçırılan silahları durdurmaya çalıştılar, ancak çabaları pek başarılı olmadı. İngiliz kuvvetleri ağır kayıplar vermesine rağmen, isyancılar arasındaki ölü sayısı, büyük ölçüde farklı isyancı gruplar arasındaki fraksiyonlar arası çatışmalar nedeniyle çok daha yüksekti.

1964 yılında İngiliz 24. Piyade Tugayı kara operasyonlarını yürütmek üzere Aden'e geldi. Tugay Kasım 1967'ye kadar Aden'de ve Aden Protektorası'nda kaldı.

1965 yılına gelindiğinde, RAF Khormaksar karakolu, helikopterli nakliye birimleri ve bir dizi Hawker Hunter avcı bombardıman uçağı da dahil olmak üzere bünyesinde dokuz filo bulunuyordu. Bunlar ordu tarafından isyancı mevzilerine saldırılar için çağrılıyordu ve bu saldırılarda 60 kiloluk yüksek patlayıcı roketler ve 30 mm ADEN topları kullanılıyordu.

Aden'deki sokak ayaklanmaları

Aden'de sokak ayaklanmaları, 1967

1967'de Aden

19-20 Ocak 1967'de NLF, Aden'de sokak isyanlarını kışkırttı. Aden polisinin kontrolü kaybetmesinin ardından İngiliz Yüksek Komiseri Sir Richard Turnbull ayaklanmaları bastırmak üzere İngiliz birliklerini görevlendirdi. NLF isyanları bastırılır bastırılmaz FLOSY yanlısı isyancılar sokaklara döküldü. İngiliz kuvvetleri ile gerilla yanlısı isyancılar arasındaki çatışmalar Şubat ayına kadar sürdü. İngiliz kuvvetleri 40 kez ateş açtı ve bu süre zarfında İngiliz kuvvetlerine karşı 60 el bombası ve silahlı saldırı düzenlendi; bunlar arasında Aden Havayolları'na ait bir Douglas DC-3 uçağının havada bombalanarak içindeki tüm insanların ölmesi de vardı.

Arap polislerinin isyanı

Ayaklanma, Haziran 1967'deki Altı Gün Savaşı ile daha da şiddetlendi. Abdünnâsır, İngilizlerin savaşta İsrail'e yardım ettiğini iddia etti ve bu durum 20 Haziran'da Güney Arabistan Federasyonu Ordusu'ndaki yüzlerce askerin isyan etmesine yol açtı ve bu isyan Aden polisine de sıçradı. İsyancılar 22 İngiliz askerini öldürdü ve bir helikopteri düşürdü ve sonuç olarak Crater isyancı güçler tarafından işgal edildi.

Artan şiddet olaylarının ortasında İngiliz ailelere yeterli güvenliğin sağlanabileceğine ilişkin endişeler artmış, bunun sonucunda ailelere yönelik tahliye planları önemli ölçüde hızlandırılmıştır.

Crater Savaşı

İsyanın ardından tüm İngiliz kuvvetleri Krater'den çekilirken, Kraliyet Deniz Piyadeleri'ne bağlı 45 Komando yüksek arazide keskin nişancı pozisyonu almış ve 10 silahlı Arap savaşçıyı öldürmüştür. Ancak Crater'de tahminen 400 Arap savaşçı bulunuyordu. NLF ve FLOSY militanları daha sonra sokaklara dökülüp silahlı çatışmalara girerken, kundaklama, yağma ve cinayet de yaygındı. İngiliz kuvvetleri Crater'in iki ana girişini kapattı. Sira adasındaki bir Osmanlı kalesinden keskin nişancı ateşine maruz kaldılar, ancak keskin nişancılar zırhlı bir araçtan atılan bir mermiyle susturuldu. Temmuz 1967'de 1. Argyll ve Sutherland İskoçyalı Birliği'nin Yarbay Colin Campbell Mitchell komutasında Crater'e girmesi ve tüm bölgeyi bir gecede hiç kayıp vermeden işgal etmeyi başarmasıyla düzen yeniden sağlandı.

Çekilme süreci

Bununla birlikte, NLF tarafından İngiliz kuvvetlerine karşı tekrarlanan gerilla saldırıları kısa süre sonra yeniden başladı ve İngilizlerin 1967 Kasım ayı sonunda, İngiltere Başbakanı Harold Wilson tarafından planlanandan daha erken ve sonraki yönetim konusunda bir anlaşma olmadan Aden'den ayrılmasına neden oldu. İngilizlerin ayrılmasının ardından NLF iktidarı ele geçirmeyi başardı ve Güney Yemen Halk Cumhuriyeti'ni kurdu.

Sonuç

1963-1967 döneminde İngiliz askeri kayıpları 90 ila 92 ölü ve 510 yaralıydı. İngiliz sivil ölümleri ise 17'dir. Yerel hükûmet güçleri 17 ölü ve 58 yaralı verdi. İsyancı güçler arasındaki kayıplar ise 382 ölü ve 1,714 yaralıydı.

Aden'deki İngiliz birlikleri, 1963-1967

Queens Dragoon Muhafızları'na ait Alvis Saladin 1967'de Aden'de iken

Aden'de İngiliz sokak devriyesi 1967

Kraliyet Hava Kuvvetleri (RAF)

• No. 8 Filo RAF, Hunter FGA.9 ile
• 21. Filo RAF, Twin Pioneer CC.1, Dakota, Andover CC.2 ile
• 26. Filo RAF, Belvedere HC.1 ile
• 37. Filo RAF, Shackleton MR.2 ile
• 43. Filo RAF, Hunter FGA.9 ile
• No. 78 Squadron RAF, Twin Pioneer CC.1, Wessex HC.2 ile
• No. 84 Filo RAF, Beverley C.1 ile
• No. 105 Filo RAF, Argosy C.1 ile
• No. 208 Filo RAF, Hunter FGA.9 ile
• No. 233 Filo RAF, Valetta C.1 ile
• No. 1417 (Avcı Keşif) Filosu Hunter T.7 & FR.10 ile RAF
• RAF Polis Ortak Hizmet Komutanlığı
• No. 123 Sinyal Birimi RAF
• No. 34 Filo RAF Alayı 1965?
• 27. Filo RAF Alayı 1965/66?

Kraliyet Donanması

• HMS Ashanti
• HMS Phoebe
• HMS Intrepid
• HMS Eagle
• HMS Bulwark
• HMS Albion
• HMS Minerva [F45]
• HMS Centaur
• HMS Cambrian [D85]

Kraliyet Deniz Piyadeleri

• 40 Commando RM
• 42 Commando RM
• 45 Commando RM

İngiliz Ordusu

İngiliz Paraşüt İstihkâm Bölüğü'nün Dhala Yolu üzerinde menfez inşaatı

• 22 SAS Regiment
• Royal Armoured Corps
  • 10th Royal Hussars
  • 1st The Queen's Dragoon Guards
  • 4th/7th Royal Dragoon Guards
  • Queen's Own Hussars
  • Queen's Royal Irish Hussars
  • 16th/5th The Queen's Royal Lancers
  • Royal Tank Regiment
    • 1st Royal Tank Regiment
    • B Sqn 5th Royal Tank Regiment
• Guards Division
  • 1st Battalion, Coldstream Guards
  • 2nd Battalion, Coldstream Guards
  • 1st Battalion, Welsh Guards
  • 1st Battalion, Irish Guards
• Infantry
  • 1st Battalion, Royal Scots
  • 4th Battalion, The Buffs (Royal East Kent Regiment)
  • 1st Battalion, King's Own Royal Border Regiment (Various companies in support)
  • 1st Battalion The King's Own Scottish Borderers
  • 1st Battalion, Royal Irish Fusiliers B Company
  • 1st Battalion, Royal Sussex Regiment
  • 1st Battalion, Royal Northumberland Fusiliers
  • Royal Anglian Regiment
    • 1st Battalion, Royal Anglian Regiment
    • 3rd Battalion, Royal Anglian Regiment
    • 4th Battalion, Royal Anglian Regiment (1965)
      • C Company (1967)
  • 1st Battalion, Prince of Wales's Own Regiment of Yorkshire
  • 1st Battalion, Lancashire Regiment
  • 1st Battalion, Somerset and Cornwall Light Infantry
  • 1st Battalion, King's Own Yorkshire Light Infantry
  • 1st Battalion, Cameronians (Scottish Rifles)
  • 1st Battalion, Argyll and Sutherland Highlanders
  • 1st Battalion, Gloucestershire Regiment
  • 1st Battalion, The South Wales Borderers
• Parachute Regiment
  • 1st Battalion, Parachute Regiment
  • 2nd Battalion, Parachute Regiment
  • 3rd Battalion, Parachute Regiment
• Royal Artillery
  • 1st Regiment Royal Horse Artillery
  • 3rd Regiment Royal Horse Artillery
  • 7th (Parachute) Regiment Royal Horse Artillery
  • 19th Light Regiment Royal Artillery
  • 47th Light Regiment Royal Artillery
  • 95th Commando Regiment Royal Artillery
• Royal Engineers
  • 10 Field Squadron (Airfields), Royal Engineers (Nov 1964 - 13 Dec 1967, last unit to leave)
  • 13 Field Survey Squadron Royal Engineers (15 Jan 1964 - 29 Jun 1967)
  • 24 Field Squadron Royal Engineers (15 Oct 1964 - 12 Jul 1965)
  • 30 Field Squadron Royal Engineers (Sep 1966 - Apr 1967)
  • 34 Independent Field Squadron Royal Engineers
    • 2 Troop
  • 39 Field Squadron Royal Engineers (Apr 1967 - Oct 1967)
  • 50 Field Squadron Royal Engineers (Aug 1964 - ?)
    • A Troop (Sep 1967 - Nov 1967)
  • 60 Field Squadron Royal Engineers (Nov 1964 - Nov 1965, Mar 1967 - Oct 1967)
  • 73 Field Squadron Royal Engineers (1965 - 1966)
  • 131 Parachute Engineer Regiment (Territorial Army)
  • 24th Brigade Postal and Courier Communications Unit Royal Engineers (1964 - 1967)
• Kraliyet Muhafız Birliği
  • 15. Muhabere Alayı Kraliyet Muhabere Kolordusu (1965 - 1967)
  • 222. (AF) Filo Hava Formasyonu (1959 - 1967)
• Royal Military Police
• Royal Corps of Transport
• Royal Electrical and Mechanical Engineers
• Royal Army Medical Corps
  • 10. Bde. Grp. Sıhhıye Bölüğü R.A.M.C.
  • 24. Saha Ambulansı
• Royal Army Ordnance Corps
• Royal Army Pay Corps
• Army Air Corps (United Kingdom)
• Intelligence Corps (United Kingdom)
• Royal Pioneer Corps (518 Company)
• Army Catering Corps

Ayrıca Bakınız

• Ortadoğu'daki modern çatışmaların listesi

Kaynakça

• RAF Squadrons. A comprehensive record of the movement and equipment of all RAF squadrons and their antecedents since 1912. Shrewsbury: Airlife. 1988. ISBN 1-85310-053-6. 
• Brassey's Battles: 3,500 Years of Conflict, Campaigns and Wars from A–Z. Londra: Brassey's. 1986. ISBN 978-0-08-031185-2. 
• Flying units of the RAF. Shrewsbury: Airlife. 1999. ISBN 1-84037-086-6. 
• Naumkin, Vitaly, Red Wolves of Yemen: The Struggle for Independence, 2004. Oleander Press. 978-0-906672-70-9ISBN 978-0-906672-70-9
• Walker, Jonathan, Aden Insurgency: The Savage War in South Arabia 1962–67 (Hardcover) Spellmount Staplehurst 978-1-86227-225-5

Dış bağlantılar

• Infantry Assistance From Outside Aden [1] 23 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Archived 23 September 2015 at the Wayback Machine
• www.britains-smallwars.com – "The Barren Rocks of Aden".
• Argylls in Aden http://www.argylls1945to1971.co.uk/A_and_SH_Aden1967.htm 14 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Foreign Office documents concerning Aden, Yemen and the Aden emergency of 1963–1967 [2]