Меgrel alfabesi
Megrelce alfabe Megrelce bir kayıt sistemidir. Modern bilimsel literatürde Megrelce yazılı olmayan bir dil olarak nitelendirilmektedir[1][2][3] Bununla birlikte, 19. yüzyılın ikinci yarısında Rusya İmparatorluğu'nda, 1930'larda SSCB'de [2] ve 20. yüzyılın başında ve 21. yüzyılda Abhazya'da Megrelcenin yazılı olarak resmi kurumlarda kullanılmasına yönelik girişimler olmuştur. Ayrıca, Megrelcenin yazılı olarak 2010'lu yıllardan itibaren Gürcistan'daki dil aktivistleri tarafından kullanıldığına da dikkat çekilmiştir.[4] Günümüzde Megrelceyi yazıya geçirmek için Gürcü alfabesi kullanılmaktadır; geçmişte Kiril alfabesi de kullanılmıştır.
Rus İmparatorluğu dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
Rus İmparatorluğu'nda, Rus etnograflar ve dilbilimciler, dilsel açıdan Megrelleri Gürcülerden ayrı bir milliyet olarak tanımladılar. Bu durum Megrelce yazı yaratma girişimlerinin temelini oluşturdu.[5]
Gürcü alfabesi ile[değiştir | kaynağı değiştir]
Rusya İmparatorluğu'nda Megrelce yazı yaratma girişimlerinin başlangıcı 1860'lara uzanmaktadır.[1] 1866-1867'de hükümet, Megrelya'da serfliğin kaldırılmasını konu alan iki Megrelce metin yayınladı. Bu metinde Gürcü alfabesini ek karakterler olmadan kullandılar. 13 yıl sonra, bu metinlerin "Megrelcede şu ana kadar ortaya çıkan tek tutarlı metinler" olduğu belirtildi.[6] 1880'de Alexander von Zagareli, Gürcü alfabesinde kullanılan seslere ek olarak Megrelcede kullanılan ჸ, ჷ ve ჲ seslerini de içeren bir alfabe yayımladı.[6] 1906 yılında Akobiy'in yazdığı Megrelce şiirlerinden oluşan bir koleksiyon, Tiflis'te Gürcü alfabesiyle yayımlandı.[7] Daha sonra bu koleksiyon, türünün Megrelcedeki tek örneği olarak nitelendirildi [2] .
Gürcü alfabesini kullanan Megrelce alfabe şu şekildedir:[7][2]
| ა /a/ | ბ /b/ | გ /g/ | დ /d/ | ე /e/ | ვ /v/ | ზ /z/ | თ /ϑ/ | ი /i/ | კ /k/ |
| ლ /l/ | მ /m/ | ნ /n/ | ჲ /y/ [8] | ო /o/ | პ /p/ | ჟ /j/ | რ /r/ | ს /s/ | ტ /t/ |
| ჳ /w/ | უ /u/ | ფ /φ/ | ქ /q/ | ღ /ğ/ | ყ /k̇/ | შ /sh/ | ჩ /ϑ̣/ | ც /ϑ̇/ | ძ /ď/ |
| წ /ṫ/ | ჭ /ṭ/ | ხ /q̇/ | ჯ /ḓ/ | ჰ /h/ | ჸ /ء/ | ჷ /ə/ |
Aynı zamanda Kiril alfabesinde Megrelce yazılar yazılması için girişimlerde bulunuldu. Rusçada kullanılmayan Megrelce sesler için bu harfler kullanılıyordu: ѳ, ѵ, ь, ъ, ы, я, ѣ, yu. Megrellerin eğitimine yönelik kitapların bu alfabeyle yayınlanması planlandı. 1890-1903'te, çoğunlukla kırsal kesimdeki öğretmenler tarafından yazılan ve Kiril alfabesini kullanan bir dizi Megrelce folklor metni, bilimsel koleksiyonlarda yayımlandı.
Kiril dilindeki ilk (ve tek) Megrelce basılı yayın, 1899'da yayınlanan ve yerel okullarda kullanılan bir el kitabı olan Мингрельская азбука (Megrelce ABC) idi. Bu kitabın yazarı ve derleyicisi M. R. Zavadsky'ydi. Bu baskının alfabesi aşağıdaki harfleri içeriyordu :
| А а | Б б | В в | Г г | Ҕ ҕ | Д д | Е е | Ж ж | Џ џ | З з |
| Ӡ ӡ | Һ һ | ꙋ ꙋ | І і | Ӄ ӄ | К к | Ҡ k | Л л | М м | Н н |
| О о | Ҧ ҧ | П п | Р р | С с | Ꚋ ꚋ | Т т | У у | Х х | Ц ц |
| Ҵ ҵ | Ч ч | Ꚓ ꚓ | Ш ш | Ѵ ѵ |
Bu yayın halkın güvenini kazanamadı ve başarılı olmadı.[2][7]
| Gürcü | Кiril | Gürcü | Кiril | Gürcü | Кiril | Gürcü | Кiril | Gürcü | Кiril | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ა | а | თ | ꚋ | პ | п | ფ | ҧ | ც | ц | ||||
| ბ | б | ი | і | ჟ | ж | კ | к | ძ | ӡ | ||||
| გ | г | ქ | ӄ | რ | р | ღ | ҕ | წ | ҵ | ||||
| დ | д | ლ | л | ს | с | ყ | k | ჭ | ꚓ | ||||
| ე | е | მ | м | ტ | т | ჸ | ꙋ | ხ | х | ||||
| ვ | в | ნ | н | უ | у | შ | ш | ჯ | џ | ||||
| ზ | з | ო | о | ჷ | ѵ | ჩ | ч | ჰ | һ |
SSCB[değiştir | kaynağı değiştir]
1930'larda SSCB'de, Gürcü alfabesi temelinde standartlaştırılmış bir Megrelce yazı oluşturma girişiminde bulunuldu. 1930'da Kazakişi Gazeti (ყაზაყიში გაზეთი - Köylü Gazetesi) Megrelce yayınlanmaya başladı; daha sonra eğitimsel/politik içerikli bir dizi başka basılı yayınlar ortaya çıktı. 1930 yılında Megrelce okuma-yazma kurslarının düzenlendiği ancak okullarda Gürcüce eğitim verdiği kaydedildi. Ayrıca “კოლექტივიში შარათ”, “კულტმოინალობა”, “კომუ”, "ნ არი" ve "სამარგალოში თუთუმი" gazetelerinde de Megrelce yayınlar yayımlanmıştır. 1939'a gelindiğinde, Megrelcenin Gürcücenin bir lehçesi olduğu ve Megrellerin edebi dilinin Gürcüce olması gerektiği yönündeki hakim görüş nedeniyle Megrelce basınının varlığı sona erdi. Bu görüş, Sovyetler dağılana kadar değişmeden kaldı ve bağımsız Gürcistan'da da hakim olmaya devam etmektedir. 1940'lı yıllardan itibaren, Gürcistan'da Megrelcenin yazılı biçimi, Megrellerin ihtiyaçlarına yönelik bir yazı dili olarak değil, yalnızca etnografik ve dilbilimsel bilimsel çalışmalarda kullanılmaktadır. Bunun tek istisnası, 1966'da Kaplan Postlu Şövalye kitabının Megrelceye çevrilmesiydi.
Sovyetler sonrası dönem[değiştir | kaynağı değiştir]
Abhazya Cumhuriyeti'nde Güney Kafkas dillerini konuşan nüfus, resmi olarak Megrel kabul edilmektedir. 1995 yılında fiilen bağımsız olan Abhazya yetkilileri, Gürcü alfabesini kullanarak Megrelce "Gal" (გალი) gazetesini yayınlamaya başladı. Araştırmacılar, bu gazetenin yayınlanmasının dili korumaya yönelik kaygılarından çok siyasi kaygılardan kaynaklandığını belirtmektedir. Gazete, 19. yüzyılda geliştirilen Megrel alfabesini kullandığı için, halkın metinleri anlaması zor oluyordu. 2017 yılında bu gazetenin yayını durduruldu ancak 2023 yılında yeniden yayınlanması planlandı.[9] Yine 2013 yılında Abhazya'da alfabesi şu şekilde olan bir Megrelce kitap yayınlandı: ა ბ გ დ ე ვ ზ თ ი კ ლ მ ნ ო პ ჟ რ ს ტ უ ფ ქ ყ შ ჩ ც ძ წ ჭ ხ ჯ ჰ ჸ ჷ.
Bağımsız Gürcistan'da Megrelce yasal olarak tanınmamaktadır. Bu nedenle, resmi belgelerin yayımlandığı matsne.gov.ge'de yayınlanan hiçbir belgede Megrelceden bahsedilmemektedir.[4] Aynı zamanda, devletin desteği olmamasına rağmen, Megrelce yazılı içeriğe 21. yüzyılda yeniden başlanması için aktivistler çalışmalara başladı. Örneğin, Megrelce yazılmış Megrelce Vikipedi[10] ve bir dizi başka İnternet kaynağı [2] bulunmaktadır. 2020 yılında Megrelceyi Koruma Derneği, Megrel dilinde “სქანი” dergisini yayınlamaya başladı. Tüm bu projeler Megrelce yazmak için Gürcü alfabesini kullanmaktadır.[4]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b А. А. Ростовцев-Попель (30 Kasım 2023). "Мегрельский язык". Большая российская энциклопедия (Rusça). Erişim tarihi: 20 Nisan 2024.
- ^ a b c d e f
Bu sayfa, bir veya daha fazla medya organı tarafından kaynak gösterilmiştir. Sayfaya atıfta bulunanların listesi şu şekildedir:
{{{kaynak}}} - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;уитлиisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ a b c Д. Сичинава (11 Haziran 2020). "Затерянные в переписи: в Грузии исчезают мегрельский и сванский языки". OC media (Rusça). Erişim tarihi: 21 Nisan 2024.
- ^ Broers L. (2001). "Who are the Mingrelians? Language, Identity and Politics in Western Georgia" (PDF). 6th Annual Convention of the Association for the Study of Nationalities (İngilizce). 31 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b Цагарели 1880.
- ^ a b c Кипшидзе 1914.
- ^ В настоящее время эта буква в мегрельском языке не употребляется
- ^ "В ближайшее время в Галском районе возобновят выпуск газеты "Гал"". Абхазия-Информ. 20 Ekim 2023. Erişim tarihi: 21 Nisan 2024.
- ^ "ვიკიპედიაშა". Wikipedia (xmf). Erişim tarihi: 21 Nisan 2024.
