Şivlilik
Şivlilik veya Şivilik[1], günümüzde sadece Konya şehir merkezinde yaşatılan ve her yıl üç ayların ilki olan Recep ayının ilk perşembesinde kutlanan bir folklorik bayramdır.
Şiviliğin kökeni net olarak bilinmemektedir. Kökeni bazı araştırmacılara Friglere dayandırılır[2] ama Konya halkı geleneği büyüklerinden dinledikleri menkıbeye dayandırır.[3] Eski Konyalılara göre Şiviliğin çıkışı şu şekildedir: Rivayete göre bir Türk-İslam mutasavvıfı olan Ebu Bekir Şiblî (861?-946), bir gece rüyasında Muhammed'in annesinin rahmine Recep ayının ilk perşembesi intikal ettiğini öğrenir. Büyük bir sevinçle uyanarak bunu oturduğu semtin bütün evlerine vararak "Şiblî" nidasıyla müjdeler. Her hane sahibi de müjdelik olarak ona bir parça yiyecek verir.[4]
Aynı günün gecesi de, perşembenin cumaya bağlandığı ve Muhammed'in ana rahmine düştüğü[a], Regaip Kandili'dir.
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Kelimenin kökeni halk etimolojisinde Şeyh Şiblî'ye bağlansa da (Şibli-lik > Şivlilik/Şivilik) kelimenin kökeni muhtemelen Arapça ﺷﺒﻊ şib'- "doyuran, açlığı gideren" kelimesi ve Farsça ﺷﻴﺐ şîb "karışma, uyuşma" kelimeleridir.(Şib-li-lik > Şivlilik) [5]
Kültürel miras[değiştir | kaynağı değiştir]
Şivlilik etkinliğinin ismi çeşitli kaynaklarda doğa olayları (kuş ötüşü) ve yerel anlatılara (yağda kızaran hamur sesi); etkinliğin ortaya çıkışı ise İslam kültüründe yer alan anlatılarla (Muhammed'in doğumu) bağlantılı yiyecek/çerez dağıtma, hediye verme geleneğine dayandırılmaktadır.[6][7]
Bir önceki gece gerçekleştirilen fener alayı etkinliklerinde[8] ateş üzerinden atlama, fener yakma ve ertesi gün çocukların mani okuyarak ev ev gezip çerez toplaması ise bu gelenek ile cadılar bayramı etkinlikleri arasındaki benzerliklerdendir.
Şivlilik gününde komşulara pişi, haşhaşlı veya tahinli çörek gibi yemekler, çocuklara ise kuru üzüm, kırık leblebi, kurutulmuş meyve veya gofret, çikolata gibi paketli ürünler dağıtılmaktadır.[6]
Çocukların ev ziyaretleri esnasında okudukları manilerden birinin sözleri şu şekildedir: "Şivli şivli şişirdi, erken kalkan pişirdi / İki çörek, bi börek bize şivlilik gerek"[7]
Günümüzde, yerel idareler bu kültürel mirası korumak amacıyla çeşitli etkinlikler düzenlemektedir.[9]
Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Çocuklara üç ayları sevdiren gelenek: Şivilik - ZAMAN". web.archive.org. 23 Haziran 2013. 23 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2024.
- ^ IŞIK, Ali (2013), "Şivlilik Adı ve Kökeni Üzerine...", Merhaba/Akademik Sayfalar, c. 13, S. 16 (15 Mayıs), s. 254-256
- ^ Dergisi, Düşünen Şehir (1 Ocak 2022). "Medeniyetin Lezzet İkramı: Konya'da Şivlilik Geleneği | Ayşe Şahin". Düşünen Şehir Dergisi. 13 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2024.
- ^ Işık, Ali (7 Ekim 2017). "Konya Yazıları: Şivlilik". Konya Yazıları. 13 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2024.
- ^ Şivlilik. (2015). Konya Ansiklopedisi (Cilt.8 s.250). Konya
- ^ a b Arslan, N. (2021) "Konya'da sürdürülen Şivlilik geleneğinin sosyal bilgiler dersi kültür aktarımı açısından değerlendirilmesi". Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Tez no: 689494 tez.yok.gov.tr.
- ^ a b "KONYA'DA AŞURE, ŞİVLİLİK VE FENER ALAYI GELENEĞİ". 12 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Şivlilik ne demek, nedir? 2022 Şivlilik günü ne zaman?". www.trthaber.com. 4 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2022.
- ^ "SELÇUKLU BELEDİYESİ ŞİVLİLİK ÇOCUK FESTİVALİ AÇILDI | Güncel Haberler | Selçuklu Belediyesi". www.selcuklu.bel.tr. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2022.
Not listesi[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ rivayetlerin sıhhati ihtilaflıdır.